ՍԻՐՈ ԱՉՔԵՐՈՎ

Ես քիչ առաջ եմ իմացել, որ Բերքաբեր գյուղի անունը նախկինում Ջողազ է եղել, ու միտքս սևեռվել է Ջողազ բառի վրա, փորձում եմ հասկանալ, թե ինչու է այն տաք թրթիռ արթնացնում հոգուս մեջ:

-Երևի փոքր ժամանակ մի օր լողացել ես Ջողազի լճում:

Ես բացասաբար օրորում եմ գլուխս, բայց Արմինեն շարունակում է:

-Ջողազը մեծ է, սիրուն, մաքուր: Երբ արևն ընկնում է վրան, փայլփլում է գույնզգույն: Ափին նստարաններ կան՝ ծառերի տակ: Մինչև ցրտերն ընկնելը գրեթե ամեն օր ընտանիքներով գնում, նստում ենք ափին: Որս լողանում է, որս վայելում է ջրի գեղեցկությունը: Ալիքները գալիս, հպվում են ոտքերիդ…

Արմինեի դեմքը այնքան ներշնչված է, որ ես ակամա ժպտում եմ:

-Հաստատ Սևանին չի հասնի,- սադրում եմ:

-Ես չեմ կարող համեմատել, որովհետև Ջողազը իմն է,- խաղաղ տոնով պատասխանում է Արմինեն,- քո երեխաներին, քո գյուղը, քո տունը ու էլի շատ բաներ, որ քոնն են, չես կարող համեմատել: Դու նրանց սիրո աչքերով ես նայում:

-Սիրո աչքերո՞վ,- կրկնում եմ ես ու հանկարծ հիշում եմ, թե հոգուս որ անկյունում էր ծվարել Ջողազ բառը:

-Երբ փոքր էի, Նոյեմբերյանի սահմանամերձ Բարեկամավան գյուղում պապիս այգին Ջողազի ջրով էինք ջրում,- պատմում եմ Արմինեին,- խմելու ջուրը Պողոսի ախպրիցն էինք բերում, իսկ Ջողազի ջուրը լցնում էինք հավուզն ու լողանում: Կարելի է ասել, որ ես էլ եմ լողացել Ջողազում…

Արմինեն բարձրաձայն ծիծաղում է, ու առանց այդ էլ ժպտուն դեմքը սկսում է շողարձակել:

-Թող քո ասածով լինի,- ասում է: «Երևի անհոգ ու երջանիկ մարդիկ այսպիսի դեմք են ունենում. աչքերում՝ լույս, հայացքի մեջ՝ ժպիտ»,- մտածում եմ, հետո անմիջապես հիշում եմ, որ Բերքաբեր գյուղը սահմանամերձ է, ու Արմինեն ասում էր. «Տուն չկա, որի այգում արկի բեկորներ չլինեն»:

-Բերքաբերը թասի ձևն ունի,- Արմինեն ձեռքի ափերը բացած բացատրում է,- մեր տունը թասի հատակին է, ներքևի տները հարթ հողի վրա են, մյուս տները շարված են զառիվեր՝ մեկը մյուսի թիկունքին, ծառ ու ծաղկունքի մեջ: Շատ գեղեցիկ տեսարան է:

-Սիրո աչքերով նայելի՞ս,- կատակում եմ ես:

Արմինեն թոթվում է ուսերը:

-Չգիտեմ, ես ուրիշ աչքերով չեմ կարող նայել մեր գյուղին: Տես՝ իմ տանը ոչ մի շքեղություն չկա, բայց ինձ այնքան սիրուն է թվում, որովհետև հարազատ է՝ ամեն անկյունը, ամեն քարը: …Դու նկատե՞լ ես, որ հին տները տաք են մի տեսակ, իսկ նորակառույցները, որքան էլ հաստ պատեր ունենան, սառն են:

-Ինչի՞ց է…

-Հին տան ամեն անկյունում հիշողություններ են ապրում, որոնցից ջերմություն է տարածվում:

-Հիշողությունները կարող են նաև տխուր լինել,- ես ծավալում եմ թեման. ինձ դուր են գալիս այսպիսի զրույցները, ժամերով կլսեմ, թե ինչ են պատմում մարդիկ իրենց տան, գյուղի, քաղաքի մասին: Դրանք ամենաանկեղծ ու հոգուց բխած խոսքերն են:

-Նույնիսկ տխուր հիշողությունները ջերմություն ունեն, որովհետև քո կյանքի մի մասնիկն են… Մի օր տանը միայն ես էի ու երեխաներս՝ Հովսեփս 11 տարեկան էր, Արգիշտիս՝ 9, Ռոզիս 1 ու կես: Երեխաներին թողել էի տանը, իջել գոմ: Մեկ էլ հողն սկսեց ցնցվել, աղմուկով գոմի կտուրին ինչ-որ բաներ թափվեցին: Գոմից դուրս վազեցի ու հասկացա, որ ադրբեջանցիները արկակոծում են: Մտա տուն, տեսնեմ՝ Հովսեփս եղբորն ու քրոջը ամուր գրկել է, նստել: Երբեք չեմ մոռանա էդ պատկերը: Տխուր է, չէ՞, բայց ամեն անգամ հիշելիս ժպտում եմ, ու ներսս տաքանում է:

-Հետո ի՞նչ եղավ:

-Հետո ծերերին, կանանց ու երեխաներին հանեցին գյուղից: Երեխաներիս հետ գնացի իմ ծնողների տուն, բայց կարճ ժամանակ անց վերադարձանք: Գիտեք, բաներ կան, որ անփոխարինելի են. ծնողներդ, տունդ, Հայրենիքդ…

Արմինեն հանկարծ արագ քայլում է դեպի պատշգամբ, հետո ձեռքով ցույց է տալիս այգին:

-Տե՛ս, ինչ միրգ ասես չկա ծառերին, բանջարեղենը իմ ձեռքերով եմ աճեցրել: Եթե ծառ չես խնամել, սածիլ չես արել, չես տեսել՝ ինչպես է ծաղիկը պտուղ դառնում, ինձ չես հասկանա:

-Հանգիստ պատմիր,- ասում եմ, -Փարիզից չեմ եկել, ես էլ եմ գյուղում մեծացել:

Արմինեի դեմքն ավելի է խանդավառվում:

-…Որ կողմ շրջվում եմ՝ ծանոթ-հարազատ դեմքեր են՝ իմ հարևանները: Մեր պապերը ապրել են կողք կողքի, մեր զավակներն ու թոռներն էլ են կողք կողքի ապրելու: Մի օր հասկանում ես, որ մի մեծ ընտանիք եք, մի ամբողջություն: …Յուրաքանչյուր հայ մեկ ուրիշ հայի հետ ներքին կապվածություն ունի: Չի կարող չունենալ: Ես ու դու մի քանի րոպե զրուցեցինք, ու Ջողազն եկավ, ինչ-որ հուզական թելով միացրեց մեզ: Այդպիսի փոքրիկ կապերից, փոքրիկ միավորներից է ստեղծվում մեծը՝ հայրենիքը, ժողովուրդը…

Արմինեն խոսելու ընթացքում քրքրում է դարակները ու մի քանի հատ լուսանկար հանում:

-Էս էլ իմ զինվոր Արգիշտին:

Արմինեն նույն պահին արցունքոտվում է: Ուղղակի պսպղուն կաթիլներ են լցվում ժպիտի մեջ:

-Վաղը երդման արարողությունն է: Ժամերը մեխվել են տեղում ու առաջ չեն գնում: Կեղծ համեստություն չանեմ, հա, լավ տղա ունեմ: Ազնիվ է, աշխատասեր, բարի…Ես ուրիշ ծնողների պես ինձ պատեպատ չեմ տվել, որ երեխաներս բարձր գնահատականներ ստանան, մտածել եմ՝ թող սովորեն, ինչքան մտավոր ունակությունները թույլ են տալիս, լավ արհեստավոր կդառնան, պարտադիր չէ, որ բոլորը բուհ ընդունվեն, փոխարենը՝ ամեն ինչ արել եմ, որ լավ մարդ դառնան:

-Վաղը մեր զինվորին իմ կողմից բարի ծառայություն կմաղթես,- ասում եմ ես հրաժեշտից առաջ,- կասես՝ պատվով վերադարձիր բանակից:

-Պատվով վերադարձիր բանակից,- կրկնում է զինվորի մայրը, որ չմոռանա, հետո աչքերը կկոցած՝ սևեռուն նայում է վրաս. ակնհայտորեն ուզում է ինչ-որ կարևոր բան ասել:

-Բոլորիս երջանկությունն էլ ամենապարզ ձեռքբերումների մեջ է թաքնված՝ խաղաղ երկիր, առողջ հարազատներ, օրինավոր զավակներ…

-Մեկ էլ՝ որ իրար սիրո աչքերով նայենք,- ասում եմ ես: Զինվորի մայրը եռանդով թափահարում է գլուխը:

ԳԱՅԱՆԵ ՊՈՂՈՍՅԱՆ