ԲԱՐՈՅԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՊԱԿԱՍ. ՄԵՂԱՎՈՐ ԵՆՔ ԲՈԼՈՐՍ

Զրույց գրող, հրապարակախոս ՌՈՒԲԵՆ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆԻ հետ

-Ցավոք, մեր զրույցը պետք է սկսենք հունվարի 29-ին տեղի ունեցած չափազանց տխուր, միևնույն ժամանակ զազրելի, մեր ժողովրդի նկարագրին անհարիր դեպքից: Երևանում տեղակայված ուսումնական զորամասի մարզահրապարակում կախված վիճակում հայտնաբերվել էր ինստիտուտի ծառայող Հայկազ Բարսեղյանի դին: Ավելի ուշ 4 կուրսանտի մեղադրանք է առաջադրվել համածառայակցին սպանելու համար: Լրատվամիջոցներում նշվեց, որ սպանությունը կենցաղային հիմք ուներ, բայց այն կարծես ավելի երիտասարդների արժեհամակարգի ձեւախեղման արդյունք է… Պարոն Հովսեփյան, որտե՞ղ ենք թերացել…

-Վերջերս շատ ենք հպարտանում, ուրախանում մեր բանակի կայացածությամբ: Իրավամբ, եթե բոլոր ոլորտները դիտարկենք, ապա ամենակայացածը բանակն է: Բայց ինձ միշտ անհանգստացրել է այն միտքը, այն զգացողությունը, որ չափից ավելին ենք բարդում բանակի վրա: Եթե դա սահմանների պաշտպանությունն է, անվտանգությունն է, թերեւս, ճիշտ է, բայց չի կարելի հասարակական որեւէ ոլորտ այդքան առանձնացնել եւ ասել, որ կայացած է, եկեք հանգիստ քնենք: Այդպես չի լինում: Զարգացող հասարակությունը պետք է բոլոր ոլորտների ներդաշնակության մասին մտածի: Հնարավոր չէ բանակը կատարյալ համարել, եթե հասարակության այս կամ այն ոլորտը թույլ է զարգացած: Թուլությունը անմիջապես հաղորդակից անոթների օրենքներով գալիս եւ ներթափանցում է բանակ: Այդ տեսանկյունից տեղի ունեցածը բոլորիս խնդիրն է, բայց բանակի չափաբաժինը շատ ավելի մեծ է: Տվյալ ուսումնական զորամասը պիտի կարողանա ընտրություն կատարել: Սա առաջին դեպքը չէ, ինչը վկայում է, որ ընտրությունը սխալ է կատարվում կամ վատի ընտրություն է կատարվում: Ոչ միայն դասախոսները, սպաները, հրամանատարները պետք է առաջին կարգի լինեն, այլեւ ուսանողները, որովհետեւ վաղը իրենք են աշխատելու զինվորի հետ: Ի վերջո, բանակը պետք է ներծծված լինի հասարակության մեջ, ոչ թե մեկուսացած, ինչպես մեր բոլոր կառավարական օրգանները, ամեն մեկն իր համար է աշխատում, ամբողջի ընկալում չկա: Բանակն այն ժամանակ լիարժեք, հասունացած, կայացած կլինի, երբ նրա կապը հասարակության մյուս ոլորտների հետ ամուր լինի, նույնիսկ անհատական մակարդակում: Ես չեմ տեսնում սպաներին մեր հասարակությունում: Գնում եմ թատրոն եւ չեմ տեսնում, որ դահլիճում երկու-երեք գեներալ նստած լինի: Կամ, օրինակ՝ գրքի շնորհանդեսին գնդապետներ մասնակցեն, ո՞ւր են…

-Պարոն Հովսեփյան, այսօր բանակը անհաշտ պայքար է ծավալել փողոցային, հոռի բարքերի, «գողական» դրսեւորումների դեմ, անգամ նկատելի հաջողություններ է արձանագրել, բայց, ինչպես տեսնում ենք, դեռ շատ անելիք կա… Դուք կարևորեցիք բանակ-հասարակություն գործուն կապը… Ես ընդամենը մեկ օրինակ բերեմ… Հայաստանի հեռուստաընկերություններից մեկը համառորեն գովաբանում է օրենքով գողերի նիստուկացը, նրանց ներկայացնելով համարյա որպես բարերարներ, Արցախյան պատերազմի հերոսներ` փոխելով այսօրվա երիտասարդի` ապագա զինվորի, զինվորականի մտածողության, ընկալման ու գնահատման չափանիշները: Չէ՞ որ գողական բարքերի գովքը տարփողող հեռուստածրագրի լսարանը նաև մեր վաղվա զինվորն է…

-Ես այդ հաղորդումը չեմ դիտել, բայց, կարիք էլ չկա, որովհետեւ ամեն օր ականատես եմ լինում գողական աշխարհի, գողական բարքերի հերոսացման թե՛ կինոներում, թե՛ սերիալներում, թե՛ բեմադրություններում, թե՛ գրքերում: Ինչ պատահեց, որ մեր ժողովուրդը հանկարծ սկսեց դրանց դնել քարոզչության ամենավերին ալիքի վրա… Բոլորս էլ մեծացել ենք փողոցում, որտեղ ուժը միշտ նշանակություն է ունեցել, մի քիչ «լավ տղա» լինելը նշանակություն է ունեցել, բայց դպրոց կար, ընտանիք կար, որ չափի մեջ էին դնում այդ ամենը… Իմ մանկությունը անցել է հետպատերազմյան շրջանում` Հայրենական պատերազմի, երբ պայմաններն անհամեմատ ավելի ծանր էին, բայց հազարից մեկն էր ընտրում այդ ճանապարհը… Պարզապես այդ ուղին ընտրողների մասին ոչ ոք հերոսական խոսքեր չէր ասում, ընդհակառակը` ասում էին` «շեղվեց, էս ի՞նչ պատահեց էս տղային, ինչո՞ւ այսպես եղավ»: Հասարակությունը ցավ էր ապրում, իսկ հիմա հակառակն է: Հասարակության մտածողության մեջ պետք է արմատական փոփոխություն լինի:

-Իսկ ո՞վ է այսօր ժամանակակից գրողի, ստեղծվող գրականության հերոսը, ո՞ւմ եւ ինչի՞ միջոցով է դաստիարակվում երիտասարդը:

-Այդ հարցը հաճախ է հնչում` ո՞վ է մեր ժամանակի հերոսը… Հարցի հետեւից ընկնելով` մեծ էներգիա ենք ծախսում, այդպես էլ չգտնելով լուծումը: Ամեն ժամանակ ծնում է իր հերոսին: Երբ հերոսը ծնվում է, նաեւ գեղարվեստական միտքն է մղվում դեպի նրան: Իհարկե, հնարավոր է, որ գեղարվեստական միտքն էլ օժանդակի հերոսի ծննդին… Ի՞նչ է քննարկում այսօր մեր հասարակությունը` արդարության գաղափարը, անվտանգության խնդիրները, սոցիալական հարցերը… Եթե այս խոսքաշարում առաջ է գալիս մեկը, որ իր գործունեության հիմքում դնում է բարոյականությունը, դառնում է ժամանակի հերոսը, որովհետեւ այսօր բարոյականության պահանջարկ կա:

-Այդ դեպքում՝ ինչո՞ւ չենք հերոսացնում պատասխանատու զինվորին, բանիմաց ուսուցչին, պարտաճանաչ կոշկակարին, ինչո՞ւ ենք յուրաքանչյուրի մեջ հերոս փնտրում եւ չենք տեսնում այդ հերոսին սովորական մարդկանց մեջ…

-Այո՛, ամբողջ խնդիրը մեր չտեսնելն է, չնկատելը… Մեր հասարակությունը հավկուրություն է դրսեւորում այն արարքների նկատմամբ, որոնք շատ են պետք իրեն առողջանալու համար: Մի օրինակ էլ ես բերեմ: Պատկերացրեք` երեխան ուզում է փողոցը հատել չնախատեսված տեղում կամ չնախատեսված պահին, քիչ է մնում վրաերթի ենթարկվի: Մի լավ երիտասարդ նետվում է անիվների տակ եւ փրկում է նրան: Բոլորս ծափահարում ենք, ասում` «Նա հերոս է»: Ինչո՞ւ: Որովհետեւ սա ակնհայտ է, տեսանելի, սուր: Փոխարենը, եթե երեխայի կողքին կանգնած մեկը նրա թեւից բռնի` ասելով` «կանգնի՛ր, տղա՛, մեքենաները թող անցնեն, նոր կհատես ճանապարհը», այդ դեպքում ոչ ոք չի տեսնի, որովհետեւ գուցե ցածրաձայն է ասված, առանց ուշադրության հրավիրելու: Կարծում եմ` երկրորդի արածը շատ ավելի կարեւոր է: Մենք սովորել ենք հերոսություն համարել արարքը` անիվի տակից երեխա հանելը… Իսկ ինչո՞ւ թողնենք գործը հասնի դրան… Ցուցադրականն ենք գնահատում, չերեւացողը աչքաթող անում, իսկ մեզ չերեւացողն է պետք ջրի երես դուրս բերել: Մեզ կանխարգելումն է պակասում, որպեսզի չընկնենք ծայրահեղ իրավիճակի մեջ: Մեր բանակին էլ այսօր անհրաժեշտ է ավելի շատ կանխարգելման մասին մտածել, քան հերոսության: Հերոսությունը ինքն իրեն է լինում:

-Իսկ ո՞րն է մտավորականի, գրողի դերը հասարակության առողջացման գործում:

-Իմ մասնագիտությունը մտքեր, զգացողություններ վերարտադրելն է, պատմելը: Դրանք կարող են տեղ հասնել կամ ոչ, բայց սա է իմ անելիքը: Չի կարելի մեկից ամեն ինչ պահանջել: Եթե ամեն մարդ իրեն տրված շնորհքը, ձիրքը ծառայեցնի նպատակին, մեր կյանքը բավականին կփոխվի, շատ նկատելի կփոխվի: Յուրաքանչյուրից ավելի մեծ բան սպասելը պահանջը տեղափոխում է պատահականության տիրույթ: Բացառված չէ, որ ես վաղը գրիչն ու թուղթը թողնեմ եւ անեմ այն, ինչ պահանջվի, բայց դրանք եզակի պահեր են: Սովորական կյանքում բարեփոխում ապահովելը հնարավոր է, եթե միայն ամեն մեկն իր գործը լավ անի:

-Ե՞վ, ստեղծվո՞ւմ են գործեր` ի զորու շարժման մեջ դնելու մեր կյանքը բարեփոխելուն կոչված թափանիվը:

-Նախ, ասեմ` այո՛, ստեղծվում են այդպիսի գործեր: Եվ եթե նույնիսկ չստեղծվեն էլ, ապա աշխարհում արդեն իսկ այնքան լավ գրքեր կան գրված, որ եթե մենք այդ գրքերից օրինակ վերցնելու, սովորելու ընդունակություն ունենայինք, գուցե եւ այսօր կարիք էլ չլիներ, որ Ռուբեն Հովսեփյանը գրեր… Ինձնից առաջ հազարավոր գրողներ են եղել եւ այնպիսի գրքեր են գրել, որոնցից մարդկությունը մի քանի դար կարող է դասեր քաղել: Ինչո՞ւ այդ մասին չենք մտածում: Փոխարենը անընդհատ հարցնում ենք` «Իսկ կա՞ այսօր մի մտավորական, գրող, որ…»: Սա նման է փախուստի: Հրանտ Մաթեւոսյանի անունն են տալիս, Սեւակին են մեջբերում, թե` «ա՛յ, եթե Մաթեւոսյանը լինե՜ր, Սեւակը լինե՜ր…»: Հրանտ Մաթեւոսյանը կա… Այսինքն` ի՞նչն է խանգարում վերցնել գոյություն ունեցողը…

-Գուցե այն, որ ժամանակը նրանց առաջ այլ խնդիրնե՞ր էր դրել, իսկ մեզ հուզող իրականությունը հիմա այլ է…

-Ամբողջ խնդիրն այն է, որ, ցավոք, շատ բան չի փոխվել: Րաֆֆու արծարծած հարցերը դեռ չեն լուծվել, ուր մնաց՝ Մաթեւոսյանինը: Այսօր հրաշալի գրականություն ունենք, բայց տեղ չի հասնում: Գրականությունը պետք է տարածել: Այսօրվա գրականությունը չի կարդացվում, որովհետեւ արդեն իսկ պիտակավորված է` «չունենք ոչ մի բան. ո՛չ մտավորական ունենք, ո՛չ գրող ունենք…»: Ես չգիտեմ, թե ինչո՞ւ չի գնահատվում այսօրվա արվեստագետը: Անուններ կան, բայց նրանք անցած դարում, անցած կարգերի օրոք գնահատվածներն են, այդ թվում եւ Հրանտ Մաթեւոսյանը: Ժամանակին այնքան լավ է կատարվել նրանց տարածումը, որ հասել են մեզ: Ես մի 6-7 անուն կարող եմ նշել, նրանք հրաշալի պատմվածքներ են գրում այսօր… Բայց նրանց չեն տեսնում: Կտեսնեն, երբ մի լավ պախարակվեն… Կամ մահվանից, հուղարկավորությունից հետո կլսեք` «Վա՜յ, սա էլ գնաց, վա՜յ, էս ի՞նչ կորուստ ունեցանք, ո՞նց ենք ապրելու…»: Բայց չէ՞ որ ձեզ հետ, ձեր կողքին էր ապրում, ինչո՞ւ չէինք նկատում:

-Մեր թերարժեքությունի՞ց է:

-Մեր ծուլությունից է: Եվ, իհարկե, արժեհամակարգի խաթարումից: Եթե անգամ հասարակությունը ուժ եւ կարողություն ունի ինչ-որ բան կամ ինչ-որ մեկին բարձրացնելու, գովերգելու, ապա անում է անարժեքի, անարժանի դեպքում: Ասում են` «Երկիրն աղքատ է, չեն կարողանում գիրք առնել», բայց հաջորդ պահին տեսնում ես, որ այդ աղքատ հասարակությունը հոծ խմբերով «լցվում է» մարզադաշտ` ռաբիս լսելու: Ո՞նց պատահեց… Ես դժվարանում եմ ասել, գիտեմ, բայց դժվարանում եմ… Թերեւս դեռ շատ պետք է ինքնամաքրվենք, ինքնակրթվենք: Անհատի դերը երկրորդական ենք դարձրել, թերագնահատում ենք… Տարօրինակ մի տարիմաստություն կա, ինչքան դու թերագնահատում ես կարող մարդուն, անհատին, այնքան, կամքիցդ անկախ, բարձրացնում ես տկարամիտին, միջակությանը` հակահերոսին: Մենք բոլորս պետք է փոխվենք, որպեսզի փոխվի բանակը, մենք բոլորս պետք է ընդվզենք փողոցային բարքերի, մշակութային ցածրարժեք գործերի, արատավոր, նենգ ու քսու հարաբերությունների, կեղծ բարոյական արժեքների հանդեպ, եթե ուզում ենք բոլոր առումներով հզոր բանակ, հզոր հասարակություն ունենալ:

Շ. ՍՏԵՓԱՆՅԱՆ