«ШАГАНЭ, ТЫ МОЯ ШАГАНЭ»

Ո՞վ էր Եսենինի սիրելի Շահանեն

Երկար տարիներ նշանավոր ռուս գրող Սերգեյ Եսենինի բանաստեղծությունից մեզ հայտնի դարձած Շահանեի մասին ոչինչ հայտնի չէր: Եսենինի պոեզիան ուսումնասիրող գիտնականներին թվում էր, թե նրա «Պարսկական մոտիվներ» շարքի հայտնի բանաստեղծության մեջ հիշատակվող աղջիկը մտացածին կերպար է: Բայց Եսենինի կյանքն ու ստեղծագործությունն ուսումնասիրող Վ. Բելոուսովին վերջապես հաջողվում է գտնել ու պարզել, որ Շահանեն իսկապես իրական մարդ է, որն էլ ոգեշնչել է բանաստեղծին` գրելու նշանավոր բանաստեղծությունը:

Սերգեյ Եսենինը հմայված էր արևելյան պոեզիայով և երազում էր լինել պարսիկ պոետների հայրենիքում: Պարսկաստանում իհարկե նրան այդպես էլ չի հաջողվում լինել, բայց 1924-1925 թվականներին նա լինում է Կովկասում: Բաթումում նա հանդիպում է երիտասարդ հայ ուսուցչուհի Շահանե Տալյանին, որն էլ դառնում է նրա մուսան` գրելու հայտնի ստեղծագործությունը: Ո՞վ էր իրականում Շահանեն:

Շահանե Ներսեսի Տերտերյանը (Տալյանը) ծնվել էր 1900թ.-ին Ախալցխայում, քահանայի ընտանիքում: Սկզբնական կրթությունն ստացել էր Ախալցխայի ծխական դպրոցում, իսկ այնուհետև Խաշուրի կանացի գիմնազիայում: 1921թ.-ին ամուսնացել էր տնտեսագետ Ստեփան Տերտերյանի հետ և տեղափոխվել Թբիլիսի: Սակայն նրա ամուսնությունը երկար չի տևում և որդու` Ռուբենի ծնվելուց շատ չանցած` 1924թ.-ին Շահանեն այրիանում է և տեղափոխվում Բաթում: 1930թ. կրկին ամուսնանում է, արդեն երկրորդ անգամ, կոմպոզիտոր Վարդգես Տալյանի հետ, իսկ 1934թ.-ին տեղափոխվում է Երևան:

Շահանե Տալյանն իր հուշերում գրում է, թե ինչպես 1924թ. դեկտեմբերյան մի օր դուրս է գալիս դպրոցից, որտեղ նա հանրահաշիվ էր դասավանդում Բաթումիի դպրոցներից մեկում և ուղևորվում է տուն: Տուն չհասած` նա նկատում է մի երիտասարդի, որն ուներ սլավոնական արտաքին, միջինից մի փոքր բարձր հասակ, անսովոր արտաքին, որն էլ հուշում էր, որ երտասարդը տեղաբնակ չէ:

Բաթումում Շահանեն բնակարան էր վարձել քրոջ` Կատյայի հետ, որը նույնպես ուսուցչուհի էր: Տանտիրուհու և Բաթումում հայտնի լրագրող Պովիցկու միջնորդությամբ Սերգեյ Եսենինը  ծանոթանում է Շահանեի հետ և հրավիրում նրան մասնակցելու Պովիցկու բնակարանում կազմակերպվող գրական երեկոներին: Եվ ահա այս անմոռանալի գրական երեկոներից մեկից հետո, Շահանեին տուն ճանապարհելիս, նշանավոր բանաստեղծը նրան է մեկնում վանդակավոր տետրի երկու թերթ, որոնց վրա էլ գրված էր «Шаганэ, ты моя Шаганэ» բանաստեղծությունը, իսկ ներքևի անկյունում ստորագրված էր` Ս. Եսենին:

Եսենինը հետաքրքրվում էր հայկական պոեզիայով: Նրա ձեռքն էր ընկել «Հայկական պոեզիայի անթոլոգիան» Վ. Բրյուսովի  թարգմանությամբ, և Եսենինը հաճախ էր կարդում այդ գիրքը` հատուկ հետաքրքրություն ցուցաբերելով հատկապես Եղիշե Չարենցի նկատմամբ: Տեղեկացել էր, որ Չարենցը ժամանելու է Բաթում, և անհամբեր սպասում էր և հաճախ հարցնում. «Դե ինչ, դեռ չի՞ եկել ձեր Չարենցը»: Բայց Չարենցը Բաթում եկավ միայն Եսենինի Մոսկվա գնալուց հետո: Շահանեն իր հուշերում գրում է, որ Եսենինը շատ բարի և խղճով մարդ էր: Նա անուշադրության չէր մատնում ոչ մեկին: Մի անգամ, տեսնելով անօթևան երեխաների, կանգնում է, հարցուփորձ անում, գումար տալիս նրանց և դառնալով Շահանեին` ասում. «Ահա՛, Շահանե՛, այստեղ և՛ Պուշկինն է, և՛ Լերմոնտովը, և՛ ես…»: Մի ուրիշ անգամ բանաստեղծը Շահանեին է նվիրում իր բանաստեղծությունների գիրքը` կազմին մատիտով գրելով` «Дорогая моя Шаганэ, Вы приятны и милы мне»:

Մոսկվա մեկնելու նախօրեին, գալով Շահանեի վարձած բնակարանը, Եսենինը վերցնում է Շահանեի նկարներից մեկը` որպես հուշ և խոստանում անպայման տպագրել «Պարսկական մոտիվներ» շարքի հայտնի բանաստեղծության կողքին:

Ահա այսպես էլ ավարտվում է ռուս տաղանդավոր բանաստեղծ Սերգեյ Եսենինի և երիտասարդ հայ ուսուցչուհի Շահանե Տալյանի բարեկամությունը` սերունդներին թողնելով «Պարսկական մոտիվներ» բանաստեղծական շարքի թերևս ամենահայտնի բանաստեղծությունը: Իսկ այս կարճ բարեկամությունը դառնում է Շահանեի կյանքի ամենալուսավոր ու պայծառ հիշողությունը:

Պատրաստեց ՀԱՍՄԻԿ ՄԱԴՈՅԱՆԸ

մայոր