«Արծիվ մահապարտների» հատուկ նշանակության զորագնդի մարտիկներից յուրաքանչյուրի մասին դիմանկար- ակնարկ գրելիս՝ որպես նրանց ոգեղեն էության այցեքարտ, այս նախաբանը կարող էր լինել:

2014թ. հուլիս- օգոստոսին կրկին Լեռնային Ղարաբաղի և Հայաստանի հյուսիսարևելյան սահմաններում դավադիր կրակոցներ էին հնչում, նորից պատերազմի մահաբեր շունչն էր թևածում: Եվ նրանցից յուրաքանչյուրը զանգում, գալիս էր ՀԿ գրասենյակ, հաստատելու իր ներկայությունն ու պատրաստակամությունը՝ մեկնելու սահման, բանակի, զինվորի կողքին պահելու դիրքերը, եթե դրա անհրաժեշտությունը լինի:

«Արծիվ մահապարտների միություն» ՀԿ-ում որոշեցին՝ չնայած զենքին զենքով պատասխանելու ուժն ու կարողությունն ունենք, այս պահին կընտրենք չարակամությանն ու դավին արդարամտությամբ, ազնվությամբ դիմակայելու տարբերակը:

Սրանով հանդերձ, ոչ մի ազատամարտիկ կամ զոհված ռազմիկի ընտանիքի անդամ չի կարող մոռանալ Արցախյան ազատամարտի ամենադժվարին ժամանակաշրջանը՝ 1992թ.-ի հուլիսի վերջին օրերը, օգոստոսի սկիզբը, երբ ադրբեջանցիները ցանկանալով ռևանշի հասնել Շուշիի պարտությունից հետո, հսկայական ռազմական և կենդանի ուժ էին նետել ռազմաճակատ:

ՀՀ ՊՆ նախկին փոխնախարար, գեներալ Աստվածատուր Պետրոսյանի փոխանցմամբ՝ «…մեծ ճեղքումով առաջ էին անցել, տարբեր ուղղություններով գործի դնելով գրեթե 4-5 բրիգադ և դրա հետ միասին ճեղքելով Մարտակերտի ուղղությունը՝ դեպի Վաղուհաս: Մյուս ուղղությունն էր՝ Չլդրան, հաջորդը՝ Աղդամ, Ասկերան, Գյուլիբերդ, Գյուլիստան, և Կարմիր Շուկայով, Հադրութով՝ երրորդ ուղղությունն էր, որ փորձում էին ճեղքել և սեղմել օղակը, դրանով իսկ մտնելով Ստեփանակերտ, (իբր թե) վերջ տալու մեր բոլոր նվաճումներին»:

Չնայած պաշտպանական շրջանի մարտիկները և Հայաստանի երկրապահ ջոկատները, հայ կամավորները, բոլորը միահամուռ սահմաններում մեծ գործողություններ էին կատարում, այնուհանդերձ, ուժերի նոր թարմացում և համալրում էր պետք:

Գեներալի հեգնախառն տոնով հնչեցրած իբր թե-ն այսօր է յուրօրինակ ժպիտ առաջացնում Եռաբլուրի բարձունքին վերստին հավաքված մահապարտների դեմքին: Այն օրերին ադրբեջանցիների այդ նկրտումները հասկանալի տագնապի, վճռականության և նվիրումի, հայրենապաշտության զգացմունքների գերակայության գիտակցումով նրանց բերեցին մայրաքաղաքային զորամաս…

– Գիշերվա ժամը 2-ի կողմերը ՀՀ պաշտպանության նախարարությունում Լեռնային Ղարաբաղից գաղտնի կապով զանգ ստացանք, հայտնեցին, որ թշնամին մտնում է Գանձասար… Այսօր մենք կրկին վերապրում ենք այդ պահերը :-Ողջունելով հավաքվածներին (մահապարտներին և ո՛չ միայն…), ասաց «Արծիվ մահապարտների» զորագնդի ընդհանուր համակարգող, այժմ «Արծիվ մահապարտների միություն» ՀԿ նախագահ, գեներալ-մայոր Աստվածատուր Պետրոսյանը :-Եթե մենք չհասնեինք, եթե չհասցնեինք կազմակերպված զորք (ուժերը ջլատվել էին, մնացել էին մի քանի ջոկատ), ուրեմն Գանձասարը և դրանից հաջորդող՝ Ստեփանակերտը, և Ասկերանի ուղղությամբ ճեղքումը վերջ կդնեին այս պատմությանը: Եվ անհրաժեշտ էր զենք – զինամթերք, և անհրաժեշտ էր ուժ, որպեսզի դիմագրավենք սրան: Այդ օրը բոլոր կողմերից Հայաստանի սահմանների վրա էին նախահարձակ եղել, և մենք ինչքան էլ ուժ կուտակում էինք սահմաններում, էլի անհրաժեշտ էր մեծ թվով կենդանի ուժ, որը պետք է դիմագրավեր, որը պետք է կործանող լիներ, որը պետք է կազմակերպված լիներ բանակային կառուցվածքով:

«…մեզ մի կուսակցություն է հարկավոր, դա զենք բռնելու կուսակցություն է, և հարկավոր են փորձառու տղաներ, այսօր վտանգի տակ է ամբողջ ճակատը, և ինձ հարկավոր են 500 փորձառու, ընտիր տղերք, մահապարտներ, որոնք պետք է գնան և կռվեն առաջավոր գծում, թեժ կետերում, ամենաթեժ կետում, որտեղ ապրել- մեռնելու հավանականությունը 50-50 է: Բայց ի՞նչ է պատահել ձեզ, չէ որ թշնամին նույն թշնամին է, որ ձեր առջևից փախչում էր, դուք էլ նույնն եք, և անպայման հաղթելու ենք: Հայաստանը չգիտեմ քանի շրջան ունի՝ 42 թե 43: Եթե մենք հավաքվեցինք (բացի սահմանամերձ շրջաններից, որոնց չեմ թույլատրում, որ գան, որովհետև սահմաններն են պաշտպանում, սահմանամերձ շրջանի ջոկատները պիտի մնան այնտեղ)… հավաքվեցինք և 500 հոգանոց մահապարտների զորագունդ կազմեցինք, ուրեմն մենք դեռ կանք, մենք դեռ կռվելու ենք, և մենք հաղթելու ենք»:

500 մահապարտներից 33-ը սեպտեմբերի 1-ից 26-ը Լեռնային Ղարաբաղի Մարտակերտի շրջանի Դրմբոն, Հարությունագոմեր, Չլդրան, Վանք, Վաղուհաս գյուղերի ազատագրական մարտերում, գումարտակի կազմում սխրանք գործելով անմահացան, շատերը վիրավորվեցին, բայց վերադարձան շարք, հետագայում շարունակելով մարտական կենսագրությունը տարբեր ճակատներում: Այդ ճակատներում էլ եղան սխրանքներ, որոնք մեկ քայլով եւս մոտեցրին բաղձալի հաղթանակը:

Հայրենիքի համար օրհասական պահին զենք բռնողների կուսակցության ներկայացուցիչները՝ մահապարտները… երկու տասնամյակ շարունակ՝ օգոստոսի 15-ին, նույն ժամին հավաքվում են Եռաբլուր պանթեոնում, վերստին լսելու Սպարապետի մարտակոչը այնտեղ, ուր ռազմի դաշտ մեկնելուց առաջ՝ օգոստոսի 31-ին, երդվել էին: Մոմերի լույսի ներքո, աստղերի ցոլարձակող հայացքի ուղեկցությամբ քայլում են՝ շիրմից շիրիմ տանելով ավետիսը.

-Հանգիստ ննջիր, եղբա՛յր իմ, թշնամին նույն թշնամին է, բայց հիմա առավել ամուր են պաշտպանված մեր սահմանները՝ հայոց զորացած բանակի, ոգեղեն և ռազմական գիտելիքներով զինավառված մեր զինվոր զավակների կամքով ու նվիրումով:

Այսպես սկսվում է հերթական տարելիցին նվիրված միջոցառումների շարքը, որն այս տարի կեզրափակվի սեպտեմբերի 27-28-ին ԼՂՀ Վանք գյուղ կատարելիք ուխտագնացությամբ:

ՀՀ ՊՆ գերատեսչական մեդալներով պարգևատրված մարտիկների մի մասը իրենց պարգևներն ստացան Եռաբլուր պանթեոնում, ԼՂՀ «Արիության» և «Մարտական ծառայության» մեդալներով հետմահու պարգևատրվածների հարազատները կստանան մարզերում անցկացվելիք մեծարման հանդիպումների ժամանակ, մյուսները, մասնավորապես՝ նրանք, որ բնակվում են ԼՂՀ-ում, կստանան սեպտեմբերյան ուխտագնացության օրերին:

Սա այն օրն է, երբ մահին ընդառաջ ելնողները, անօրինակ սխրանք գործելով, բեկեցին բախտի անիվը: Այո՛, Շուշիի ազատագրումը վերածնեց հայի հաղթական ոգին, բայց պատերազմի ընթացքը դեպի հաղթական ավարտ թեքվեց ՀՀ ՊՆ «Արծիվ մահապարտների» հատուկ նշանակության զորագնդի և ԼՂՀ ինքնապաշտպանական ուժերի Վաղուհասի և Չլդրանի ճակատներում դեռ մարտնչող, արդեն իսկ հատուկենտ մնացած ազատամարտիկների միասնական, անօրինակ հերոսական պայքարի շնորհիվ:

ՎԱՐՍԻԿ ԲԱԴԻԿՅԱՆ