«ՀԱԶԱՐ ԱՆԳԱՄ ԽՓԵՑԻՆ ԻՆՁ ՈՒ ՎՐԻՊԵՑԻՆ»

Ռաֆայելի այցն անակնկալ էր։ Մտել է իմ աշխատասենյակն ու ժպտում է հազար տարվա ծանոթի պես։ Ուշադիր նայում եմ դեմքին, ճիգ եմ անում հիշելու։ Գեղեցիկ տղա է, նուրբ, բայց անծանոթ դիմագծերով։ Իսկ աչքերը կապույտ-կապույտ են։

¬Մենք հեռախոսով ենք խոսել,¬ ասում է,- ես այդ ժամանակ դիրքերում էի։ Ծնողներիս հրավիրել էիք Ձեր տուն։

¬Հիշեցի,¬ ասում եմ խանդավառված ու գրկում եմ տղային,¬ ե՞րբ ես զորացրվել, ո՞նց ես…

Ռաֆայել Հովհաննիսյանը քառօրյա պատերազմի հերոսներից է։ Նա հակառակորդի երեք տանկ է խոցել եւ ստիպել է նահանջել մինչև ատամները զինված թշնամուն։ Ու բանակից վերադարձել է «Մարտական խաչ» երկրորդ աստիճանի շքանշանը կրծքին։ Ռաֆայելի մասին պատմող հրապարակումները այնքան տպավորիչ էին, որ ցանկացա տեսնել նրա ծնողներին՝ այն մարդկանց, ովքեր այսքան խիզախ ու պատվախնդիր որդի են դաստիարակել։ Եվ Գևորգ ու Անահիտ Հովհաննիսյաններին հրավիրեցի մեր տուն։ Հրաշալի ժամանակ անցկացրինք։ Մի քանի ժամ վայելեցի ավանդապաշտ, ազգասեր, առաքինի, միայն գյումրեցուն բնորոշ համուհոտով ամուսինների ներկայությունը։ Խոսքուզրույցի առանցքը Ռաֆայելն էր՝ թուրքին ծնկի բերած զինվորը։

¬ Ես ամեն բան գիտեմ քո մասին,¬ ասում եմ Ռաֆայելին։

Ժպտում է` հոնքերը կիտելով.

¬Նույնիսկ ծնողներս իմ մասին ամեն ինչ չգիտեն։

Ես չեմ նահանջում.

¬Գիտեմ, որ ինքնամփոփ ես, քչախոս, մենակյաց։ Գիտեմ, որ Գեղարվեստի ուսումնարանն ես ավարտել, որ գեղեցիկի սիրահար ես ու ծաղիկներ ես նկարում։ Նաև՝ խաչեր։ Գիտեմ, որ կազմակերպված ես, աշխատասեր ու պատասխանատու։ Որ ծառայության ընթացքում երբեք հոգս չես պատճառել ծնողներիդ, արգելել ես՝ որևէ բան ուղարկեն զորամաս, անգամ, երբ թոքաբորբով հիվանդացել ու հոսպիտալ ես պառկել, ծնողներիդ չես ասել։ Գիտեմ, որ հայրենասեր ու քաջ ես..

Ռաֆայելը ակնհայտորեն նեղվում է իմ գովեստներից ու մի քանի անգամ ինձ ընդհատելու փորձ է անում, բայց ես չնկատելու եմ տալիս ու շարունակում եմ գովքը՝ Ռաֆայելի արժանիքները թվելուն զուգընթաց մատներս ծալելով։

¬Հերիք է, տասը լրացավ, էլ մատներ չունեք,¬ «ելքը գտնում է» Ռաֆայելը։ Հանկարծ հիշում եմ, որ նա ասել էր ծնողներին՝ «Իմանայի՝ էսքան լրագրողներ են շուրջս պտտվելու ու հարցախեղդ են անելու, էդ տանկերը չէի զարգե»։ Ու փոխում եմ զրույցի թեման։

¬ Թուրքերին հաղթելը դժվա՞ր էր,¬ հարցնում եմ։

Ռաֆայելը աշխուժանում է.

¬ Անորակ բանակ ունեն։

Ես թերահավատ ուսերս եմ թոթվում, իբր՝ չեմ հավատում, չարախոսում ես։

¬Լուրջ բան եմ ասում։ Մի օրինակ բերեմ. ես դիրքս փոխելու հնարավորություն չունեի, ինձ նկատել էին ու անընդհատ խփում էին: Շուրջս կրակե օղակ էր, հնարավոր չէր շարժվել, բայց երեք տանկերն էլ նույն կետից եմ խոցել։ Գիտեք՝ քանի անգամ կրակեցին վրաս, հազար անգամ խփեցին ու չկպան, վրիպեցին։

Մարմնովս սարսուռ է անցնում։ Թուրքերն իմացել են, թե իրենց տանկերը որտեղից են խոցում, կրակել են, բայց պատահաբար, բոլորովին պատահաբար չեն կպել։ Այսինքն՝ երջանիկ պատահականություն է, որ գեղեցիկ, ժպտուն, լուսավոր աչքերով 20¬ամյա հերոսը ողջ է մնացել ու հիմա նստած է իմ դիմաց։

¬ Ինչ լավ է, որ ադրբեջանցիներն անորակ բանակ ունեն,¬ ասում եմ։

¬Հա՛, թե չէ՝ միայն առաջին տանկը կկարողանայի խոցել։ Հենց որ առաջինը խփեցի, մտածեցի՝ վերջ, տեղս իմացան, հիմա կխփեն ինձ։ Երբ արագ երկրորդը խոցեցի, մտածեցի՝ ինչ լավ է, որ հասցրի։ Էս անգամ արդեն չեն վրիպի, հաստատ կխփեն ինձ։ Բայց նորից չկպան։ Հետո երրորդ տանկը խփեցի: Կրակել չգիտեն, ծուռ են կրակում:

Ռաֆայելը զրնգուն ծիծաղում է, իսկ իմ լացը գալիս է։ Ուրախությունից, հպարտությունից աչքերս թրջվում են։ «Դու զինվորական ես,- մտքիս մեջ ասում եմ ինքս ինձ,¬ քեզ պինդ պահիր, ամոթ է։ Տես՝ ինչ հարգանքով ու վստահությամբ է նայում զինվորը ուսադիրներիդ»։

-Զինվորնե՞ր էին կռվում հակառակորդի կողմից,- ես կարողանում եմ հաղթահարել հուզմունքս ու շարունակել զրույցը:

– Չէ, ի՞նչ զինվոր: Մենք զինվորների դեմ չենք կռվել: Երևի հատուկջոկատայիններ էին` հասուն տղամարդիկ:

– Բա որ դրանց հատուկջոկատայինները ծուռ են կրակում, զինվորներն ի՞նչ պիտի լինեն,- հեգնում եմ ես:

-Որպես ավելի փորձառու՝ ծառայությանս վերջին 100 օրվա 90 օրը դիրքերում եմ եղել: Զորացրվելուս նախորդ օրն եմ իջել դիրքերից:

Ես չեմ ուզում՝ Ռաֆայելը գնա: Ես ուզում եմ՝ նորից ասի` ադրբեջանցիները անորակ բանակ ունեն, ծուռ են խփում, հազար անգամ խփեցին ու ինձ չկպան: Մանավանդ` ես հիշում եմ, որ Ռաֆայելը երեք տանկերն ընդամենը 4 կրակոցով է խոցել: Ու անասելի հաճույք եմ ստանում այդ համեմատությունից:

-Փաստորեն զինվորներով հաղթեցիք ադրբեջանցիների հատուկջոկատայիններին,- ձգում եմ խոսակցությունը:

– Ինչո՞ւ զինվորներով, բա սպանե՞րը:

«Հա սպաները, ոնց էի մոռացել»:

-Հիմա հաստատ սպաները հարգանքով են վերաբերվում զինվորներին:

– Ինչո՞ւ պիտի հարգանքով չվերաբերվեն, միշտ էլ հարգանքով են վերաբերվել մեզ,- զարմանում է Ռաֆայելը:

– Դե, չգիտեմ: Մի ժամանակ…

– Կանաչ համազգեստի ժամանակներն անցել են,– ասում է Ռաֆայելը:

-Կանաչ համազգեստի ժամանակը ո՞րն է,- ես փորձում եմ վերծանել անհասկանալի աֆորիզմը:

– Չե՞ք հիշում մուգ կանաչ համազգեստը: Այդ տարիներին հնարավոր էր, որ սպան կոպիտ լիներ զինվորի նկատմամբ, վիրավորեր, նույնիսկ ձեռք բարձրացներ զինվորի վրա, հիմա նման բան չկա: Սպան զինվորի ավագ ընկերն է` ավագության բոլոր իրավունքներով: Մեր բանակի ուժը մարդկային ջերմ հարաբերություններն են:

-Փա՛ռք այն զինվորականներին, որոնց ջանքերի շնորհիվ անցան կանաչ համազգեստի ժամանակները,- ասում եմ ու գրկում զինվոր Ռաֆայել Հովհաննիսյանին հրաժեշտից առաջ՝ որպես ընկեր: Ավագության իրավունքով:

Գայանե ՊՈՂՈՍՅԱՆ