ԾԱՌԵՐԸ՝ ԾՈՑՎՈՐԱԾ ՀԱՐՍՆԵՐ…

Պատմում է ազատամարտիկ ԱՐԱՅԻԿ ԳԵՎՈՐԳՅԱՆԸ

Ես տեսել եմ ծառեր, որոնք կանգնել են լուռ, կռացած բեռնավորված ճյուղերով և…տխուր են: Առաջին անգամ դա զգացի պատերազմի օրերին, երբ որևէ գյուղ, բնակավայր էինք ազատագրում կամ էլ գրավում: Երկու դեպքում էլ այգիներում քարացած լռություն էր տիրում: Վիրավոր, կեղևները պլոկված, ճյուղերից, բներից արցունքի կաթիլներ էին ցած գլորվում: Իսկ երբ քամի էր լինում, այնպես հուժկու ու անկանոն էին շարժվում նրանց ճյուղերը, որ թվում էր՝ ուզում են ազատվել իրենց պտուղներից: Երբ մտորումներիս մասին փորձում էի խոսել, կիսվել ընկերներիս հետ, նրանք ծիծաղում էին… Հաճախ էր պատահում, որ այգիներից հունը փոխած, իզուր հոսող ջրերը կապում էի ծառերին ու նորից միանում ջոկատի տղաներին: Եվ այդպես անցնում էին օրերը…. Պատերազմ էր… Ու այդ ամբողջ ընթացքում ես զգում, տեսնում, ծառերի հետ ապրում էի նրանց տխրությունը…

Խաղաղության հետ ես նորից իմ գործին էի՝ դաս էի տալիս մեր գյուղի՝ Ծաղկաշենի դպրոցում, իսկ ազատ ժամանակ զբաղվում հողագործությամբ: Արարատ հայրս, որ նույնպես մանկավարժ էր և իր տարիների մեծ փորձի ու իմացության շնորհիվ վաստակել էր «Քայլող հանրագիտարան» անունը, սարի փեշին մի հողակտորի ծառեր էր տնկել` սեփականաշնորհել, ծառեր տնկել՝ բերքատու և դեկորատիվ: Հայրս անցել էր Հայրենական մեծ պատերազմը, մի քանի անգամ ծանր վիրավորվել: Պատերազմից հետո այնպիսի քնքշությամբ էր խնամում ծառերը, որ այգին բոլորը կոչեցին Արարատյան: «Ծառերը լեզու չունեն, որ խոսեն, սակայն նրանք ամեն ինչ հասկանում են, ճանաչում են իրենց տիրոջը»,- ասում էր հայրս: Կային ծառեր, որոնք հասակ էին առել, ճյուղատարած փռվել, սակայն բերք չէին տալիս, հայրս ժամերով նստում էր նրանց կողքին, զրուցում հետները: Մի կողմում կացինն էր, մյուսում՝ էտելու մկրատը, ու հայրս ծառերին բացատրում էր, որ այդպես է աշխարհի կարգը՝ անպտուղ ծառը կրակի ճարակ է լինում, ինչպես անպտուղ մարդը ՝ անհիշատակ: Ասում էր, բայց երբեք չէր կտրում այդ ծառերը: Եվ զարմանալ կարելի էր, երբ հաջորդ տարի այդ ծառերը ծաղկում, պտղավորվում էին, ու հայրս ժպտալով ասում էր. «Ինչ գեղեցիկ են, ոնց ծոցվորած հարսներ»:

Իննսունին մոտ հայրս հիվանդացավ, ընկավ անկողին: Արդեն աշուն էր, մեր կողմերում էլ ցրտերը արագ են վրա տալիս: Արարատյան այգու ծառերը կռացել էին բերքի տակ: Երբ պետք է սկսեինք բերքահավաքը, մի երեկո հայրս ինձ ասաց. «Տղա՛ ջան, գերեզմանոց-հանգստարան տանող ճանապարհի էն հատվածը, որ անցնում է մեր այգու ճանապարհով, երկու կողմից էլ ծառերի բերքը չհավաքեք, թողեք մի քիչ էլ մնա, կհասցնեք»:

Դեղին ու տաք աշուն էր: Հավաքել էինք այգու ծառերի բերքը, ու մնացել էին միայն հանգստարան տանող ճանապարհի երկու կողմերի ծառերը, որոնք բեռնավորված՝ կքել էին բերքի տակ:

Նոյեմբերի մեկին Արարատ հայրս մահացավ, ու վերջին հանգրվան տանելիս, երբ անցնում էինք խնձորներով բեռնավորված այդ ճանապարհով, ես նորից հիշեցի պատերազմը, հիշեցի ծառերի տխրությունը, որոնց տխրությունը այնքան նման էր Արարատյան այգու ծառերի տխրությանը, քարացած լռության հետ ասես զգում էի ծառերի ՝ դեպի ներս հոսող արցունքի կաթիլները: Հետո, երբ անցնում էինք այն բարձրուղեշ խնձորենու տակով, որի հետ հայրս երկար էր զրուցել, ու ծառը արդեն ճղակոտոր բերք էր տալիս, երեք կարմրաթուշ խնձորներ պոկվեցին ու ընկան հայրիկիս աճյունին: Ասում եմ ընկան, բայց հավատացեք, այնպես հանգիստ իջան, ինչպես աշնան տերևն է իջնում մայր հողին, այդպես հանդարտ իջան խնձորները: Երբ կափարիչը դնում էին ծածկելու դագաղը, քահանան չթողեց, որ վերցնեն խնձորները: Նա ժպիտով ու գոհունակությամբ խոսեց մարդկային արդարության, բնության հրաշքների մասին, որոնք աստվածային են, ու միայն պետք է մաքուր հոգի ունենալ, որ այն հասկանալի ու հասու լինի… «Այդպես է, երբ ծառը կորցնում է խնամող, գուրգուրող ձեռքը` իր Տիրոջը, նա իր ճյուղերի միրգը ցրում է, ցած թափում, իսկ երբ տերը քայլում է ճյուղերի տակով կամ էլ չի քայլում, այլ նրան տանում են, նա իր պտուղներից բաժին է հանում տիրոջը»,- ասաց քահանան:

Հետդարձին էլի զգացի ծառերի տխրությունը, և թվաց ՝ նրանք էլ են դարձել հուղարկավորներ, և նորից հիշեցի պատերազմական օրերի ծառերի տխրությունը, որոնք բաց, վիրավոր, պլոկված կեղևներով էին և աշխատում էին շուտ ազատվել իրենց պտուղներից, իսկ հայրիկիս աճեցրած ծառերը՝ չնայած տխրությանն ու ցրտին, պահել էին իրենց կարմրաթուշ խնձորները իրենց կարմրաթուշ ժպիտով: Եվ նրանցից երեք հատ բաժին հանեցին իրենց տիրոջը…

Գ. ՇԱՀՆԱԶԱՐՅԱՆ