ԲԱԼԻ ԿՈՐԻԶՆԵՐԸ

Սկիզբը՝ նախորդ համարներում

Ձեռքս քսեցի խուզած գլխիս. մարմնովս սարսուռ անցավ։ Պատուհանից նայեցի նախասրահին ու սկսեցի ավելի հարմար պատրվակ փնտրել։ Նախասրահի բազրիքների սպիտակ ներկը տեղ-տեղ թափվել էր, իսկ պատուհանագոգին դրված խորդենին` դեղնել։ Հաստատ մայրիկս էլի մոռացել է ծաղիկները ջրել։

Հիշեցի անցած տարվա ձմեռը, որ հյուր էինք գնացել հորաքրոջս տուն։

Երբ հորաքույրս սեղանին դրեց իր ձեռքով ջերմոցում աճեցրած կանաչիի լիքը զամբյուղը, և բոլորը նրան գովեցին, հայրիկս ասաց. «Բայց շնորհքով ոչ ոք հաստատ իմ կնոջը չի հասնի. մի քաղաքում, որտեղ քարն էլ է ծաղկում, նա կարող է երկու օրում ծառ չորացնել»։

Տատս ու հորաքույրս, որ հազվադեպ էին նույնիսկ ժպտում, լիաթոք ծիծաղեցին։

Դեռ բավականին թուփ ու դոլմայի միս կար սեղանի վրա։ Զգում էի, որ համառելն անիմաստ է։ Հենց այնպես ասացի. «Ընթրիքին դոլմա՞ ենք ուտելու»։

Մայրիկս չպատասխանեց։ Մտածեցի` պատուհանից Թահերեին ասեմ, որ չեմ կարող դուրս գալ, մեկ էլ հանկարծ մորս ձեռքի խաղողի թուփը պատռվեց, ու լցոնը թափվեց սեղանի վրա։ Մայրիկս, ձեռքերը բռունցք արեց ու խփեց սեղանին. «Վա՜յ»։

Մտքովս անցածը միանգամից բերանիցս դուրս թռավ. «Մեկ է, քո դոլման հորաքույր Շաքեի դոլամայից ավելի համով է»։

Մայրիկս մի քանի վայրկյան անշարժ մնաց։ Հետո բռունցքները կամաց բացվեցին. «Գնա՛, բայց շուտ կվերադառնաս»։

Տան դուռը ետևիցս փակեցի, կանգնեցի ու խոր շունչ քաշեցի։ Գլխիս անձրևի կաթիլներ ընկան։ Մոտիկ փռից թարմ հացի բույր էր գալիս։ Մտածեցի` գնամ կաթնահունց առնեմ։ Թահերեի խելքը գնում էր կաթնահունցի համար։ Հետո էլ մտածեցի` եթե անձրև բռնի, չենք կարողանա խաղալ։ Փողոցի այն կողմում վառվեցին զովացուցիչների խանութի լույսերը։ Տիկին Գրիգորյանը կանգնած էր վաճառասեղանի մոտ և զրուցում էր լիմոնադ խմող մի տղամարդու ու կնոջ հետ։

Տիկին Գրիգորյանի լիմոնադները իմ դուրը չէին գալիս` ո՛չ բալի համովը, ո՛չ նարնջի, ո՛չ էլ լիմոնի, փոխարենը գժվում էր լիմոնադի սարքի համար, որը ծաղիկների ու տերևների նախշերով զարդարված նուրբ ու երկար երեք ապակե անոթ ուներ։ Երկու կողային անոթների գլխին թևերը լայն բացած, իրար նայող երկու պղնձե արծիվներ կային։ Լիմոնադի սարքի վերևում պատից կախված էր մեծ ու փոքր Արարատների յուղաներկ մի մեծ կտավ, որ տիկին Գրիգորյանը Հայաստանից էր բերել։ Հայրիկս, որ եկեղեցու և դպրոցի խորհրդի անդամ էր, ասում էր, թե տիկին Գրիգորյանի կտակի համաձայն` յուղաներկ այդ կտավը նրա մահից հետո պետք է դպրոցին նվիրվի։ Թահերեն մի քանի անգամ ինձնից հետաքրքրվել էր. «Լիմոնադի սարքն ի՞նչ է»։ Նույն հարցը երբ ես հորս տվեցի, նա ուսերը թոթվեց։

Տղամարդն ու կինը խանութից դուրս եկան, գնացին։ Տիկին Գրիգորյանի ձեռքը պտույտներ գործեց վաճառասեղանի վրա։ Կռահեցի. սեղանն էր մաքրում։ Մաքրում էր ճերմակ, ծաղկավոր ջնջոցով։ Տիկին Գրիգորյանի սեղանի ջնջոցները ճերմակ էին ու ծաղկավոր։ Ծաղիկները խոշոր կամ մանր, կարմիր կամ դեղին, կամ էլ կապույտ երանգներով էին։ Այդ ծաղիկների անունները գուշակելն իմ ու Թահերեի սիրած խաղերից մեկն էր։

Մի երեկո, առաջին դասարանում, ես ու հայրիկս գնացինք տիկին Գրիգորյանի խանութը։ Նոր էի պարսկերեն «Լ» տառը սովորել և հազիվ կարողանում էի «լալա» բառը գրել։ Հայրիկս զրուցում էր տիկին Գրիգորյանի հետ, իսկ ես նայում էի վաճառասեղանի վրա գցված ջնջոցի ծաղիկներին։

Հայրիկս ասում էր. «Երկար տարիներ մեր դպրոցում պահակություն է անում։ Աստծո դուրը չի գա, եթե նրա դպրոցական աղջիկը, ինչ է թե` հայ չէ, գնա, քաղաքի մյուս ծայրի դպրոցում սովորի։ Դպրոցի խորհուրդն արդեն իր համաձայնությունը տվել է»։ Սովորաբար հայրիկս այդպես էր խոսում եկեղեցու կամ դպրոցի խորհուրդներում արտասանելիք իր ճառը տանը փորձելիս կամ էլ տատիս հետ զրուցելիս։

Տիկին Գրիգորյանը մի բաժակ բալի լիմոնադ լցրեց, դրեց իմ դիմաց։

Ասացի. «Լիմոնադ չեմ սիրում։ Ձեր սեղանի ջնջոցի վրայի ծաղիկը լալա՞ է»։

Տիկին Գրիգորյանը ներողամտորեն ժպտաց. «Հայերեն ասում են «կակաչ»։ Հետո դարձավ հորս, լրջացավ ու ասաց. «Իրավացի եք. Աստծո դուրը չի գա»։

Դպրոցի բաց դռնով ներս մտա։ Բակում մարդ չկար։ Վազեցի մինչև Տերտերի գերեզմանը, թռա-նստեցի քարի վրա ու սկսեցի ոտքերս, որ գետնին չէին հասնում, օդում թափահարել։ Քամին խուտուտ էր տալիս գլխիս մաշկը։ Ձեռքով շոյեցի գլուխս ու Աստված կանչեցի, որ Թահերեն հանկարծ ինձ ձեռ չառնի։ Մեջքով նստած էի դեպի եկեղեցին։ Դպրոցի երկրորդ հարկի լույսերը հանգած էին։ Միայն աջ թևի առաջին սենյակից, որի պատուհանը բաց էր, դեղնավուն լույս էր թափանցում։ Մեր դպրոցի տեսուչն այդ սենյակում էր ապրում։ Մի լույս էլ առաջին հարկի մեջտեղի սենյակներից մեկում էր վառվում. այդտեղ էին ապրում Թահերեն ու իր ծնողները։ Այնքան երկար նայեցի դպրոցի ճակատին, որ շենքն ինձ ծիծաղող մի հսկա բերան թվաց` երկու ընկած ատամներով։ Սկզբում այդ ամենն ինձ ծիծաղելի թվաց, բայց երբ ակամայից շուռ եկա եկեղեցու կողմը, վախեցա։ Տապանաքարից ասես խոնավ մի սառնություն էր թափանցում մարմնիս մեջ։ Որտե՞ղ է Թահերեն։ Նայեցի դպրոցի պահակի սենյակի դռանը, հետո մեր տան պատուհանների կողմը։ Պատուհանների մոտ ոչ ոք չկար։ Տապանաքարի վրայից ցած թռա ու վազքով հեռացա։

Սենյակի փայտե դուռը բացեց Թահերեի մայրիկը։ Չադրան ուսերին էր ընկած: Ինձ նայեց, ժպտաց, հետո ձեռքը հանդարտ բարձրացրեց ու դեմքին թափված երկար ու հարթ մազերը ետ տարավ։ Թահերեի մայրիկն ինձ ծանոթ կանանցից ավելի նիհար ու ավելի բարձրահասակ էր։ Շատ քիչ էր խոսում և երբեք չէի տեսել, որ բարձրաձայն ծիծաղի։ Քայլելիս էլ ասես ոչ թե քայլում, այլ սահում էր։ Ամեն նրան տեսնելիս մտաբերում էի ծովի մանր ալիքները, որ հանդարտ առաջանում, ավազի վրայի խխունջներին խուտուտ են տալիս ու նույն հանդարտությամբ էլ ետ գնում։ Թահերեի մայրիկը տասներկու տարեկան տղայիս աչքերով երբևէ իմ տեսած ամենաչքնաղ կինն էր։

Ուսերին ընկած չադրան բարձրացրեց, ասես մրսում էր: Ասաց. «Թահերեի ետևից ես եկե՞լ… Ներս արի, հիմա նամազը կվերջացնի»։

Եվ հենվեց դռանը. կախովի ականջօղի ակը նռան հատիկի նման էր:

Սենյակից տտիպության հոտ էի առնում։ Թահերեն կանգնած էր սենյակի մեջտեղում։ Ծաղկավոր չադրան հատակին էր հասնում։ Միայն դեմքի կլորավուն շրջագիծն էի տեսնում, որ առաստաղին էր ուղղված։ Սենյակում աթոռ չկար։ Նստեցի հատակին ու թիկն տվեցի պատին։ Թահերեն հիմա էլ ոտքերի տակ էր նայում։

Այնպես էի Թահերեով տարվել, որ հորը չէի նկատել։ Սենյակի մի անկյունում նստած՝ ծխում էր։ Նիհար էր, թուխ, ծնկները հավաքել էր փորի տակ։ Ուզում էի բարևել, բայց տեսա՝ աչքերը փակ են։

Թահերեի մայրիկը դեռ կանգնած էր` դռանը հենված։

Դուրս նայեցի, որ տեսնեմ` մեր տան պատուհանները երևո՞ւմ են, թե՞ ոչ։ Չէին երևում։ Թահերեին էի նայում ու մտածում, որ եթե հանկարծ տատս իմանա, որ Թահերեն նամազ է անում, ի՞նչ կասի։

Թահերեն մեր ամբողջ քաղաքի միակ այլազգին էր, որի մասին խոսելիս տատս հոնքերը չէր կիտում։ Տատիս ներկայությամբ ոչ ոք իրավունք չուներ խոսակցական հայերենով խոսել կամ խոսքի մեջ պարսկերեն բառեր խառնել։ Թահերեն տատիս, դպրոցի տեսուչի և ուսուցիչների հետ այնպես էր խոսում, ասես հայ գրականության դասագիրքն էր ընթերցում։ Կիրակի օրերին մեզ հետ եկեղեցի էր գալիս, ծնկում էր, ճիշտ տատիս պես աչքերը ամուր փակում, խաչակնքում էր և եկեղեցական երգերն ու բոլոր աղոթքներն էլ անգիր գիտեր։

Իմ ուշադրությունը եկեղեցում արագ շեղվում էր. կա՛մ ձեռքիս թափվող մոմի կաթիլներին էի նայում, կա՛մ տարվում էի պատուհանների գունավոր ապակիներից Մարիամ Աստվածածնի ու Հիսուսի սրբապատկերներին ընկնող լույսի խաղերով։ Խնկի բույրից, տեր հոր ու սարկավագի միապաղաղ երգերից քունս տանում էր։ Երբ սթափվում էի, ու աչքս Թահերեին էր ընկնում, տեսնում էի` նա կա՛մ մռայլ ու լուրջ դեմքով աղոթում է, կա՛մ ուշադիր քահանայի քարոզն է լսում։ Ամաչում էի ու ինքս ինձ հանդիմանում. «Դու բարեպաշտ քրիստոնյա չես»։ Այս խոսքերը տատս բոլորի հասցեին էր ասում` թե՛ ճակատներին, թե՛ ետևներից։ Բայց հենց խոր շունչ էի քաշում ու որոշում, որ էլ ուշադրությունս չեմ շեղի, օրինակելի քրիստոնյա կդառնամ, Թահերեն, մեր փոքրիկ եկեղեցու որ անկյունում էլ որ նստած լիներ, շուռ էր գալիս իմ կողմը, ինձ աչքով էր անում կամ դեմքն էր ծամածռում։ Նման պահերին այնպե՜ս էր ծիծաղս բռնում, այնպե՜ս, որ գլխիցս դուրս էին թռչում եկեղեցի ու տերտեր, մեղք ու հավատ… Անտեղի ծիծաղիս համար ես արժանանում էի տատիս կամ մայրիկիս բշտոցին, իսկ Թահերեի պետքն էլ չէր, ասես ոչինչ էլ չէր պատահել. խոնարհ հայացքով խորանին էր նայում կամ աղոթում փակ աչքերով։

Տատս սիրում էր կրկնել. «Տե՛ս, թե ո՜ւր ենք հասել, որ մեր կրոնն ու հավատը սիրելու օրինակը մահմեդական պահակի աղջկանից պիտի սովորենք»։ Մի օր էլ, երբ տատս Թահերեի պարանոցից կախված մի փոքրիկ խաչ տեսավ, հուզվեց, աչքերը լցվեցին, մոտեցավ, ճակատը համբուրեց, և այլևս «մահմեդական պահակի աղջիկ» արտահայտությունը ես նրա բերանից չլսեցի։

Թահերեի մայրիկը դեռ դուրս էր նայում։ Բոբիկ էր, քամին խաղում էր երկար ու սև փեշի քղանցքների հետ։ Գուլպա չէր հագել, և մերկ սրունքները գունատ-ճերմակ էին: Մտածեցի` մառախուղի է նման. եթե մատս սրունքի վրա դնեմ, ներս կգնա։

Խնջույքների ժամանակ հենց խոսք էր լինում դպրոցի պահակի մասին, հայրիկս կամ տղամարդկանցից մեկն ու մեկն ասում էր. «Ափսո՜ս այդ կինը, որ այդ ծխող խելագարին է բաժին հասել», իսկ մայրս ու մյուս կանայք խեթ-խեթ էին անում նրանց…

Այն օրն էլ, երբ Թահերեի հայրիկը կնոջը ծեծում էր, ու մենք նրանց աղմուկ-գոռգոռոցի վրա վազեցինք դպրոցի բակ, և հայրիկս ուզեց միջամտել, մայրիկս զայրացավ. «Քո ի՞նչ գործն է… Հետաքրքիր է, եթե էդ կնիկն էդպես աչքով-ունքով չլիներ, էլի քեզ կկոտորեի՞ր, կպաշտպանեի՞ր»։

Շարունակելի

ԶՈՅԱ ՓԻՐԶԱԴ
Իրան

Թարգմանեց ԳԵՎՈՐԳ ԱՍԱՏՐՅԱՆԸ