ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԽՃԱՆԿԱՐ
XVII դարում հնդկահայերը սեփական նավերն ունեին, եւ «հայկական» կոչվող կարմիր-նարնջագույն դրոշակով հայ ծովային կապիտանները ապրանք էին տեղափոխում։ Ասիայի, Եվրոպայի բոլոր նավահանգիստները բաց էին նրանց առջեւ։
♦♦♦
Հնդկաստանի հայ խոշոր վաճառականներից մեկը՝ Խոջա Մինասը, սեփական օվկիանոսային նավերն է ունեցել «Օքսենտ», «Յույս» եւ այլ անուններով։ Հայերը Բոմբեյում կենտրոնացած են եղել մի թաղամասում, որը կոչվել է «Armenian Line»՝ («Հայկական թաղամաս»)։ Այդ թաղամասի հարակից փողոցը կոչվել է «Armenian street» («Հայկական փողոց»)։ Հայ համայնքն իր համար եկեղեցի է կառուցել, որը կանգուն է մինչ օրս։
♦♦♦
Հնդիկ-անգլիական կռիվներին մասնակցել են շատ հնդկահայեր, եւ պատահական չէ այն փաստը, որ ամեն անգամ հնդկական բանակի գաղութարարների դեմ տարած հաղթանակի ժամանակ, ըստ սովորության, հնդկական դրոշի հետ միասին բարձրացրել են նաեւ հայկականը։
♦♦♦
Հնդկաստանում հրացանների եւ թնդանոթների ձուլման գործում ակտիվ մասնակցություն են ունեցել հայ զինագործները, որոնց ղեկավարն է եղել Շահնազարը, որի 1761 թվականին ձուլած «Զամ-զամա» կոչվող հրետանին այժմ ցուցադրվում է Հնդկաստանի Լահոր քաղաքի թանգարանում։
♦♦♦
Բենգալիայում 1760-63թթ. անգլիացի գաղութարարների դեմ հնդիկ ժողովրդի մղած ազատագրական պայքարի առաջնորդը Գորգին Խանն էր՝ Գրիգոր Հարությունյանը. Հնդկաստանի թագավոր Շահ Ալեմ II-ը Հարությունյանին նշանակել էր Բենգալիայի զորքերի հրամանատար։ Նրա հրամանատարության ներքո կռվում էին նաեւ հայ զորապետներ Գրիգոր Այվազյանը, Մկրտիչ Զաքարյանը, Մարգար Հովհաննիսյանը, Նիկողայոս Երեւանցին։
♦♦♦
Հնդկահայ պոետ Սարմատը, որի անունը դրվում է Ֆիրդուսու, Խայամի, Սայադի անունների կողքին, Հնդկաստան էր եկել որպես վաճառական, ապա նվիրվել պոեզիային։ Սարմատի եւ Հնդկաստանի ինքնակալ Աուրենգզեբի սրված հարաբերությունների պատճառով վերջինս գլխատել է տալիս բանաստեղծին։ Նա գլխատվել է 1661թ. աշխարհահռչակ Ջամմա մզկիթի մոտ եւ թաղված է այնտեղ։ Հնդիկ ժողովուրդը սրբացրել է նրա հիշատակը, այստեղ ուխտի են գալիս եւ ծաղիկներ դնում գերեզմանին։
♦♦♦
Հնդկահայ բարձրաստիճան զինվորականներից է եղել Մաթեոսը, որը երկար տարիներ ծառայել է Բենգալիայի նավաբ (նավապետ) Ալի-Վարդի օրոք եւ մահացել է 1753-ին։ Նրա գերեզմանաքարը Չանտերնագոր քաղաքում է։ Տապանաքարի վրա հայերեն արձանագրված են անունը, մահվան թվականը եւ հրամանատար լինելը։
♦♦♦
Հնդկաստանում թնդանոթ ձուլող ամենից լավ մասնագետի համարում է ունեցել Հովնաջան Ջուղայեցին, որն իր պատրաստած թնդանոթների վրա թողել է իր անունը հնդկերեն, պարսկերեն եւ հայերեն։
♦♦♦
Թաջ-Մահալ (Թագի տաճար) դամբարանը կառուցել է Սամարղանդի տիրակալ Թեմուրի հետնորդ շահ Ջիհանը իր հայուհի կնոջ՝ Մումթազ Մահալի մահից հետո, որպես իր անսահման սիրո իրեղեն ապացույց։ Արտաքինից սպիտակ, փայլեցրած մարմարով երեսապատ շինությունը (բարձրությունը 74 մ է) շլացնում է իր փառահեղ գեղեցկությամբ։ Դամբարանի ներսում են թաղված շահ Ջիհանը եւ իր հայուհի կինը։ Թաջ-Մահալն անվանում են Հնդկաստանի «մարգարիտ»։
Պատրաստեց ԱԼԻՍ ԱԼԱՎԵՐԴՅԱՆԸ
մայոր
