ԽԵՂԿԱՏԱԿԸ

Նորին մեծության Դորսահաբադի կայազորի զինվորների կյանքն անցնում էր միապաղաղ ու ձանձրալի։ Այդ շրջանը գտնվում էր անծայրածիր հնդկական մայրցամաքի սահմանին, Նորդ-Օստի ամենադժոխային մասում։ Այն պարզապես մարգագետնի նմանվող մի կանաչ ճահճուտ էր։ Նման տարածքը, որ Եվրոպայում ծով կհամարվեր, այստեղ ընդամենը թողնում էր ջրափոսի տպավորություն։

Պահակակետը կարեւոր նշանակություն ուներ սահմանի մոտիկության պատճառով։ Ճահճուտից վեր հառնող, իրար գլխի թափված գլաքարերի կույտերի կողքին մեր ամրությունը խղճուկ տպավորություն էր թողնում, բայց այն կանգնած էր ինչպես վերստասյունն աշխարհի շեմին։ Այս մասին հիշում էինք, երբ հեռադիտակով կարողանում էինք հեռու հյուսիսում նշմարել ոչխարենու փափախով որեւէ ձիավորի։ Ահա թե ինչու էինք մենք՝ ընտրյալ ռազմիկներս, այդքան շատ հյուսիսային այս զորանոցում։ Հենց այս նույն պատճառով էլ մի տարվա մեջ մեր գնդում եղան ե՛ւ սարսափելի սպանություններ, ե՛ւ… երեք ռումբ։ Ռումբերը նետել էին զինվորական համազգեստով մեզ միացած մարդիկ։ Խոսքը անարխիստ ֆենյանների մասին է… Անարխիստները խելքները գցած սոցիալիստներն են, իսկ ֆենյանները՝ անպիտան իռլանդացիները։ Միացյալ նահանգներում ինչ-որ տեղ թաքնվող նրանց կոմիտեն վճռել էր պայթեցնել Հնդկաստանում գտնվող արտակարգ կայազորներից որեւէ մեկը միայն նրա համար, որպեսզի իրենց խիզախ արարքը թնդար աշխարհով մեկ։

Կոմիտեն հետախույզներ էր ուղարկել հյուսիս։ Զինվորների տեսքով տեղավորվելով զորանոցում՝ դավադիրները բռնարարքների միջոցով փորձում էին խռովություն հրահրել եւ դինամիտ պայթեցնել։ Խռովությունը ձախողվեց, բայց, դժբախտաբար, ռումբերի դեմն առնել չկարողացան։ Սակայն դրանք միայն վիրավորեցին մարդկանց։ Վիրավորները կամաց-կամաց լավացան, իսկ դավաճաններին բռնեցին։ Նրանցից երեքին «բուժեցին» վերջնականապես, մյուսներին ցմահ ուղարկեցին «հոսպիտալ»։ Կոմիտեն թաքնվեց մեկ ուրիշ տեղում՝ խոստանալով կրկնել փորձը։

Կայազորում բոլորս դարձանք աչալուրջ եւ զգուշավոր։ Շփոթահար, որ ժամանակին չէինք բացահայտել այդ չարագործ կեղծ□զինվորներին, մենք, մի փոքր ուշացումով, իհարկե, այնպես վարժվեցինք իրար հետեւելուն, ասես դրանում էր կայանում մեր պարտքը, եւ դա էր մեր կոչումը։ Եվ հավատացնում եմ ձեզ, որ նոր դավադրություն միայն հրաշքով կարող էր լինել…

Մյուսների պես Պաթն էլ սկսեց զբաղվել այդ գործով։ Պաթը Դորսահաբադ ուղարկված զինվորների բարի հանճարն էր այն իմաստով, որ տարիներ շարունակ վերջիններիս միակ զվարճությունը նրա վրա ծիծաղելն էր։ Նա դրա համար ջանք չէր խնայում։ Այո, գրողը տանի. ես էլ չէի հանդիպել ավելի զվարճալի խեղկատակի։ Նա հաղթանդամ իռլանդացի էր, ծուռտիկ ձեռքերով եւ հողագույն, հարթ, չեչոտ դեմքով… Բնությունն էլ ասես ցանկանալով պարգեւատրել նրան անգույն արտաքինի համար՝ օժտել էր ծաղրածուի ներկած կեղծամի պես շիկակարմիր գանգուրներով։ Այդ վառ կարմիրը աչքի էր զարնում ամենուր եւ նրան դարձնում հանրաճանաչ՝ դատապարտելով ազգային խեղկատակի դերին։

Եվ իրոք, Պաթը երբեք առիթը բաց չէր թողնում հիմարություններ անելու, թափահարելու ձեռքերն ու ոտքերը փայտե խաղատիկնիկի նման կամ ատամները բացելու իր հարթաքանդակ դեմքի վրա։

Սակայն, չնայած մշտական խեղկատակությանը, վերոհիշյալ Պաթն օրինակելի զինվոր էր, որ կարող էր վերջից սկիզբ անգիր ասել կանոնագիրքը։ Քաջությունն էլ ապացուցել էր բազմիցս։ Ինչ վերաբերում է անարխիստներին եւ գաղտնի բանսարկուներին ծաղրելուն, ապա կարո՞ղ էր նա հրաժարվել նման հաճույքից. ուզածի պես ձեռք էր առնում դավադիրներին…

Հաճախ պատահում էր, որ խարույկի շուրջ զրուցելու հավաքված ենթասպաների առաջ նա հանկարծակի հայտնվում էր սեւ, երկար փարաջայով փաթաթված, մելոդրամատիկ ծամածռություններով, զնգզնգացնելով իրենից կախված բոլոր տեսակի զենքերը։ Չնայած մեր ծիծաղին՝ լիովին անվրդով նա սողում էր դեպի դուռը, ասես բերանը կարած լիներ։ Նրա լայն բացած կապույտ աչքերը կանթեղների էին նմանվում։

Իհարկե, հասկանում եք, որ հենց այս փաստը, որ նրան թույլ էին տրվում այդպիսի խելառություններ, ավելին է ասում նրա ժողովրդականության եւ տաղանդի մասին, քան այդ կարող են անել իմ միջակ նկարագրությունները։

Մի անգամ նա շատ չափն անցավ եւ իսկապես համը հանեց։

Մենք բոլորս հավաքվել էինք պահականոցում՝ սպասելով մինչեւ հարեւան սենյակում գտնվող սպաները վերջացնեն իրենց զեկուցագրերը։ Դռան ճեղքում հայտնվեց Պաթի շփոթված կերպարանքը։

– Ահա ձեզ ռու՜մբ,-գոռաց նա ամբողջ կոկորդով։

Նա ներս մտավ՝ ձեռքին մի մեծ ափսե, որից կախված էր կարմիր մի քուղ։ Լողլող սատանան իր բոլոր ծամածռություններով աննկարագրելի սարսափ էր արտահայտում։ Ամեն վայրկյան ձեւացնում էր, թե իբր վայր է գցում ափսեն ու նորից բռնում էր օդում։ Եթե ամանի մեջ իրոք ապուր լիներ, ապա նա արդեն մի տասն անգամ ողջ սենյակը կեղտոտած կլիներ։ Բարեբախտաբար, այնտեղ ապուր չկար, եւ մենք չաղտոտվեցինք։ Խեղկատակը վերջացրեց նրանով, որ բռնեց բաժակը երկու ձեռքով ու սեղմեց սրտին։ Ապա զավեշտորեն ձգվելով եւ աչքերը վախեցած չռելով ափսեին, շփոթահար ու վախեցած մանրիկ քայլերով մոտեցավ պատին ու այն դրեց հատակին։ Հետո հոգոց հանեց, սրբեց ճակատն ու նայեց մեզ։

Մեր հռհռոցին ի պատասխան՝ նրա լայն դեմքը ծածկվեց ժպիտով։ Հետո կրկին ծամածռվելով՝ նա սկսեց դողալ ողջ մարմնով եւ ձեւացնելով, թե վախը հասել է գագաթնակետին՝ տեղում ցատկեց, փակեց ականջներն ու դուրս թռավ պտտահողմի պես։

Պահականոցի դռան մոտ ես ժամապահ էի կանգնած։ Կիսով չափ ներս մտած լինելով, որպեսզի ներկա գտնվեմ մեր հանրաճանաչ խեղկատակի արարքներին, այժմ վերադարձել էի իմ տեղը։ Հետաքրքրված ես երեք քայլ գնացի նրա հետեւից, որ ավելի լավ հետեւեմ այդ հանաքչիին, որ աներեւակայելի հսկայական ոստյուններով դուրս էր սուրում սենյակից։

Եվ միայն դրան եմ պարտական, որ մյուսների պես ես էլ կտոր□կտոր չեղա հանկարծակի հզոր պայթյունից, որը սահմանային մեր ամրությունը մեկ ակնթարթում վերածեց իսկական մարտադաշտի։

Անրի ԲԱՐԲՅՈՒՍ
Թարգմանեց ՄՀԵՐ ՀՐԱՉՅԱՆԸ