ԴՈՒ ՀԱՅ ԵՍ

Վաղուց էի ցանկանում երես առ երես զրուցել «Ամերիկահայ զինյալներ» հասարակական կազմակերպության նախագահ Հովհաննես Սուրուչլյանի հետ: Երբ նա առաջին անգամ ինձ նամակ գրեց համացանցով, հակասական զգացումներ ունեցա. խարտյաշ, կապուտաչյա երիտասարդ տղամարդն իր վեհաշուք (համարյա գեներալական) զինվորական համազգեստով, անթերի անգլերենով ու անհոգ ժպիտով ինձ ավելի շատ ամերիկյան բանակի սպայի հիշեցրեց, քան հայ զինյալի: Բայց ո՛չ թուրքական, ո՛չ ադրբեջանական լրատվամիջոցները, արի ու տես, իմ կարծիքին չէին: Նրանց խուճապահար հրապարակումներից տեղեկացա, որ Ամերիկայում հիմնադրվել է նոր ԱՍԱԼԱ… Որ մինչեւ ատամները զինված ավելի քան հազար հոգանոց մարտական ջոկատն սպասում է պատեհ առիթի՝ հասնելու Արցախ ու հողին հավասարեցնելու Ադրբեջանը: Եվ ահա Հովհաննես Սուրուչլյանը Հայաստանում է: Այգու բացօթյա սրճարանում իրենց հանգիստը վայելող մարդիկ սուրճը մոռացած միանգամից թեքվում են դեպի զինվորական համազգեստով տղամարդը ու հետաքրքրությամբ զննում նրա հագուստի տարբերանշանները, փորձում կռահել ո՞ր երկրի բանակից է եկվորը:

…Հովհաննեսը հայերեն է ողջունում ինձ, բայց խոսելիս ակնհայտորեն ջանք է թափում, որ մտաբերի հայերեն բառերը: «Ես բախտ չեմ ունեցել իմ ճակատագրի տերը լինելու: Ես նույնիսկ չգիտեմ, թե որտեղ են իմ արմատները: Նախնիներիցս միայն մի հույժ կարեւոր տեղեկություն է ավանդվել ինձ՝ դու հա՛յ ես: Այսքա՛նը: Ուրիշ ոչինչ: Ո՛չ մի զրույց, ո՛չ մի պատմություն: Ինձ ամերիկյան դպրոց են ուղարկել: Մեծացել եմ օտարազգիների միջավայրում, բայց այդ երեք բառը՝ դու հա՛յ ես, ամուր կպել է իմ սրտին ու գիտակցությանը եւ հաճախ հիշեցրել է իր մասին: Հայ-Հայաստան: Ու ես սկսել եմ որոնել իմ կենսագրությունը…»:

Հանկարծ իմ ներսում ինչ-որ տաք ալիք է բարձրանում: Մենք երկուսս՝ երկու հայ, ես՝ արմատներով Պարսկաստանի Խոյ գավառից զինվորական լրագրող, նա՝ Ամերիկայի Բրբեն քաղաքից կամավորական-զինյալ՝ եկել-մեկտեղվել ենք աշխարհի թոհ ու բոհից կտրված երեւանյան սրճարաններից մեկում, սիրտ սրտի ենք տվել ու խոսում ենք էն մասին, թե ոնց անենք, որ պահենք մեր մի թզաչափ-սրտաչափ հայրենիքը… Թե քանի զինյալ է պետք, եթե թուրքերի կամ վարձկանների խումբը փորձի Ադրբեջանից կրկին մտնել մեր հողը, որ կարողանանք նվազագույն կորուստներով փակել անհող ու անհայրենիք ոհմակի ճանապարհը: «Մեր զինյալներից ամեն մեկը 10-15 հատ զենք ունի, տիրապետում է բոլոր զինատեսակներին»: Հովհաննեսի դեմքը կարմրել է: Հուզմունքի՞ց է, թե հայերեն խոսելու ջանքից:

-Կուզե՞ք անգլերեն խոսենք,- ասում եմ ես ու նույն պահին ափսոսում. ինձ հաճելի է արեւմտահայի նրա փափուկ առոգանությունը:

-Չէ՛, հայերեն խոսենք,- պատասխանում է Հովհաննեսը ու ներողամիտ ժպտում: -Թուրքիայում Սուրուչ գյուղ կա:

-Ի՞նչ…

-Իմ ազգանունը Սուրուչլյան է, կարող է պապերս Սուրուչից լինեն:

-Իհարկե, Սուրուչից են: Ձեր ազգանունն էլ հենց այդտեղից է ծագել: Ես վստահ եմ:

-Դուք լեզվաբա՞ն եք,- միանգամից ոգեւորվում է:

-Հա՛, լեզվաբան եմ:

-Ասում են՝ լ-ն ազգանվան կողքին դնելիս տեղ է ցույց տալիս, այդպե՞ս է:

-Այդպե՛ս է,- ասում եմ:

Պարզապես ես շատ եմ ուզում, որ այդպես լինի: Ես ուզում եմ, որ նա գտնի իր արմատը՝ իր հենման կետը, իր տարածքը այս մեծ մոլորակի վրա:

-Ձեր ջոկատը իսկապես հազար հոգանո՞ց է, ինչպես գրել էին ադրբեջանական թերթերը:

-Գաղտնիք է,- ժպտում է,- գուցե ավելի շատ է, գուցե ավելի քիչ: Զորքի թիվը գաղտնիք է:

-Ախ, հա՜… Փաստորեն «Ամերիկահայ զինյալները» զորք է, փոքրիկ հայկական բանակ, ու թիվն էլ գաղտնիք է:

-Մենք ուզում ենք, որ Ամերիկայի մեջ ավելանա կամավորների թիվը, որ Ամերիկայի հայերը պատրաստ լինեն պաշտպանելու Հայաստան-հայրենիքը: Գնում ենք հայկական դպրոցները, հանդիպում ենք հայ համայնքի հետ:

Ես տեսա մեր բանակը: Ամեն զինվոր հայկական բանակի մեջ կամավորական է: Ոգի ունի, խիզախություն ունի, հայրենիքի հանդեպ սեր ունի… Ես չորս տարի ծառայել եմ ամերիկյան բանակում:

-Մեր բանա՞կն է ուժեղ, թե ամերիկյան բանակը,- ես, իհարկե, կատակում եմ, բայց Հովհաննեսը լուրջ-լուրջ պատասխանում է:

-Ամերիկան իր յուրաքանչյուր զինվորի համար մեծ փողեր է ծախսում, համեմատելու բան չէ, բայց զինվորի ուժը սիրուն-որակով կոշիկների, փայլուն համազգեստի կամ համով ուտելիքի մեջ չէ, այլ այստե՛ղ: Ձեռքով ցույց է տալիս իր սիրտն ու գլուխը: -Այստեղ է մեր զինվորի ուժը:

Ես ձեռքս ակամա դնում եմ սրտիս.

-Իսկ որտե՞ղ են մեր թուլությունները,- համա թե հարց տվեցի:

-Մի՛ նկարիր,- ասում է Հովհաննեսը մեր լուսանկարիչ Գարիկին:

Գարիկը հարցական նայում է: Ես գլխով աթոռն եմ ցույց տալիս՝ նստի՛ր: «Նստի՛ր, Գարի՛կ… Մենք մեր թուլությունների մասին ցավով ու ցածրաձայն պիտի խոսենք, համարյա թաքուն, որ մեզնից բացի ոչ ոք չլսի: Մի՛ նկարիր մեր ցավը, մեր պարտությունը, մեր խեղճությունը…»:

-Մեր թուլությունը հինգհարկանի առանձնատների պարիսպների հետեւում է ու այն աղբամանների կողքին, որտեղից հաց են հայթայթում անօգնական ծերերը:

«Գարի՛կ, մի՛ նկարիր…»:

-Մեր թուլությունը հող ազատագրած կամավորականի որդու անապահով ու հոգսաշատ մանկության մեջ է ու նրանց թշվառությունը տեսնող հայ պատանու՝ ապագա զինվորի հոգու երկվության մեջ: Հայաստանից հեռացող ամեն հայի հետ մեր ուժը պակասում է, ու առանց հայրենիքի…

-Մենք վտակ-վտակ հետ ենք հոսելու մի օր,- ասում եմ բարձրաձայն, նյարդային:

-Հայաստանի «Հայկական լեգեոն» հասարակական կազմակերպությունը մեզ հայերեն պատմական գրքեր է նվիրել, ֆիլմեր, լուսանկարներ… Կտանենք-կբաժանենք Ամերիկայի հայկական դպրոցներին: Բոլորին կասենք՝ դու հա՛յ ես: …Հետո կսկսենք վտակ-վտակ հետ հոսել: Մենք չենք կորցնելու Մեծ Հայաստանի երազանքը:

♦♦♦
…Ես բառացիորեն թեւեր եմ առել, թեթեւ սահում եմ բացօթյա սրճարանի նստարանների արանքով: Պայծառ ժպտում եմ անծանոթ մարդկանց:

-Մայո՛ր ջան…-վաթսունն անց տղամարդ է, չեմ ճանաչում:

-Մայո՛ր ջան, էն զինվորականն ո՞վ էր:

-Զինյա՛լ է:

-Ո՞վ է:

-Հայ է: Ամեն հայ զինյալ է,- ասում եմ ես ու շարունակում ճանապարհս: Հետո արդեն հեռվից ականջիս է հասնում տղամարդու ձայնը.

-Ազատամարտիկ է,- բացատրում է կողքին նստած կնոջը:

ԳԱՅԱՆԵ ՊՈՂՈՍՅԱՆ