ՆԱՄԱԿ ԵՌԱԲԼՈՒՐԻՑ
Երևանի պետական համալսարանի հրատարակչությունը վերջերս լույս է ընծայել վաստակաշատ լրագրող, բանաստեղծ Ռուբեն Գրիգորյանի «Նամակ Եռաբլուրից» պոեմը` խոսուն լուսանկարներով: Այն նվիրված է Արցախյան ազատամարտի լեգենդար հերոս Դուշման-Վարդան Ստեփանյանի անմահ հիշատակին:
Նկարելու և բանաստեղծելու բնատուր ձիրքով օժտված երիտասարդը լրջորեն հետաքրքրվել է հայ ժողովրդի պատմության և իրավագիտության խնդիրներով: Նա մասնակցել է աֆղանական պատերազմին և այնտեղ ստացել «Դուշման» մականունը:
Ազգասեր և հայրենանվեր հրամանատարն իր մարտական ընկերների հետ Արցախյան ազատամարտում արձանագրել է բազմաթիվ հաղթանակներ, որոնց համար պարգևատրվել է, այդ թվում նաև՝ հետմահու «Մարտական խաչ» առաջին աստիճանի շքանշանով: Նրա մասին գրվել են գրքեր, հյուսվել երգեր, նկարահանվել վավերագրական ֆիլմեր: Հերոսի անունով են կոչվում ԵՊՀ իրավաբանության ֆակուլտետի մի լսարան, ազատագրված Շուշիի փողոցներից մեկը: Հայրենիքի նվիրյալ զինվորի կերպարը այսօր էլ հայրենասիրության խորհրդանիշ է…
Երևակայական թռիչքի և ստեղծագործական մտահղացման տպավորիչ արգասիք է Ռուբեն Գրիգորյանի «Նամակ Եռաբլուրից» հուզաթաթավ պոեմը, որի պատկերավոր վերնագիրն ինքնին բանաստեղծական գյուտի արժեք ունի:
Թվում է՝ զինվորի սովորական նամակ է՝ ուղղված իր մորը. «Բարև, մա՛մ ջան…» պարզ ու անպաճույճ: Սակայն մարդկային էությունը հոգեբանորեն վերլուծող բանաստեղծը 26 տարի ապրած ազատամարտիկի հիշատակը խորհրդանշող 26 քառյակներով վարպետորեն խտացրել է Դուշման-Վարդանի անկրկնելի կերպարի ոչ միայն արտաքին հմայիչ նկարագիրը, այլև նրա հարուստ ներաշխարհը, նրա հույզերն ու մտորումները…
Եվ հեղինակը նրա փոխարեն շարադրում է այդ «Նամակը»՝ դիմելով իր որդու վերադարձին սպասող սիրելի մորը.
«Հոգուս երկնքում շողացող արև,
Եռաբլուրից քեզ խոնարհ բարև,
Դու ամեն լավի անսպառ մի հանք,
Դու իմ սուրբ մայրիկ, իմ Աղոթավանք»:
Եվ, իրոք, տիկին Զարուհին բարոյական բարձր արժանիքներով և հայրենասիրության ոգով է դաստիարակել իր երեք զավակներին.
«Կյանքիդ գարունը զոհաբերեցիր,
Որ մենք մարդ դառնանք` երկրին արժանի,
Որ զինվոր լինենք վտանգի ժամին,
Եվ ոչ մի սամում մեզ չբաժանի»:
Երախտագետ որդին իր ափսոսանքն է հայտնում, որ ինչպես հարկն է չի գնահատել իր մորը.
«Կյանքում քեզ քնքուշ խոսքեր չասացի,
Քեզ քիչ անսացի, անձնազոհ իմ մայր,
Իսկ դու մեզ համար լույս ու հույս էիր,
Մեզ համար կյանքում՝ դու և՛ մայր, և՛… հայր»:
Եվ Դուշման-Վարդանը խոստովանում է.
«…Ասեմ, որ ես էլ քո կրկնությունն եմ,
Եվ այլ կերպ ապրել ես չէի կարող»:
Ինչքան ճիշտ է ասել Մեծն Նժդեհը. «Մայրերի ափերի մեջ պիտի փնտրել ազգերի ճակատագիրը»: Հավերժ երախտապարտ որդին գնահատում է իր առաջին դաստիարակի` իր մոր բարոյական արժանիքները.
«Մայր իմ ոսկեսիրտ, և՛ արդար, և՛ խիստ,
Մայր իմ ազգապաշտ և հայրենապաշտ,
Այն տարիներին` խառն ու խռիվ,
Ես քո օրհնանքով մեկնեցի կռիվ»:
Դուշման-Վարդանը քաջ գիտակցել է, որ դա չարի ու բարու կռիվն է, որը մղել է հայ ժողովուրդը՝ սկսած Հայկ Նահապետից մինչև Ավարայր ու Սարդարապատ, ապա և Արցախամարտ.
«Թուրքին ցույց տվինք մեր ոգու ուժը,
Մեր բազկի ուժը ցույց տվինք չարին.
Արցախ աշխարհից վանեցինք մուժը,
Որ մեր լեռներում ծավալվի բարին»:
Այնուհետև Ռուբեն Գրիգորյանը հոգեբանի հմտությամբ զգուշորեն թափանցում է հերոսի հոգու գաղտնարան-խորխորատները.
«Սիրտս այրեցի կռվի բոցերում,
Սիրո մրմունջի ժամանակ չկար,
Իմ միակ սերը առ Հայրենին էր,
Սիրո մրմունջի ժամանակ չկար»:
Հայրենիքին նվիրված երիտասարդը չի արձագանքել ոչ մեկի սիրուն, նրա միակ սերը «առ Հայրենին էր», իսկ նա գիտեր, որ զոհվելու է և չի ցանկացել խաթարել նրանց բախտը:
«Օ՜, չինար աղջիկ և դու` թխահեր,
Ես ձեր կանչերին չարձագանքեցի,
Սիրո արժանի հուրի՜-փերիներ,
Ինձ ներեք, որ ձեզ չարձագանքեցի»:
Դուշման-Վարդանը գիտակցել է, որ ինքը և իր մարտական ընկերները դեռ պարտք ունեն Հայրենիքի հանդեպ.
«…Մենք կռիվ ունենք, մի վերջին կռիվ,
Չարի հետ վեճը դեռ չի ավարտվել»:
Իսկ ինքը բարու ազատամարտիկն է և նույնիսկ զոհվելու դեպքում՝ հպարտ.
«Մեկ է , մարմինս հողում կմաշի,
Ինչքան էլ մայրս կարոտս քաշի,
Ինձ համար փա՜ռք է, որ ընկա կռվում.
Հիմա մեր ազգի նոր ասքն է գրվում»:
Ինչ փույթ, որ ինքը չկա, սակայն իր հիշատակը կհավերժի, քանի որ ազգի գերնպատակներից մեկը` Արցախի ազատագրումը, արդեն պատմական իրողություն է .
«Մենք կատարեցինք անհնարինը`
Արցախը մերն է, մենք` Արցախինը.
Հենց դրա համար արժեր և զոհվել,
Հայը սովոր է մեռնել ու հառնել»:
Եվ այդ գերնպատակի համար հերոսը իր կանաչ-կարմիր, իր շքեղ երազն է զոհաբերել.
«Բայց ամենամեծ հիշատակս, մա~յր,
Հայոց Արցախն է` ազատագրված,
Որի սրբազան զոհասեղանին,
Նաև իմ շքեղ երազն է դրված»:
Բանաստեղծը Դուշման-Վարդանի նամակի միջոցով Եռաբլուրին ասես նոր իմաստ է հաղորդում.
«Եռաբլուրում հազար շիրիմ կա,
Հազար հերոս է բարձունքին ննջում,
Նրանց կուռ ու խիտ շարքերը վկա`
Տղերքն այստեղ էլ վառոդ են շնչում»:
Հայոց գերյալ հողերի մասին մտածող Դուշման-Վարդան Ստեփանյանը պատմական կանխատեսում է կատարել.
«Մի բարձունք ունենք հանց Մասիս վսեմ,
Թող աշխարհի չորս ծագերը լսեն.
Եռաբլուրը անմահաց գունդն է,
Վաղվա մեր հայոց քաջերի հունդն է»:
Եվ այդ հունդ-սերմերի ծլարձակումով առնականանում է Հայոց հաղթական բանակը, որպեսզի հզորացած ելնի վերջին գրոհի.
«Մենք պատրաստվում ենք մեծ թոհ ու բոհին,
Մենք պատրաստվում ենք վերջին գրոհին,
Մենք մեր ետևից գնդեր կտանենք,
Մեր Եռագույնը Մասիս կհանենք»:
Քանի որ, ինչպես պոեմի հեղինակ Ռուբեն Գրիգորյանն է նշում, իրենց հերոսությամբ անմահացած մեր քաջարի ազատամարտիկները Եռաբլուրում ոչ թե ննջում են հավիտյան, այլ Ագռավաքարում փակված Փոքր Մհերի նման սպասում են իրենց ժամին, որպեսզի դուրս գան և իրականացնեն բովանդակ հայության սրբազան Երազանքը…
ՎԵՐԺԻՆԵ ՍՎԱԶԼՅԱՆ
Բանասիրական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր
Վարդան Ստեփանյանի խոհերը հայոց գերյալ հողերի ազատագրման մասին էին միայն:
Խորագիր՝ #12 (1030) 3.04.2014 – 9.04.2014, Հոգևոր-մշակութային
