ՄԵՐ ԻՆՔՆՈՒԹՅԱՆ ՀՈԳԵՎՈՐ ՍԱՀՄԱՆՆԵՐԸ

Հոկտեմբերի 10-ին Երեւանի Թատրոնի եւ կինոյի պետական ինստիտուտի ուսումնական թատրոնի դահլիճում Երեւանի պետական օպերային թատրոնի նվագախմբի մասնակցությամբ տեղի ունեցավ համերգ, որի ընթացքում առաջին անգամ ունկնդիրների ուշադրությանը ներկայացվեց Վահան Արծրունու «Մաշտոց. սրբազան մարգարիտներ» շարքը՝ Մեսրոպ Մաշտոցի շարականների իր մեկնաբանությունը: Համերգի ընթացքում Արծրունու կատարմամբ հնչեցին ստեղծագործություններ կոմպոզիտորի «Կոմիտաս. տասը հայտնություն» շարքից. երգեր՝ գրված Կոմիտաս վարդապետի բանաստեղծությունների հիման վրա:

«Մաշտոց. սրբազան մարգարիտներ» շարքի բեմական կատարումը կարեւոր իրադարձություն էր հայկական երգարվեստի մեջ: Մեսրոպ Մաշտոցը կանգնած է հայկական մելոսի՝ միաձայն հոգեւոր երգեցողության ակունքներում: Նա հեղինակել է շուրջ 130 չափածո գործեր, որոնք կաթողիկոս Սահակ Պարթեւի հետ փոխադրել են երաժշտական ձեւի ու զետեղել եկեղեցական ծիսակարգում, որոնցից պահպանվել են 30-ը (11-ի ինքնությունն ու Մաշտոցի գրչին պատկանելու փաստն այլեւս  անվիճելի է):

…Ես զարմանում եմ, թե ինչո՞ւ է բոլոր մշակութային միջոցառումների ժամանակ այդ «ռաբիսը» և հակագեղագիտական պոպ երաժշտությունը հնչում: Ինչո՞ւ չեն հրավիրվում այն անձինք, որոնց երաժշտությունը միայն պարզ ժամանցի խնդիր չի լուծում:  Չէ՞ որ զինվորականի հոգևոր և բովանդակային դաստիարակության խնդիրը առաջնահերթ է:

Վահան Արծրունի

երգիչ-երգահան

Տպավորությունս մեծ էր համերգից: Ես վաղուց արդեն նրա արվեստի երկրպագուներից եմ: Որոշեցի հանդիպել ու զրուցել  Վահան Արծրունու հետ:

-Հոկտեմբերի 10-ի համերգը մաս էր կազմում ծավալուն մի ծրագրի,- ասաց երգահանը,- կազմակերպիչների մտահղացմամբ՝ այն կոչված է ոչ միայն ներկայացնելու, այլև, բառիս բուն իմաստով, գովազդելու բարձր, դասական, օպերային և ժամանակակից երաժշտությունը: Մտահղացման հեղինակը և նախագծի գեղարվեստական ղեկավարը Կարեն Դուրգարյանն է: Արդեն երրորդ տարին է, ինչ նմանօրինակ համերգներ են ծավալում մարզերում, զորամասերում, տարբեր կրթօջախներում: Այս տարի արդեն մոտ 40 համերգ է կայացել: Փորձում են հնարավորինս ներկայացնել այն կարևոր ոգեղեն պաշարը, որ հարյուրամյակների ընթացքում կուտակվել է թե՛ հայկական և թե՛ համաշխարհային դասական երաժշտության ոլորտում, նաև անդրադարձ կատարել ժամանակակից երաժշտությանը. այս բաժինը, ի դեպ,  ինձ է վստահված: Իմ մասնակցությամբ ևս մեկ համերգ է նախատեսվում «Այբ» դպրոցում:

-Դուք կրում եք հայտնի տոհմի ազգանունը: Ի՞նչ աղերսներ ունեք: 

-Շատ խոր անցյալ չեմ ուզում գնալ, պատմական ակնարկ չստացվի: Իսկ ոչ այնքան վաղ անցյալում՝ 19-րդ դարում, Արծրունիների տոհմը Բայազետից տեղափոխվել է Ռուսաստանի կայսրության տարածք և հիմնել Նոր Բայազետը, որն այսօրվա Գավառ քաղաքն է: Տոհմապետը՝ Երեմիա Արծրունին, որ այդ տեղափոխությունների կազմակերպիչն էր, իր զավակներին փայլուն եվրոպական կրթության է տվել: Այսպես՝ ասպարեզ են եկել կրտսեր Երեմիա Արծրունին, որը ռուսական բանակի գեներալ-մայոր էր և Թիֆլիսի քաղաքագլուխը՝ Անդրեաս Արծրունին, որ երկրաբանական գիտությունների ակադեմիկոս էր, Գրիգոր Արծրունին, որ  «Մշակ» թերթի հիմնադիրն ու գլխավոր խմբագիրն էր, Բագրատ Արծրունին, որ խոշոր մաթեմատիկոս էր և առաջին մեխանիկական համակարգչի ստեղծողը, Մարինյան թատրոնի մեներգչուհի Վերգինե Արծրունին և շատ այլ հայտնի անուններ: Տոհմի վառ ներկայացուցիչն էր բժշկապետ Վահան Արծրունին՝ Երևանի պետական համալսարանի հիմնադիրներից մեկը: Ճիշտ է, նրանց ուսումնառության աշխարհագրությունը շատ մեծ է՝ Ախենի համալսարան, Սանկտ Պետերբուրգի, Սորբոնի, Շվեյցարիայի համալսարաններ և այլն, բայց նրանք բոլորն էլ ինչ-որ պահի վերադառնում էին այն գաղափարական հիմքերին, որոնցով դաստիարակվել էին՝ դեպի իրենց արմատները: Ես ծնվել և մեծացել եմ այդ ամենի մեջ…

-Դուք նաև բժշկի մասնագիտություն եք ստացել: Ինչպե՞ս կատարվեց մարմնի մասին գիտությունից ոգեղեն գիտություն անցումը: 

-Առաջին մասնագիտությունս ընտրվեց ըստ ավանդույթի.  բժշկապետի թոռը, որ կրում է նրա անունը, չի կարող բժիշկ չդառնալ: Բայց հետո ներքին մղումով ճանապարհս շրջեցի դեպի երաժշտություն: Անցումը շատ սահուն կատարվեց: Երբ դեռ բժշկական համալսարանի օրդինատուրայում էի սովորում, միաժամանակ ընդունվեցի նաև կոնսերվատորիա: Այդ ընթացքում արդեն  ռոք խումբ ունեինք, նաև առաջին՝ ֆոլկլորիկ նյութը մշակելու և երգերի տեսքով ներկայացնելու փորձերս էի անում: Չպետք է մոռանալ, որ խորհրդային տարիներին  հոգևոր երաժշտության մասունքներին հաղորդակից դառնալու միակ ուղին եկեղեցական երգչախմբում երգելն էր: Իմ բախտը բերեց, քանի որ ստեղծվել էր «Նարեկ» երգչախումբը, որի հիմնադիրն էր տաղանդավոր երգիչ, խմբավար Մկրտիչ Մկրտչյանը: Նա արդեն 25 տարի է, ինչ Փարիզում է, Սորբոնի համալսարանում է դասավանդում: Մոտ 40 հոգանոց արական երգչախումբ էր. թաքուն երգում էինք Ազգային Ակադեմիայի շենքում: Երգացանկի հոգևոր բաժնում մեր շարականներն էին՝ Եկմալյան, Կոմիտաս: Եվ բնական է, որ այստեղից էլ ճանապարհն ինձ տարավ դեպի ակադեմիական երաժշտություն: Կոնսերվատորիայում ավարտել եմ դասական վոկալի բաժինը:

-Ինչպե՞ս եկաք դեպի Մաշտոցյան շարականների մշակումը:

-Իմ կյանքում մի շրջան եղավ, որ երկու տարի միայն  ասորական արևելքի եկեղեցու հոգևոր երաժշտության մշակմամբ էի զբաղվում: Հետաքրքրություն առաջացավ արևելյան վաղ քրիստոնեական երաժշտության նկատմամբ: Շարունակեցի Մարոնիտական (արաբ քրիստոնյաների) հոգևոր երաժշտության մեկնությամբ և այդպես հասա ընդհուպ մինչև Հնդկաստան, որտեղ ինձ համար հայտնաբերեցի Էմի Աբգարի Կալկաթայի հայկական պատարագը: Միանձնուհի Էմի Աբգարի շնորհիվ այդ գանձը նոտագրված ունենք: Կոմիտասը ժամանակին հիշատակել է այս պատարագը՝ նշելով, որ ուզում է զբաղվել դրա մշակմամբ: Չհասցրեց… Այսպես, երաժշտական կյանքիս յուրաքանչյուր փուլ պայմանավորել է իմ հետագա հետաքրքրությունը: Հետզհետե ձեռք բերած փորձառությունս ինձ ուղղորդեց դեպի 5-րդ դարի մեր հոգևոր երաժշտությունը՝ դեպի Մաշտոցյան շարականները, մեր սկզբնաղբյուրը քայլ կատարելուն: Մեսրոպ Մաշտոցը ստեղծեց շատ կուռ մի համակարգ՝ և՛ բանաստեղծական լեզվամտածողության, և՛ երաժշտական: Կարելի է ասել, որ հենց այդտեղից է սկսվում հայի մշակութային տեսակի բնութագիրը:

«Մաշտոց. սրբազան մարգարիտներ» շարքի մշակումը, որ լսեցիք, կարելի է նախահամերգ համարել: Բուն համերգը ես պատկերացնում եմ «Զվարթնոցում»՝ գիշերային հատուկ լուսավորության ներքո:

– 1995-97 թվականներին ծառայել եք բանակում, սպա էիք: 

-Բանակը շատ բան տվեց ինձ՝ նախ և առաջ ընկերություն, այդ բառի բուն իմաստով: Ճանաչեցի ամենաբարձր մարդկային հատկանիշներով օժտված անձանց, որոնց հետ մտերիմ եմ մինչև  օրս: Կարծում եմ՝ ուրիշ որևէ տեղ չէի հանդիպի, և ուրիշ պայմաններում նման ընկերություն չէր ստացվի: Այն ժամանակ հիմնական սպայակազմը ֆիդայիներն էին, որոնք ծառայության էին անցել ազգային բանակում: Նախիջևանի սահմանին՝ Սիսիանում  էի ծառայում: Թեև զինադադարն արդեն կնքված էր, բայց մարտական գործողությունները շարունակվում էին, տղաներ էին զոհվում: Գնդի հրամանատարը Հովիկ Ազոյանն էր, զինվորական կոմիսարը՝ Աշոտ Ավագյանը, որ հիմա շատ հայտնի նկարիչ է, իմ շատ լավ ընկերը: Շատերին կարող եմ թվարկել. մարդիկ, ովքեր իրենց հայրենիքի պաշտպանության համար կարևոր դեր են ունեցել, բայց համեստագույն անձնավորություններ են: Բանակում ծառայած,  այդ ամենով անցած տղերքի սերունդը շատ ինքնատիպ դիմագիծ ունի:

-Հիշո՞ւմ եք ձեր զորամասի մշակութային կյանքը, թե…

-Հովիկ Ազոյանը և՛ որպես հրամանատար, և՛ որպես ֆիդայական ճանապարհներով անցած զինվոր, բնազդով զգում էր զորքերում մշակույթի կարևորությունը: Ո՛չ օպերային արվեստի մեջ էր խորացած, ո՛չ մեկ այլ, բայց գիտեր դրանց նշանակությունը: Երբ ես արդեն սպա էի, օպերային թատրոնի այն ժամանակվա գեղարվեստական ղեկավար և տնօրեն Տիգրան Լևոնյանը պատրաստակամություն հայտնեց օպերային թատրոնի լավագույն կատարողներով, բալետի մենակատարներով համերգի գալ զորամաս: Հովիկ Ազոյանը խանդավառվեց այս գաղափարով: Առաջին համերգը Սիսիանի մշակույթի տան ոչ այնքան մեծ դահլիճում էր: Տեղ ու դադար չկար: Համերգը չէր վերջանում… Դրանից հետո մի շարք համերգներ եղան՝ իմ, Արթուր Մեսչյանի մասնակցությամբ: Ու այսպես երկու տարի՝ համերգներ, ցուցահանդեսներ, անգամ վիդեոարտի ակցիաներ: Հիշում եմ իմ մենահամերգը Սուրբ Հովհաննես եկեղեցում, երբ զինվորական համազգեստով և կիթառով երգում էի եկեղեցում, իսկ ունկնդիրը զինվորականությունն էր: Աննկարագրելի  զգացողություններ էին:

-Ի՞նչ մշակույթ ենք մենք հիմա տանում զորքեր:

-Սա, իրոք, լուրջ խնդիր է: Ես զարմանում եմ՝ ինչո՞ւ է բոլոր մշակութային միջոցառումների ժամանակ այդ «ռաբիսը» և հակագեղագիտական պոպ երաժշտությունը հնչում: Ինչո՞ւ չեն հրավիրվում այն անձինք, որոնց երաժշտությունը միայն պարզ ժամանցի խնդիր չի լուծում:  Չէ՞ որ զինվորականի հոգևոր և բովանդակային դաստիարակության խնդիրը առաջնահերթ է, մեր զինվորի կողքին էլ հոգևորականն է կանգնած…

-Ինչպե՞ս է, որ այն ժամանակ կայացավ այդ համագործակցությունը:

-Ես այն ժամանակ ընդամենը հրամանատարությանը հայտնեցի նման հնարավորության մասին: Արդեն շուրջ 20 տարի է անցել այն օրերից, ու չնայած իմ պատրաստակամությանը, այլևս ոչ մի նման առաջարկ չի եղել: Չէ՞ որ դա մեր բանակն է, մեր երիտասարդներն են: Ուրիշ էլ ե՞րբ, եթե ոչ բանակային ծառայության տարիներին ենք մեր տրամադրության տակ այդքան մեծ թվով երիտասարդներ ունենում, որոնց կարելի է հաղորդակից դարձնել բարձր արվեստին, ձևավորել նրանց հոգևոր արժեհամակարգը:

-Դուք ինչպե՞ս եք պատկերացնում բարձր արվեստի և բանակի համագործակցությունն այսօր:

-Նախ ասեմ, որ անհատական նախաձեռնությունների փուլից մի տասնհինգ տարի է, ինչ ուշացել ենք. արդեն անհրաժեշտ է անցնել ծրագրային փուլին: Ես կարող եմ փայլուն երաժիշտների անուններ հուշել, որոնց հետ կարելի է համագործակցել: Առանձին համերգներ ինքներս էլ կարող ենք տալ,  բայց դրանք հարկ եղած ազդեցությունը չեն ունենում: Պատկերացնենք մի թիմ, որում ներգրավված են ֆոլկլորիկ երաժշտության ներկայացուցիչներ և համույթներ՝ Նորայր Քարտաշյանի «Վան» համույթը, Հասմիկ Հարությունյանը և «Շողակն» անսամբլը, Հասմիկ Բաղդասարյանի «Լույս» հնգյակը, ես՝ Կոմիտասի և Ռ. Դավոյանի բանաստեղծությունների հիման վրա գրված իմ երգացանկով: Ակադեմիական ոլորտում ևս ֆանտաստիկ անուններ ունենք: Նրանցից ո՞վ չի գա, եթե հրավեր լինի: Հավատացեք, որ նման ծրագրի ֆինանսավորման չափը և ազդեցության արդյունավետությունը անհամեմատելի կլինեն:

-Հոգևոր արժեքների հետ շփումը, ինչ խոսք, շատ բան կտա մեր զինծառայողներին:

-Նրանք խորապես կհասկանան, կզգան, կգիտակցեն, թե ինչ են պաշտպանում: Այսինքն՝ այս կերպ ստեղծվում է արժեքավորի մասին պատկերացումը: Չէ՞ որ հայրենիքը արժեք է, ոչ թե դեկլարացիա, պատի վրա գրված կարգախոս… Հայրենիքն առաջին հերթին բովանդակություն է:  Իսկ բովանդակությունը քո պատմությունն ու մշակութային ունեցվածքն է: Բանակն այնտեղ՝ սահմանին կանգնած պաշտպանում է մեր ինքնության սահմանը, որը և բովանդակում է այդ ամենը:

Քնար ԹԱԴԵՎՈՍՅԱՆ

մայոր