ՍՊԱՍՈՒՄ ԵՆՔ ԽԱՂԱՂՈՒԹՅԱՆ

ՆԱՐԻՆԵ ԱԲԳԱՐՅԱՆ

Մանկության ռումբերը  իրենց մասին Նարինեին հիշեցնել տվեցին Քառօրյա պատերազմի ժամանակ: 1993թ.-ից  Մոսկվայում բնակվող Նարինե Աբգարյանը մշտապես  հետեւում է  հայրենիքում տեղի ունեցող իրադարձություններին, հատկապես՝ ծննդավայր Բերդի առօրյային: Ապրիլյան պատերազմի ամեն դրվագին ճանաչված հեղինակն արձագանքում էր ու իր ընթերցողին ներկայացնում իրավիճակը. «Ադրբեջանը  հայտարարել է կրակի դադարեցման մասին, բայց մարտերը շարունակվում են: Բերդի մասին. մայրիկը պիոններն է ջրում, կարկանդակ է թխում սահմանից 4 կիլոմետր այս կողմ: Պատերազմն այսպիսին է, ինքը մեզ գրադներով, մենք նրան՝ պիոններով ու կարկանդակով: Լեռնային Ղարաբաղի մասին. չենք հանձնելու: Կյանքի գնով կպահենք, բայց չենք հանձնի, ոչ ոք այլեւս չի համարձակվի մեզ վրա ձեռք բարձրացնել: Սպասում ենք խաղաղության»:

Ծնվելով Բերդ քաղաքում՝ Նարինե Աբգարյանը լուսավոր տխրությամբ, ջերմությամբ ու քնքշությամբ է գրում իր հայրենիքի մասին: Նրա գրքերը ստիպում են մեզ արցունքոտ աչքերով ժպտալ եւ զգալ կյանքի համն ու հոտը։ Եվ այդ զգացումն այնքան վառ ու տպավորված է, ինչպես մաքրած ծիրանի եւ թարմ թխված լավաշի հոտը…

Ուրցի ու գաթայի  բույրը ռուս գրականության մեջ

Ռուսաստանաբնակ նշանավոր հայ գրող Նարինե Աբգարյանի գրքերը ռուսալեզու ժամանակակից գրականության բեսթսելեր են:

Նա ծնվել է 1971 թ. հունվարի 14-ին, Բերդում։

Սովորել է Երևանի Վալերի Բրյուսովի անվան պետական լեզվաբանական համալսարանում։ 1993 թվականից ապրում է Մոսկվայում։ Հայտնի է դարձել ինքնակենսագրական գրքի՝ «Մանյունյա»-ի հրատարակումից հետո։ Այդ գրքով դարձել է Ռուսաստանի ազգային գրական մրցանակի՝ «Տարվա ձեռագրի» դափնեկիր՝ «Լեզու» անվանակարգում։ 2011 թ. ընդգրկվել է «Մեծ գիրք» անվանակարգի ցուցակում։

2011 թ. լույս է տեսել ինքնակենսագրական վեպը, որը արժանացել է «Տարվա ձեռագիր» մրցանակի։

2012 թ. սեպտեմբերին լույս է տեսնել «Սեմյոն Անդրեևիչ. Տարեգրություն խզբզոցներով» վիպակը։ 2013 թ. ապրիլին Նարինե Աբգարյանը ստացել է «BABY-ծԿհ» (նոր ռուսական բանահյուսություն) մրցանակը։

«Սեմյոն Անդրևիչ. Տարեգրություն խզբզոցներով» վիպակը դարձել է վերջին տասնամյակի լավագույն մանկական գիրքը։

2013 թ. հրատարակվել է «Հսկան, որ երազում է ջութակ նվագել» հեքիաթը։ Գիրքը «Պարմամբուկ» պորտալը ճանաչել է որպես 2014 թ. լավագույն մանկական գիրք։

2014 թ. փետրվարին հրատարակվել է «Մարդիկ, ովքեր միշտ ինձ հետ են» վեպը։

2014 թ. դեկտեմբերին լույս է տեսել «Շոկոլադե պապիկը» մանկական գիրքը, որի համահեղինակն է Վալենտինա Պոստիկովը։

2015 թ. մարտին լույս է տեսնում «Երկնքից ընկավ երեք խնձոր» վեպը։

«Ես ծնվել եմ Խորհրդային Միությունում, այդ պատճառով ինձ տանն եմ զգում ե՛ւ Հայաստանում, ե՛ւ Ռուսաստանում: Մեր ընտանիքում միշտ երկու լեզվով են խոսել՝ հեշտությամբ մի լեզվից մյուսն անցնելով:

Երջանիկ մանկություն եմ ունեցել, բախտս բերել է ընտանիքի, հարազատների, ընկերների առումով: Մեզ՝ երեխաներիս, գրեթե ամեն ինչ թույլատրված էր. լողալ գետում, չափից շատ թթու խաղող ուտել, կոթավոր որսացանցով շերեփուկներ որսալ, ջրափոսերի մեջ թռչկոտել: Ծնողները մեզ համար առանձնապես չէին անհանգստանում: Գիտեին, որ եթե չարություն անենք, իսկ իրենք որեւէ պատճառով աչքաթող անեն մեզ, անպայման կգտնվի մի աչալուրջ օտար տատիկ, ով ականջներիցս բռնած մեզ տուն կբերի:

Դպրոցից հետո ընդունվեցի Երեւանի Վ. Բրյուսովի անվան լեզվաբանական համալսարան, որտեղ ուսանեցի ռուսաց լեզվի եւ գրականության ուսուցչի մասնագիտությունը եւ… մեկնեցի Մոսկվա: Ճիշտն ասած՝ մայրիկս էր պնդում, նա վստահ էր, որ այստեղ կարող եմ հասնել ավելիին, քան Երեւանում:

Մանկությունս անցել է Կոմիտասի երաժշտության եւ ջազի հնչյունների ներքո: Զարմանալի է, բայց հիմա ես նույնիսկ մեկ տող չեմ կարող գրել առանց երաժշտության: Գրված տեքստի գեղեցկությունը գնահատելու համար նախեւառաջ անհրաժեշտ է այն կարդալ: Նկարը հարկավոր է երկար եւ լրջախոհ ուսումնասիրել: Եվ միայն երաժշտությունը հնարավորություն ունի անմիջապես ներթափանցել մեր հոգու խորքը՝ հաղթահարելով բոլոր արգելքները: Երբեմն ինձ թվում է, թե այն կապի միակ միջոցն է, որ մնացել է մարդկությանն Աստծու հետ հաղորդակցվելու համար:

Ցեղասպանության ժամանակ զոհվել է իմ մեծ պապ Հարությունը՝ հորս պապը: 1913թ.-ին նա գնացել էր Ամերիկա, որպեսզի գումար վաստակի ու օգնի իր ընտանիքին: Նա ապրում էր Ֆրեզնոյում, աշխատում սպանդանոցում, եթե չեմ սխալվում՝ ստանում էր երկու դոլար՝ մեկն ուղարկում էր կնոջը, երեք տարեկան որդուն ու մորը, իսկ մյուս մեկով ապրում էր: Մեծ պապս երազում էր գումար խնայելու եւ ընտանիքը Ռուսաստան տեղափոխելու մասին: 1895թ.-ի Էրզրումի կոտորածից հետո, որը նրա ընտանիքին պարտադրել էր փախչել Հոռոմ գյուղ, պարզ էր, որ ոչ մի լավ բան չի սպասվում:

Երբ հալածանքների մասին լուրերը հասան Ամերիկա, այնտեղ բնակվող հայերը գնացին հարազատների հետեւից: Ողբերգությունը տեղի ունեցավ հենց այն օրը, երբ իմ մեծ պապ Հարությունը վերադարձավ տուն: Նրան մորթեցին յաթաղանով, իսկ նրա մոր՝ Շարականի գլուխը կոտրեցին հրացանի կոթով: Նա հասցրել էր իր կիսաշրջազգեստի տակ թաքցնել թոռանը, անգամ հարվածից հետո այնպես էր ընկել, որ երեխային չէին նկատել: Այս կերպ նա փրկեց պապիկիս կյանքը:

Երեսունվեց տարի ապուտատս ապրել է կոտրված գլխով: Նա տանջվում էր սարսափելի ցավերից՝ ծոծրակի վնասվածքը մշտապես զգացնել էր տալիս: Նա հիշողության հետ խնդիրներ ուներ: Երբեմն նա չէր հիշում, որ կորցրել է տղային, բայց ամբողջ կյանքում ողբում էր նրա մահը:

Շարականը մահացավ 80 տարեկանում: Ամենասարսափելին այն է, որ ողբերգությունից հետո նա իրեն թույլ չէր տալիս մտերմանալ մարդկանց հետ: Լռում էր, թույլ չէր տալիս, որ իրեն գրկեն: Երբեք նույն տեղում երկար չէր մնում: Նա ապրում էր մեկ մի բարեկամի տանը, մեկ` մյուսի, եւ միշտ խնդրում, որ իր անկողինը գցեն դռնից հեռու, բայց պատուհանի մոտ, որպեսզի հասցնի փախչել:

Երկու պապերս էլ իրենց հայրերի սպանության ականատեսն են եղել: Չգիտեմ եւ չեմ էլ ուզում իմանալ, թե ինչ է նշանակում այդպիսի ցավով ապրել: Ես մեծացել եմ այն ժամանակներում, երբ ոչ ոք չէր ջղաձգվի, եթե հարցնեին. «Ես քեզ հետ մարդկայի՞ն լեզվով եմ խոսում, թե՞ թուրքերեն»: Եվ ոչ ոք չէր մտածում, որ այս արտահայտությամբ վիրավորում է մի ողջ ժողովրդի: Բայց չէ՞ որ որդին պատասխանատվություն չի կրում հոր արածի համար, եւ ժամանակակից թուրքերը չէ, որ սպանում էին մեր նախնիներին: Բոլոր պահանջները կարող են հասցեագրվել միայն թուրքական կառավարությանը: Սովորական մարդկանց անհրաժեշտ է կամուրջներ կառուցել: Չի կարելի մշտական դառնության զգացումով եւ ցավի մեջ ապրել: Սրանք քայքայիչ զգացողություններ են, դրանք մեզ ուտում են ներսից:

Ինձ թվում է, որ գրեթե ամեն ինչ գիտեմ պատերազմի մասին: Օրինակ՝ պատերազմը խաթարված տոներն են: Գնդակոծում են մարտի 8-ին, Ամանորին՝ ուղղակի գցելու մարդկանց տրամադրությունը: Ցանքի շրջանում գնդակոծում են՝ խանգարելու դաշտային աշխատանքները: Բերքահավաքի շրջանում գնդակոծում են, որպեսզի մարդկանց առանց պաշարի թողնեն: Օրինակ՝ եթե պատերազմ չլիներ, ես երբեք չէի իմանա, որ տան ամենաանվտանգ տեղը նախասենյակն է, եւ որ խճանկար ապակիներով դռներն անհրաժեշտ է հաստ ծածկոցով ծածկել, այլապես բեկորները կարող են ծակել եւ անցնել մարմնիդ մեջ: Պատերազմի ամենաահավոր յուրահատկությունը այն է, որ միշտ «քեզնից բարձր է»: Նա է իրադրության տերը, թելադրում է իր պայմանները: Դա ահավոր նյարդայնացնող եւ ստորացնող է:

Ատում եմ, երբ մարդիկ պարծենում են իրենց ազգային պատկանելությամբ կամ հայրենասիրությամբ: Չեմ հասկանում, թե ինչպես կարելի է ճչալ հայրենիքի հանդեպ սիրո մասին: Սա նվիրական զգացում է, այն հավասարազոր է Աստծու հանդեպ հավատքին: Հայրենիքը պետք է գործով սիրել. թոշակառուի փոխարեն վճարիր խանութում, մաքրիր աստիճանավանդակը, եթե կեղտոտ է, բարեւիր հարեւաններիդ: Հայրենիքի հանդեպ սերը մանրուքներից է սկսվում:

Մի օր Բերդում անսպասելի հանդարտություն էր: Արեւոտ եւ մեղմ եղանակ էր, եւ հայրս որոշեց մեզ՝ իր երեխաներին, տանել բնության գիրկը: Բայց այնուհետեւ սկսվեց գնդակոծումը: Թաքնվելու տեղ չկար, նստեցինք մեքենան եւ գնացինք տուն: Ճանապարհին հայրս վերցրեց եւս երկու հոգու, որոնք գնդակոծման ժամանակ քաղաքից դուրս էին գտնվում: Սկզբում նրանց տուն տարավ, հետո՝ մեզ: Այնուհետեւ նա գնաց հիվանդանոց, քանի որ բժիշկ է: Սա հորս՝ մեզ տված թերեւս ամենակարեւոր դասն էր:

Չգիտեմ՝ ինչը կարող է ավելի ուժեղ լինել, քան ծնողի վախը երեխայի անվտանգության համար: Բայց մարդիկ մինչեւ օրս գնդակոծման տակ են ապրում: Օրինակ՝ ծնողներս չեն պատրաստվում լքել Բերդը: Սա սկզբունքի հարց չէ, այլ նրանց ընտրությունը: Տղաս կամուսնանա, ես էլ կգնամ այնտեղ:

ՊԱՏՄՎԱԾՔ

ՆԱՐԻՆԵ  ԱԲԳԱՐՅԱՆ

ՄԱՐԻԱՄԸ

Բերդի սկեսուրները սիրում են կրկնել, որ Ազինանց Մարիամն ամենալավն է, նրա նմանը չկա: Լվացքը խնամքով է անում, տեղը-տեղին լեղակում է, տեղը-տեղին օսլայում, չափից շատ չի չորացնում: Հարթուկն անում է պեծին տվող ածխի ծանր հարթուկով, դարսում կոկիկ շարքերով, անպայման դարսերի արանքը դնում սարի նարդոսով լցված չթե ծրարները: Սպիտակեղենի սնդուկի կափարիչը բացելուն պես մի այնպիսի նախաստեղծ մաքրություն է բուրում, որ չէ թե կողքը կանգնել, նույնիսկ վրան նայելն է անհարմար: Մարիամն այնպես է մաշված շորի ծակերը լցնում, որ կտորի կարը չես նկատի: Պատուհանները լվանալիս երեք ջուր է անում` օճառաջուր, պարզաջուր և քացախաջուր: Հատակը փայլեցնում է մեղրամոմով, որը հետո ցոլք է տալիս, ինչպես ջրափոսը լուսնյակ գիշերով: Նրա բակը միշտ ավլած է, փեչի փայտը կանոնավոր դարսած շարք-շարք` ինչպես մեղրահացը մեղվի փեթակում, տնամերձի «կեծանները» սալարկած են հղկած գետաքարով: Բերդում ո՞վ է «կեծանի» սիրունության հոգսը քաշում` մենակ Մարիամը:

Նրա եփածն այնքան համով է, որ ուտես` չես կշտանա: Հացը թեթև է, ասես խմորը ոչ թե ալյուրով է հունցած, այլ արևի աննյութեղեն լույսով, գնդերը ամռան հոտն ունեն, իսկ գաթան, որը նա հանգչող վառարանում հատուկ պահում է մինչև կլեպը ղռթղռթան դառնա, հալչում է բերանում:

-Եթե ուզում ես իսկական տան կնիկ դառնաս` օրինակ վերցրու Ազինանց Մարիամից,-իրենց հարսներին խրատում են Բերդի սկեսուրները: Հարսները նեղանում են, բայց ձայն չեն հանում` ո՞վ կհամարձակվի Մարիամի դեմ մի բան ասել: Նա ամենալավն է, նմանը չկա, և հարսները սա հաստատ գիտեն:

Առաջ Մարիամը մեծ ընտանիք ուներ` ամուսին, տարեմեծիկ երկու որդի, հասակն առած սկեսուր և սկեսրայր, ծեր տատիկ: Առաջ նա ամեն ինչ ուներ` քարաշեն տուն, ոլոր-մոլոր «կեծաններով» տնամերձ, որը սկեսուրը պարծանքով հարևաններին էր բերում ցույց տալիս: Նա մեկ էլ դեղձի այգի ուներ հենց սահմանի բերանին` քչքչան լեռնային գետակի ափին: Այն տարի բերքը չտեսնված առատ էր, ընտանիքով գնացին հավաքելու, իսկ Մարիամը տանը մնաց, որպեսզի դեղձի ջեմի շաքարաջուրը եփի: Ո՞ւմ մտքով կանցներ, որ պատերազմը թաքուն-թաքուն, բայց և սրընթաց է գալիս, ո՞վ կարող էր իմանալ:

Սահմանի հողերը հետ գրավեցին միայն ձմռան վերջին: Հոշոտված աճյունները զինվորները հողին հանձնեցին դեղձի այգում: Մարիամը եկավ, պառկեց գերեզմանաթմբին և վեր չկացավ: Նրան գտան լուսադեմին. մինչև ոսկորները սառել էին, սառցակալել էին նույնիսկ կոպերն ու շրթունքները: Խնամում ու խնամում էին, վերջը ոտքի հանեցին: Այդ ընթացքում դեղձի այգին նորից գրավվեց և սահմանի այն կողմում մնաց ընդմիշտ:

Մարիամի ամեն մի օրը նման է մյուսին` ինչպես նրա ծեր տատի տերողորմյայի հատիկները. ավլիր բակը, ջրիր տնամերձը, կպցրու վառարանը, խմոր արա, հաց կամ գաթա թխիր: Նա ամեն բան խղճով է անում. պատուհանները երեք բերան ջրով է լվանում, սպիտակեղենը ջանասիրությամբ օսլայում ու հարթուկում է, ամենակեր ցեցի դեմն առնելու համար անպայման դարսերի արանքը նարդոսի չորացրած տերևներ է խցկում:

Ամեն ոք իր ճշմարտությունն ունի: Մարիամինը պարզից էլ պարզ է, ավելի հասարակ չի լինում. ինչքան էլ հոգիդ ցավի ու ինչքան էլ սրտիցդ արցունք կաթի, զուլալ պահիր աշխարհի այն պատառը, որը քեզ է վստահված: Ախր, նրա փրկության համար դու այլ բան չես էլ կարող անել:

Թարգմանությունը ռուսերենից` Կարլ Յալանուզյանի