ԲԱԼԻ ԿՈՐԻԶՆԵՐԸ

Սկիզբը՝ նախորդ համարներում

Թահերեի հայրիկը դեռ ննջում էր։ Մտածում էի` ի՜նչ տգեղ մարդ է, երբ հանկարծ Թահերեն չադրան գլխից քաշեց, մի կողմ շպրտեց ու ասաց. «Դե, բռնի՛ր», ու սենյակից դուրս փախավ։

Մինչև տեղիցս կբարձրանայի ու սենյակից դուրս կգայի, Թահերեն հասել էր Տերտերի գերեզմանին ու մի ոտքի վրա ցատկոտելով` պտտվում էր տապանաքարի շուրջը։ Թահերեին երբեք հանգիստ քայլելիս չէիր տեսնի. միշտ կա՛մ վազում էր, կա՛մ էլ թռվռում-ցատկոտում էր մի ոտքի վրա։ Մի ոտքով ցատկոտելու մեջ նրան ոչ ոք չէր հասնի։

Տապանաքարին որ հասա, ասացի. «Նամազդ ընդունելի լինի»։

Ծիծաղեց. ինչո՞ւ` չհասկացա։

Այն օրերին, երբ լվացք անելու համար Օֆաթ խանումը մեր տուն էր գալիս, մթնելուն պես սկսում էր փնթփնթալ. «Վա՜յ, պիտի գնամ, ուշացա, նամազս ընդունելի չի լինի»։

Մայրիկս ասում էր. «Ոչի՛նչ, նամազդ այստեղ արա»։

Պատասխանում էր. «Չի՛ լինի, խանո՛ւմ ջան»։

Մի օր էլ, երբ վազվզում, ինքս ինձ բռնոցի էի խաղում լվացքի պարաններից կախված սավանների, երեսսրբիչների ու շորերի արանքներում, Օֆաթ խանումին հարցրի. «Ինչո՞ւ այստեղ նամազ չեք անում»։

Օֆաթ խանումը գլխաշորի կապը ձգեց-ամրացրեց, չորս կողմը նայեց ու կամացուկ ասաց. «Տղա՛ ջան, չի՛ լինի. այս տանը խաչ կա, նամազս ընդունելի չի՛ լինի»։

Թահերեին ասացի. «Ուզում էի ասել` նամազդ ընդունելի չի լինի, քանի որ վզիդ խաչ կա, իսկ խաչով նամազ չեն անում»։

Ձեռքերը կանթեց, կանգնեց. «Իսկ ո՞վ ասաց, որ խաչ ունեմ»։

Ասացի.«Ի՛նքս եմ տեսել»։

Վզնոցի շղթան դուրս քաշեց. «Դե՛, նայի՛ր»։

Շղթայից մի փոքրիկ «Ալլահ» էր կախված։

Ասացի. «Բա խաչն ի՞նչ ես արել»։

Հյուսքերը գցեց մեջքին, ծիծաղեց ու ասաց. «Եկեղեցում ու դպրոցում խաչ եմ գցում, նամազին` «Ալլահ»։

Եվ երկուսով թռանք-նստեցինք տապանաքարի վրա։

Հարցրի. «Ինչո՞ւ ես և՛ խաչ կախում, և՛ «Ալլահ»։

Ուսերը թոթվեց, ոտքերը օդում թափահարեց ու ասաց. «Որովհետև երկուսն էլ գեղեցիկ են»։

Մեկ էլ հանկարծ` «Հա, լսի՛ր, ի՞նչ եղավ…»։

Գլուխս կախեցի. «Սատկեց»։

Թահերեն տխրեց, վիզը ծռեց. «Մեղք էր»։

Մի պահ դադարեց ոտքերը թափահարել։ Ձեռքը տարավ գրպանը, մի կտոր կաթնահունց հանեց, կիսեց ու մեկնեց ինձ։

Չէի ուզում զատիկի մասին մտածել։ Թահերեին դպրոցի անատամ, մեծ բերանի նմանվող շենքը մատնացույց արեցի։ Հիմա մենակ չէի և չէի վախենում ո՛չ մեծ բերանից, ո՛չ եկեղեցուց, ո՛չ էլ ետնաբակից։

Թահերեն կաթնահունցը կուլ տվեց ու սկսեց ծիծաղել։

Երբեմն Թահերեն ինձ իսկական կախարդ էր թվում։ Իմ ծանոթներից միայն նա էր այն նույն բաները տեսնում, ինչ թվում էր, թե մենակ ես պետք է տեսնեմ, օրինակ` նավահանգստի առափնյա խոտերի մեջ թաքնված գորտի ձագին, արևածաղկի հենց այն սերմը, որ տարբերվում էր մյուսներից… Երբ մյուսներին ցույց էի տալիս հրեշների կամ հրեշտակների նմանվող ամպերը, նրանք չէին տեսնում, դեռ մի բան էլ ծիծաղում էին վրաս։ Միայն մայրիկս էր, որ ինձ ձեռք չէր առնում։ Բայց նրան էլ պետք է ցույց տայի, որ տեսներ: Հետո ներքուստ զգում էի, որ մայրիկիս համար հետաքրքիր չէ։ Իսկ Թահերեին ամեն ինչ հետաքրքրում էր` գորտի ձագերը, ամպերը և անգամ պարսկերենի ու հայերենի դժվար բառերը։ Եվ ամենակարևորը` նա ոչնչից չէր վախենում։

Թահերեին դպրոցի տեսուչի սենյակի լուսավորված պատուհանը ցույց տվեցի: Ասաց. «Իսկը շարժվող, փչացած ատամի նման է, ճի՛շտ իր նման»։ Ասաց ու ծիծաղեց։

Քամին տարուբերում էր տեսուչի սենյակի պատուհանների շերտավարագույրներից մեկը։ Չծիծաղեցի։ Ի տարբերություն մյուս երեխաների` ես չէի համարձակվի ծիծաղել պարոն տեսուչի անգամ շերտավարագույրների վրա` նույնիսկ նրա բացակայության ժամանակ։ Թահերեն մեր դպրոցի միակ աշակերտն էր, որ տեսուչից չէր վախենում։ Նրա ետևից ծամածռություններ էր անում, քայլվածքի տնազն էր անում… Տեսուչի հետ խոսելիս էլ մեզ նման գույնը չէր թռցնում, լեզուն փաթ չէր ընկնում… Տեսուչն էլ Թահերեին մի քիչ այլ կերպ էր վերաբերվում, ոչ այնպես, ինչպես մյուս երեխաներին։ Մեր «բարևին» հազիվ էր պատասխանում ու մեր ամենաաննշան սխալները չէր ներում, բայց Թահերեի հետ միշտ սիրալիր էր։ Նրա հազվադեպ ժպիտները միայն Թահերեի հետ խոսելիս էինք տեսնում։ Ժպտալիս մեր տեսուչի խիստ ու մռայլ դեմքը փոխվում էր, նույնիսկ բավականին համակրելի էր դառնում։ Իսկ երբ ոսկրոտ մատներով ճակատից հեռացնում էր իր սև ու հարթ մազերի փունջը, ես ծովափի այն նուրբ ու փխրուն խխունջներն էի մտաբերում, որ փշրվում էին` ձեռք չտված։

Մայրիկս ու նրա ընկերուհիները դպրոցի տեսուչի մասին խոսելիս ամեն անգամ ասում էին. «Ափսոս, որ այդ համակրելի մարդը ծուռ ճամփի վրա է»։ Հայրս ու ընկերները նախ լռում, հետո հազում էին ու խոսակցության թեման փոխում։

Թահերեն նայեց խուզած մազերիս։ Մտածում էի` կծիծաղի, բայց չծիծաղեց. «Լավ ես արել, որ տակից խուզել ես։ Հիմա հեշտ ու հանգիստ գլուխդ կլվանաս»։

Հյուսքերը գցեց մեջքին, խոր հոգոց հանեց ու ասաց. «Երանի՜ ես էլ տղաների նման մազերս խուզեի…»։

Թահերեի գործերն ու խոսքերը անկանխատեսելի էին։

Տապանաքարից ներքև ցատկեց ու ասաց. «Արի՛ պահմտոցի խաղանք»։

Օրն արդեն մթնում էր։

Ասացի. «Համաձա՛յն եմ»։ Բայց անմիջապես էլ վարանեցի. «Ետնաբակում թաքնվել չկա»։

Աչքերը փայլատակեցին. «Դու քո ուզած տեղը կթաքնվես, ես` իմ ուզած տեղը։ Առաջինը դու ես աչքերդ փակելու»։

Գլուխս դրեցի տապանաքարի վրա, աչքերս փակեցի ու մինչև հարյուրը հաշվեցի։ Երբ աչքերս բացեցի, օրն արդեն բավականին մթնել էր, և այն երկու պատուհանների լույսերը շատ ավելի պայծառ էին թվում։ Պահակի տան փայտե դուռը շարժվում էր։ Մտածեցի` Թահերեն տանն է թաքնվել։ Կամաց մոտեցա։ Ներսից խոսակցության ձայներ էին գալիս։

Թահերեի մայրիկն ասում էր. «Ի՜նչ կասկածամիտ մարդ ես. հարյուր անգամ քեզ ասացի, որ այդ խեղճ մարդն ինձ հետ գործ չունի»։

Թահերեի հայրը խուլ ձայնով պատասխանեց. «Դու ասացիր, ու ես էլ քեզ հավատացի՞։ Մեռնելո՞ւս ես սպասում, հա՞։ Սխալվո՜ւմ ես։ Ո՛չ ես էդքան շուտ մեռնելու միտք ունեմ, ո՛չ էլ նա, թեկուզ հազար տարի անցնի, քեզ կառնի։ Ես էս ժողովրդին լավ եմ ճանաչում. էս երկրի հացն ուտում են ու մեզ տեսնելու աչքով-աչք չունեն»։

Ականջիս հասավ Թահերեի մոր լացի ձայնը, ու հանկարծ սենյակի դուռը կրնկի վրա բացվեց։ Զգացի` վատ բան եմ անում ու սեղմվեցի պատին։ Չադրան ընկել էր Թահերեի մոր գլխից և սենյակից թափանցող լույսը լուսավորել էր նրա կիսադեմը։ Նա նմանվել էր բացիկի վրայի այն հրեշտակին, որ տեր հայրը նվիրել էր ինձ մի շաբաթ առաջ։

Ձեռքով մաքրեց արցունքները, նույն ձեռքով էլ շոյեց իմ գլուխն ու ասաց. «Թահերեի՞ն ես ման գալիս… Պետք է որ այս կողմերում լինի»։

Երեսիս խոնավ քամի դիպավ։ Մի քանի քայլ պատից հեռացա, շուռ եկա ու սկսեցի վազել։

Ետնաբակի առաջին տապանաքարին որ հասա, կանգնեցի ու շուրջբոլորս նայեցի։ Թահերեն չէր երևում։ Քամին ծածանում էր խոտերը: Տապանաքարերը մեկ երևում ու մեկ կորչում էին խոտերի արանքում։

Ինքս ինձ սիրտ տվեցի. «Դու չպետք է վախենաս։ Թահերեն հաստատ թաքնվել է տապանաքարերից մեկի ետևում»։

Կանչեցի. «Թա՜-հե՜-րե՜»։

Պատասխան չստացա։ Ուզում էի վերադառնալ ու չէի կարողանում։ Ամեն ինչ այնպես էր, ինչպես երազում. ուզում ես վազել, բայց տեղիցդ չես շարժվում։ Նայեցի խոտերի մեջ նստած վաճառականի կնոջ արձանին, որ գլուխը թեքել էր խավարում չնշմարվող գրքի վրա։

Հանկարծ ինչ-որ ձեռք դիպավ ուսիս։ Մտածեցի` Թահերեն է։ Շուռ եկա` նա չէր: Ինձնից ու Թահերեից շատ ավելի բարձրահասակ էր։ Երբ գլուխս բարձրացրի, մռայլ աչքեր տեսա և ոսկրոտ մի ձեռք, որ ճակատին ընկած մազափունջն էր ետ տանում։

Դունչը կապած շան ոռնոցի նման մի խուլ ճիչ դուրս թռավ բերանիցս։ Շուռ եկա` փախչեմ։ Խոտերը խշխշում էին ոտքերիս տակ։ Հենց աչքս ընկավ վաճառականի կնոջ արձանին, թվաց` նա գլուխը բարձրացրել, ուղիղ ինձ է նայում։ Հետո ձեռքը շարժվեց, ու ներքև սահած քարե շալը ուսին քաշեց։ Շունչս կտրվում էր։

Մի կողմ հրեցի տեսուչին, շուռ եկա ու փախա։

Մարմինս ինձ չէր ենթարկվում։ Ոտքերս վազում էին, բերանիցս շան ոռնոց հիշեցնող խեղդված ձայն էր դուրս գալիս, աչքերիս առաջ գլուխը բարձրացրած վաճառականի կնոջ ու տեսուչի մռայլ հայացքներն էին, բռունցքներս մեր տան դուռն էին ծեծում…

Մայրս դուռը բացեց թե չէ, ես ուշաթափ ընկա։

Ամանով ջուր էր դրված մահճակալիս կողքի պահարանիկի վրա։ Մայրիկս թրջոցը թաթախում էր ջրի մեջ, մզում դնում էր ճակատիս։

Հայրիկս սենյակը չափում, գնում-գալիս էր. «Չասա՞ց` ի՞նչ է պատահել»։

Մայրիկիս ապարանջանները զնգզնգացին. «Չէ՛։ Վախեցել է։ Ջերմում է»։

-Չեմ հասկանում` ի՞նչ է ամեն ինչից վախենում։

-Էլի՞ սկսեցիր. երեխա է, չէ՞։

-Տասներկու տարեկան տղան երեխա՞ է… Տասներկու տարեկանում ես աշխարհն իրար էի խառնում…

Մորս ապարանջանները դիպան ջրի ամանին. «Դու շա՜տ բաներ ես իրար խառնում… Հիմա էլ ես խառնում… Աստծուն փառք, որ Էդմոնդս ո՛չ բնավորությամբ է քեզ քաշել, ո՛չ արտաքինով…»։

Հայրիկս, որ կարճահասակ ու գեր մարդ էր և բոլորովին չէր սիրում, երբ իր արտաքինը երեսովն էին տալիս, նստեց աթոռին ու ոտքերը դրեց գրասեղանի վրա։ Մայրիկս ատելով ատում էր, երբ ոտքերը սեղանին էին դնում։

Շարունակելի

ԶՈՅԱ ՓԻՐԶԱԴ
Իրան

Թարգմանեց ԳԵՎՈՐԳ ԱՍԱՏՐՅԱՆԸ