ՍՈՒՐԲ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆ ԿԱՄ ԶԱՏԻԿ

Քրիստոսի հրաշափառ Հարությունը մարդկության պատմության ամենակարեւոր ու առանցքային իրադարձությունն է: Քրիստոսի Հարությունը մանրամասն նկարագրված է չորս Ավետարաններում (Մատթ., ԻԸ, 1-20, Մարկ., ԺԶ, 1-18, Ղուկ., ԻԴ, 1-49, Հովհ., Ի, 1-29): Ուրբաթ երեկոյան, երբ Քրիստոսի մարմինը դրվեց գերեզման, խավարն արդեն տիրապետող էր դարձել: Խավար էր նաեւ մարդկանց հոգիներում` Քրիստոսի աշակերտների ու հետեւորդների, որոնք տրտում եւ հուսաբեկ, շփոթված ու իրարամերժ զգացումներով ցրվել էին: Հակապատկերն է կիրակի առավոտը, երբ յուղաբեր կանայք գնում են Քրիստոսի մարմինը օծելու եւ խնկարկելու: Եվ գտնում են վեմը մի կողմ գլորված եւ գերեզմանը` դատարկ: Նրանց դիմավորում են երկու լուսազգեստ հրեշտակներ, որոնք եւ ավետում են Քրիստոսի հուսաբեր Հարությունը: Հարության կիրակին առանձնանում է լույսի շքահանդեսով. Քրիստոսի երկրային կյանքը սկսվում է լույսով եւ ավարտվում լույսով: Ինչպես վեմը գլորվեց մի կողմ, եւ գերեզմանի խավարը փարատվեց լույսի հրավառությամբ, այնպես էլ Աստծո որդու Հարությամբ քանդվեցին առաջին մարդկանց մեղքով հավիտենական կյանքի ճանապարհը պատնեշող բոլոր արգելքները, եւ փրկության հույսով իմաստավորվեց ու լուսավորվեց մարդու կյանքը: Գրիգոր Տաթեւացին իր «Քարոզ սուրբ Զատիկի մասին» ճառում բերում է բոլոր փաստարկները, թե ինչո՞ւ նահապետները, մարգարեները, սրբերը եւ մյուս արդարները չկարողացան մարդկությունն ազատել մեղքից ու մահից, եւ միայն Քրիստոս` Աստվածորդին ի զորու եղավ անելու: Սրբերը չէին կարող մարդկության մեղքը քավել ու ազատել մահից, որովհետեւ նրանք իրենք էլ մարդիկ էին, եւ մեկ մարդու փրկությունն ամբողջապես չէր կարող տարածվել առաջինների ու վերջինների վրա: Նաեւ` մահկանացուն ու ապականելին չի կարող կյանք ու անապականություն տալ, այլ` անմահը եւ բնությամբ անապականը:
Մարդը ծնունդով հաղորդակից է լինում սկզբնական մեղքին, իսկ որպես պատիժ` մեռնում: Քրիստոսն Իր անապական Ծնունդով մարդուն ազատեց մեղքից, իսկ Իր մահով` մահվանից: Քրիստոսը նախ մեռավ, հետո Հարություն առավ, մարդն էլ մեռնում է` հետագայում հարությամբ կենդանանալու համար: «Եվ եթե մեռելների հարություն չկա, ապա եւ Քրիստոս հարություն չի առել: Եվ եթե Քրիստոս հարություն չի առել, իզուր է մեր քարոզությունը, իզուր է եւ ձեր հավատը» (Ա Կորնթ., ԺԵ, 13-14): «Հարություն» բառը ճշգրիտ բնորոշումն է կատարված իրադարձության: «Հարության» հետ զուգահեռ օգտագործվում է նաեւ «զատիկ» բառը: Զատիկը հին հրեաների՝ եգիպտական գերությունից ազատագրվելու տոնն է, իսկ քրիստոնյաների համար` Քրիստոսի Հարության: «Զատիկ» բառին տարբեր ժամանակներում տրվել են բազմաթիվ մեկնաբանություններ: Հրաչյա Աճառյանի «Հայերեն արմատական բառարանի» համաձայն` «զատիկ» բառի բուն նշանակությունն է «զենում, զոհ», ինչպես նաեւ «զատում կամ ազատություն…»: «Զատիկ» բառին տրված զատվելու, բաժանվելու մեկնաբանության մեջ նկատի է առնված հրեաների` եգիպտական գերությունից բաժանումը, իսկ Քրիստոսի Հարությամբ` մեղքից ու մահից զատվելը եւ վերջնական իմաստով` դեպի Աստված վերադարձը: Այդպես եւ «զատիկ» բառի կապը «ազատ» բառի հետ հրեաների` եգիպտական գերությունից ազատագրումն է, իսկ Քրիստոսի Հարությամբ` ազատագրումը հեթանոս աշխարհի մեղքի կապանքներից:
«Զատիկ» բառը օգտագործվում է նաեւ Հին Կտակարանում գործածվող եբրայերեն «պասեք» բառին համարժեք: Հին հրեաների պասեքը կամ զատիկը Եգիպտոսի գերությունից ազատագրվելու հիշատակության տոնն է (Ելք, ԼԲ(12): Պասեքի եւ Զատիկի պատմական կապն այն է, որ Քրիստոսի խաչելությունը կատարվեց հրեաների պասեքի օրը, իսկ Հարությունը` դրա երրորդ օրը: Բացի պատմական այս զուգորդություններից, պասեքի ու Զատիկի մեջ կան նաեւ իմաստային առնչություններ: Ինչպես պասեքը հիշատակությունն էր հրեաների` չարչարանքներից ազատագրության, նույն կերպ եւ Քրիստոսի չարչարանքներից, մահից ու Հարությունից հետո ողջ մարդկությունը ազատագրվեց մեղսալի կյանքի տառապանքներից եւ հաղորդակից դարձավ հավերժական կյանքին: Հրեաների ազատագրումը կատարվեց գառան արյունը դռան փեղկերին ու վերնասեմին եւ պատուհանների փեղկերին քսելով, որտեղ, ըստ Գրիգոր Տաթեւացու («Քարոզ սուրբ Զատիկի մասին»), տունը Աստծու արքայությունն է, դռան փեղկերը` մեղքը եւ պատիժը, իսկ վերնասեմը` արդար դատաստանը: Քրիստոսի` Աստծու Գառան արյամբ մարդկանցից վերցվեցին մեղքն ու պատիժը, իսկ արդար դատաստանը փոխարինվեց Աստծու ողորմությամբ:
ԿԱՐՄԻՐ ՆԵՐԿՎԱԾ ՁՎԵՐ նվիրելը միմյանց` Զատկի տոնի սովորույթներից է: Համաձայն ավանդության` Մարիամ Մագթաղենացին, Հռոմում ներկայանալով Տիբերիոս կայսերը (14-37 թթ.) եւ վկայելով իր քրիստոնեական հավատը, վերջինիս կարմիր ներկած ձու է նվիրում` ասելով. «Քրիստոս հարյավ ի մեռելոց»: Ձուն խորհրդանշում է նոր կյանքի սկզբնավորումը, իսկ կարմիր գույնը` Քրիստոսի կենդանարար արյունը: Քրիստոսի խաչելությունը համընկավ գարնանային գիշերահավասարի, իսկ Հարությունը` հրեական զատկի լուսնի լրման հետ: Քրիստոնեության սկզբնական շրջանում Քրիստոսի Հարությունը տոնում էին հրեաների պասեքի տոնի օրը: 325 թ. Նիկիայի տիեզերական առաջին ժողովի սահմանած կարգի համաձայն` Քրիստոսի Հարության տոնը նշվում է գարնանային գիշերահավասարից հետո լուսնի լրմանը հաջորդող կիրակի օրը, այսինքն` կարող է նշվել մարտի 22-ից ապրիլի 25-ն ընկած 35-օրյա ժամանակահատվածում:
Զատկի տոնի հետ կապված մարդկանց առավել հուզող հարցերը.
Այս տարի Զատկի օրը համընկել է Եղեռնի օրվա հետ: Համատեղելի՞ են արդյոք վիշտն ու ուրախությունը:
Հազարամյակների ընթացքում Ս. Հարության տոնը բազում անգամ նշվել է ապրիլի 24-ին: 20-րդ դարի սկզբին տեղի ունեցած Մեծ արհավիրքը` Հայոց Մեծ Եղեռնը, այսօր մտորելու առիթ է տալիս, արդյոք ուրախությունն ու վիշտը կարո՞ղ են հանդիպել իրար: Միգուցե դա նաեւ խորհուրդ ունի. Քրիստոսը հաղթեց մահվանը: Ս. Հարության փաստը մեծ մխիթարություն էր առաքյալների համար: Այդպես էլ այն մխիթարում է մեզ բոլորիս եւ վշտի միջից մենք կարողանում ենք արտաբերել «Քրիստոս հարյավ ի մեռելոց» ավետիսը:
Քանի որ Զատիկն այս տարի Եղեռնի օրվա հետ է համընկնում, հավկիթ ներկե՞լ, թե ոչ: Իսկ եթե նոր հանգուցյա՞լ կա:
Ս. Հարության տոնին պարտադիր ներկում են հավկիթը, քանի որ Քրիստոսի արյունը թափվեց թե՛ ննջեցյալների հոգիների եւ թե՛ տիեզերքի փրկության համար:
Հավկիթը համարվում է հարության եւ նոր կյանքի սկզբնավորման խորհրդանիշ: Ս. Գրիգոր Տաթեւացին հավկիթը կարմիր ներկելու մասին ասում է. «Միայն Զատկին ենք ձու ներկում, «որովհետեւ ձուն օրինակ է աշխարհի», եւ ինչպես իմաստուններն են ասում՝ «դրսի կեղեւը նման է երկնքին, թաղանթը` օդին, սպիտակուցը` ջրին, դեղնուցն էլ երկիրն է»: Կարմիր գույնը խորհրդանշում է, որ աշխարհը գնվեց Քրիստոսի Արյամբ: Կարմիր ձուն մեր ձեռքերի մեջ առնելով` հռչակում ենք մեր փրկությունը:
Զատիկը նոր մահացածի 40 օրը «կտրո՞ւմ» է, թե ոչ:
Ո՛չ: Եկեղեցական ոչ մի տոն չի «կտրում» հանգուցյալի տարին, քառասունքը կամ յոթնօրեքը: Սովորաբար եկեղեցական տաղավար տոների, այդ թվում նաեւ Զատկի, հաջորդ օրը Մեռելոց է (հիմնականում երկուշաբթի): Մարդիկ գալիս են եկեղեցի, մասնակցում Մեռելոցի Ս. Պատարագին: Ս. Պատարագի ավարտին կատարվում է հոգեհանգիստ, որի ընթացքում հիշվում են մեր մերձավոր հանգուցյալների անունները, որից հետո այցելում ենք գերեզմաններ:
Նոր հանգուցյալի դեպքում գերեզման այցելել շաբա՞թ, թե՞ կիրակի:
Պետք չէ այցելել գերեզման ո՛չ շաբաթ, ո՛չ կիրակի օրերին, այլ երկուշաբթի` Մեռելոցին: Այս տարի՝ ապրիլի 25-ին:

ԱՐՄԵՆ սարկավագ ԲԱՅԱԴՅԱՆ
զորամասի հոգեւոր սպասավոր