ԱՆՑՅԱԼՆ ՈՒ ՆԵՐԿԱՆ ԿՈՂՔ ԿՈՂՔԻ

Գուցե  ամենածանր, ամենավտանգավոր եւ դառը տարիները ազատամարտիկների համար միեւնույն ժամանակ ամենաերջանիկն էին: Նրանք միշտ ոգեւորությամբ են հիշում այդ օրերը: Գուցե  նրանք իսկապես կարոտում են պատերազմը, որում հաղթել են, մի հացը տասնյակ կտորների են բաժանել ու կշտացել, գուցե, որովհետեւ այն ժամանակ երիտասարդ էին, ուժեղ: Չէ՛, հաստատ կարոտում են, որովհետեւ ուրիշ էին, բարձր էին, հպարտ էին… Եվ գուցե նաեւ այդ կարոտն է նրանց նորից ռազմադաշտ բերել… Նայում եմ հարավարեւելյան ուղղությամբ մարտական հերթապահություն իրականացնող, տարիքն առած  ազատամարտիկներին, ու այս մտքերն են պտտվում գլխումս:

Կրակակետում ժամկետային զինծառայողների կողքին կանգնած կամավորականներից մեկն էլ Ալբերտ Գալոյանն է կամ, ինչպես զինվորներն են նրան դիմում, Ալիկ հոպարը: Նա Արցախյան պատերազմի տարիներին կռվել է 5-րդ բրիգադի կազմում: Մասնակցել է Մարտակերտի մարտերին: Զգեստափոխված է, առույգ: Դիտարկում է կատարում` նայում շուրջը, ականջ  դնում, ապա ասում. «Գեշ վախտերից էստեղ ենք: Որ ծնողը իր կորած երեխուն գտնի, ոնց կսիրի ու կմնա կողքը, էդպես էլ մենք»: Հետո հեռադիտակը նորից է ուղղում դեպի հակառակորդը եւ միաժամանակ զուգահեռներ անցկացնում այս ու այն պատերազմների միջեւ. ընդհանուր գրեթե ոչինչ չի տեսնում. «Միայն թուրքն է նույնը մնացել, թե չէ՝ մենք ուրիշ ձեւ ենք կռվել, հիմա ուրիշ է: Երեւի ամբողջ կռվի ժամանակ էնքան չենք կրակել, ինչքան երեխեքը էս չորս օրերին կրակեցին: Ես իրենց ցավը տանեմ»: Հայացքը չկտրելով շարքով ձգվող հակառակորդի դիրքերից՝ Ալիկ հոպարը ծանր շունչ է քաշում՝ ասես կարեւոր որոշում կայացնելուց առաջ. «Ինչ թաքցնեմ, մենք մարտունակությամբ զիջում ենք մեր զինվորին: Շատ բան չգիտենք, իրենք են մեզ բացատրում, սովորեցնում: Ծառայությունը կազմակերպում է դիրքի ավագը` Հրայր Միրզոյանը, ասում է` վազքով, վազքով ենք գալիս, ասում է` հանգիստ, հանգիստ ենք շարժվում, ասում է` զգույշ, զգույշ ենք մնում: Կապ չունի, որ 19 տարեկան է, հրամանատարը ինքն է»:

Ազատամարտիկներն ընդգրկված են հարավարեւելյան ուղղությամբ ԵԿՄ միավորման նորաստեղծ գնդի կազմում եւ ենթարկվում են նաեւ իրենց հրամանատարին` «Մարտական խաչ» 1-ին աստիճանի  շքանշանակիր Հայրապետ Կարապետյանին:  Նա դիրքից դիրք է շրջում, տեղեկանում իր զինվորների առողջության, օպերատիվ իրավիճակի մասին, հրահանգավորում իրականացնում: Ասում է` միշտ էլ սպասել ենք, որ հակառակորդը մի օր կհարձակվի, այդ պատճառով էլ ԵԿՄ-ն տարիներ առաջ արագ արձագանքման խմբեր ձեւավորեց: Ահա թե ինչու, գիշերը ահազանգ ստանալուն պես, կայծակնային արագությամբ հասել են առաջնագիծ. «Քառօրյա պատերազմը երիտասարդ սպաների ուսերին էր, ծանր բեռը նրանք իրենց վրա են վերցրել: Երբ մենք տեղ հասանք, ամեն ինչ արդեն ժամացույցի ճշգրտությամբ աշխատում էր: Գումարտակների հրամանատարները կարճ ժամանակամիջոցում տեղաբաշխեցին մեզ, եւ կանգնեցինք զինվորի կողքին: Հնարավոր է՝ ազատամարտիկները չկարողանան 18 տարեկանի պես կռվել, բայց իրենց գործը խրամատում կանգնելն է` ոչ ետ, ոչ առաջ»,- փորձառու հրամանատարը խոսքը կիսատ է թողնում եւ մատնացույց անում հեռվում իրար հետ մարտական ընկերների պես ջերմ զրուցող վաշտի հրամանատարին ու ժամկետայիններին. «Առաջնագծում կարեւոր բան եմ նկատել` փոխադարձ հարգանք կա հրամանատարների ու զինվորների միջեւ: Եթե այդ  կապը ուժեղ չլիներ՝ կպարտվեինք: Հրամանատարը զինվորին չի թողել, զինվորն էլ՝ հրամանատարին…»:

Իրենց մարտական ընկերներին մենակ չեն թողել նաեւ ամենատարեց ազատամարտիկները: Աշոտ Աղաջանյանը 80 տարեկան է, Գառնիկ Մխիթարյանը` 75: Բայց կատակում են` «ջահել ենք»: Զինվորներն ասում են` ամենից կենսախինդն ու հոգատարն են: Աշոտ պապը հիշում է իր կռիվը «Եղնիկներ» պարտիզանական ջոկատի կազմում,  պատմում է Շահումյանի պաշտպանական մարտերի, նաեւ որդու` Սպարտակի մասին, որ զոհվել է 1993 թվականին: «Վերջին շնչում էլ լինեի, պիտի գայի: Որդիս ինձ չէր ների, եթե տանը նստեի»,-կարծես արդարանում է տարեց ազատամարտիկը: Գառնիկ պապն էլ գլխով է անում: Նրա որդին` Մարատն էլ զոհվել է 1994 թվականին Օմարի լեռնանցքում, ինքն  էլ ՀԱԲ-ի կազմում մասնակցել է Հայաստանի բոլոր սահմանամերձ գոտիներում, նաեւ Արցախում ծավալվող մարտերին: Անցած պատերազմը հիշելիս բարկությամբ ձեռքը թափ է տալիս, ապա հոգոց հանում. «Է՜հ, թե ինչու էն անգամ մեր գործը ավարտին չհասցրինք»:

Նայում եմ նրա զրահաբաճկոնին, որը ութ կիլոգրամից ավելի է, եւ հարցնում` չի՞ հոգնել արդյոք, չի՞ ուզում տուն գնալ: Մի քիչ զարմացած, մի քիչ էլ նեղացած ինձ է նայում. «Եթե մի բանը ինքդ քո ցանկությամբ ես անում, ո՞նց կարող ես  հոգնել: Համ էլ՝ մենք հին ոսկոր ենք, մեզ ոչինչ չի լինի»:

Կանաչ, գրեթե մարդու հասակի խոտերի միջով մոտեցող կանացի դիմագիծ եմ նշմարում. Կարինեն է` Դուշման Համոյի ջոկատի կին-ազատամարտիկը: Ամուսնու` Սիմոնի հետ է այստեղ: «Երեւի խանդում է, դրա համար էլ մենակ չի թողել»,- շշնջում է կողքիս կանգնած կամավորականը: Ընդառաջ եմ գնում, բարեւում:  Կարինեն հարցիս չի սպասում, ասում է. «Ես այսօր բոլորի մայրն եմ, մորաքույրն եմ: Իմ զինվորին, իմ երեխային մենակ չէի կարող թողնել: Շուտով տղայիս վերջին զանգն է, կգնանք ու ետ կգանք: Ինչքան պետք լինի, կմնանք»:

Այստեղ կողք կողքի են ազատամարտի վետերանն ու ընդամենը երեկ զորացրված զինվորը: 20-ամյա հադրութցի Համլետ Ավանեսյանը պատվով ծառայել է ԼՂՀ ՊԲ հյուսիսային ուղղությամբ եւ մի քանի ամիս առաջ զորացրվել ավագ սերժանտի կոչումով: Նա կամովին համալրել է հարավարեւելյան դիրքերից մեկում մարտական հերթապահություն իրականացնող ջոկի կազմը: «Բա էլ ո՞ր օրվա համար ենք զինվորի մասնագիտությունը յուրացրել: Էսօրվա՛»,- կարճ ու հստակ ասում է Համլետը:

Ասես մի քանի ժամով համերաշխ ու սիրով ապրող ընտանեկան մեծ հարկի տակ հայտնված լինեի: Ահա ինչու առաջնագծից վերադառնալիս ինձ ավելի ուժեղ ու ավելի պաշտպանված էի զգում…

Շուշան ՍՏԵՓԱՆՅԱՆ

Լուս.` Սիփան ԳՅՈՒԼՈՒՄՅԱՆԻ

Հ.Գ. Առաջնագծում հանդիպեցինք նաեւ ԱԺ պատգամավոր, ազատամարտիկ Կարեն Սարիբեկյանին: Նա այստեղ էր եկել  իր ջոկատի  տղաների հետ: «Մի պատգամավորով ավելի, մեկով պակաս, բան չի փոխվի, այս պահին ազգին զինվորներ են պետք»,- մեզ հետ զրույցում ասաց նա: Կարեն Սարիբեկյանը, թերեւս, միակ բարձրաստիճան պաշտոնյան է, որ, բացի նյութական մեծ աջակցությունից, հարավային ուղղությամբ 10 օր զենքը ձեռքին զինվորի կողքին մարտական հերթապահություն է իրականացրել: