Հայ զինվոր

ՂԱՆԴԱՀԱՐ

ԿՅԱՆՔԻ ԵՎ ՄԱՀՎԱՆ ՄԱՍԻՆ

«Ճակատագրի գեղարդը»

Իմամ Ջալալի անունով միջնադարյան քաղաքում ես եւ Վիննին գլորեցինք ամբողջ երկու ամիս՝ տեղի դեսանտագրոհային վաշտերից մեկի կազմում մասնակցելով մի քանի մարտական գործողությունների, որոնք թեեւ մարտավարության տեսանկյունից կարելի էր ձախողված համարել, քանի որ սուննի* խռովարար մոլեռանդ խմբավորումներից եւ ոչ մեկը շոշափելի կորուստ չէր կրել, սակայն ռազմավարի առումով բավական շահեկան էին։ Պավել Վիննիչենկոյի «զինանոցը» այս անգամ էլ համալրվեց մի Polaroid վայրկենահան ֆոտոխցիկով եւ էլի ինչ-որ արդուզարդով։ Այնինչ պերճանքի այդ իրերն ու առարկաները այլեւս առաջվա պես չէին ուրախացնում հաղթանդամ ընկերոջս. ասես ուղեղը լրիվ չէր ընկալում, թե ինչ է անում ձեռքը, ինչպես այն ձեռնաքաշը, ով հանկարծ հասկանում է, որ գողանում է ինքն իրենից։ Թվում էր՝ նրա աչքի որդը սատկում է, սրտի ակը՝ բացվում՝ ստիպելով նայել իր ներսը, որտեղ մուժ էր ու խավար։

-Հը՞, ի՞նչ ես թթվել-մնացել,- հարցրի Վիննիին, երբ վրանում նստած ձանձրանում էինք ամենօրյա գորշությունից ու անհեռանկարությունից։ -Մարդ չի համարձակվի հետդ խոսել, մթնել ես հեթանոս կուռքի պես, ո՞վ քեզ նեղացրեց, ասա՝ իմանանք։

-Գրպանիս դանակն եմ կորցրել,- պարզաբանեց խռովկան ձայնով։

-Դանա՞կ, ի՞նչ դանակ… տարակուսեցի ես:

-Սովորական, երեսունհինգ կոպեկանոց։

-Հո սա՞ չի,- դաշտային պայուսակիցս հանեցի ծալովի-ժանգոտ դանակը։

-Հա՛, հենց է՛ս,- խլեց ձեռքիցս անտաշավարի,- գրպա՞նս ես մտել։

-Խելքդ հացի հե՞տ ես կերել, սարսաղ, արտաքնոցի ճանապարհին եմ գտել,- վրա տվեցի փրփրած։

-Կներես, Վաչիկ, ինքս էլ չգիտեմ՝ ինչեր եմ դուրս տալիս։

-Ի՜նչ ես կորցրել՝ ի՜նչ ես ման գալիս, դարդ ես անում ժանգոտած երկաթի կտորի համար։

-Ժանգ չի՛, արյո՛ւն է,- ճշտում մտցրեց հանգիստ ու հստակ. այնպես, ինչպես եթե դրանով հավ մորթած լինեին։ -Չորացել նմանվել է ժանգի։

-Չէ՜, ախպերս, դու հաստատ հիվանդ ես, արդեն զառանցում ես աչքերդ բաց՝ օրը ցերեկով։

-Ես հիվանդ չեմ, Վաչիկ, ես… ես մարդասպան եմ։

-Էդ մեկը ճիշտ է, չես զարմացնի, հեչ որ չլինի, «էդ քոռ դանակով մի տասը դուշմանի վիզ կտրած կլինես»,- ակնարկեցի ինտերնացիոնալ պարտքի էությունը։

-Լուրջ եմ ասում, Վաչիկ, խոսքս քաղաքացիական կյանքում կատարած հանցանքի մասին է. մինչեւ բանակ զորակոչվելս հենց էս քոռ դանակով մարդու կոկորդ եմ կտրել։

Համոզվելով, որ նա, իրոք, կատակելու տրամադրություն չունի, այլ, ընդհակառակը, ավելի ու ավելի է խորասուզվում իր խռովքի խորքը, զգույշ տեղ զբաղեցրի ընթերակայի աթոռին։

-Սպանել եւ հանցանքի գործիքը մո՞տդ ես պահում,- «քրեագիտության տեսանկյունից» անտրամաբանական եւ նույնիսկ անհեթեթ համարեցի նման վարմունքը։

-Ես մոտս պահեցի, որ ինքս ինձ ստուգեմ՝ կարո՞ղ եմ ապրել առանց խղճի խայթի, ձեւացնել, թե սարսափելի ոչինչ տեղի չի ունեցել՝ աչքիս առաջ ունենալով զարհուրելի տեսարանը, երբ խլեցի ինձ նմանի կյանքը՝ դանակը խրելով կոկորդը…

-Դու իսկական վայրենի ես, Պաշկո, քո տեղը անտառում է, գազանների մեջ,- ընթերակայի աթոռին կամաց փոխարինելու էր գալիս դատախազականը։ -Խղճի խա՜յթ. չէ, չէ մի՝ ինքնադատափետո՜ւմ, ախր, դու մարդկանց մոծակի տեղ ես դնում, քո փորում ձյուն է ու սառույց։ Ուրիշ ոչինչ,- եզրակացրի վրդովված:

-Զարմանալի մարդ ես, ախպերս… ազնիվ խոսք, ես նախանձում եմ քեզ. քո շուրջ ամեն բան կարգին է ու սարքին, մինչեւ անգամ նայում եմ կանոնավոր գծված դեմքիդ եւ տեսնում, որ ինքդ էլ գոհ ես քեզնից, քեզ համար կյանքում հանելուկ չկա… կարելի է կարծել՝ երկնքում ես ճախրում եւ ոչ թե քայլում ցեխոտ գետնի վրայով,- նա խոսում էր այն մարդու շեշտադրմամբ, ով ասես իր անկեղծ խոստովանությամբ հրաժեշտ էր տալիս աշխարհին։ -Բայց ուզում եմ՝ իմանաս` ես գազան չեմ, ոչ էլ վայրենի եւ սպանել եմ, որ ինձ չսպանեն՝ ինքնապաշտպանության համար։ Դանակը նրանն էր, իսկ նա ինձնից էլ հաղթանդամ էր. իրարով անցանք, հասանք-խփեցինք, իրար քիթ ու մռութ ճղեցինք, հետո էլ գետնին թավալվեցինք, ու մինչեւ վերջ էլ գլխի չընկա, թե ոնց դանակը ձեռից խլեցի… Բոլորը տեսան, որ պաշտպանվում էի, ինչպես կարող էի։

-Եթե պնդում ես՝ վկաներ են եղել, ուրեմն վիրավորանքը ծանրակշիռ է եղել։ Ինչի՞ համար էիք իրար փոր թափում,- ինքս էլ հանկարծ զգացի, որ սկսում եմ հարցաքննել։

-Աղջկա՛։

-Աղջկա, որին սիրո՞ւմ էիր, թե՜…

-Ոչ մի թե՛,- ատամները կրճտացրեց կատաղի,- սիրել, սիրում եմ եւ կսիրեմ մինչեւ վերջին շունչս։

-Իսկ նա՞…

-Սերաֆիման զզվում էր նրանից։

-Բա էլ ինչո՞ւ էր հաշիվ մաքրելու կանչում։

-Հույս ուներ, թե ուրիշների ներկայությամբ պատիվս գետնով կտա եւ կստիպի կամովին հրաժարվել իմ սիրեցյալից։

-Մնացածը հայտնի է արդեն, միայն մի պարադոքս կա. ինչպե՞ս է, որ քեզ չեն դատել, դեռ մի բան էլ բանակ են ճամփել՝ «ճակատագրի գեղարդը» սապոգիդ մեջ խցկած։

-Մեզ մոտ լեռների օրենքն է իշխում. պարտվող կողմի մարդիկ գալիս, իրենց մեռելը տանում, սուս ու փուս հանձնում են հողին՝ առանց դատ ու դատաստանի, թե որ ամեն բան ըստ պատվի-արժանապատվության է եղել։ Այլապես կյանքովդ կհատուցես անմեղ տեղը թափված արյան համար… Ասենք, ես էլ մի բարի պտուղը չեմ։ -Վիննին նման էր իր առանցքի շուրջը պտտվող երեխայի, որի գլխում շաղվել էին բոլոր մտքերը, որոնք նա ջանում էր ի մի բերել։ -Հա՛, դու ճիշտ կռահեցիր, Վաչիկ, դանակն իսկապես էլ ինձ համար ճակատագրական նշանակություն ունեցավ։ Ես վերջապես հասկացա, որ ինչքան էլ ձևացնեմ, ինքս ինձ համոզեմ՝ ո՛չ առաջինն եմ, ո՛չ էլ վերջինը, փորձեմ մոռանալ, մեկ է՝ կեղտի ու արյան մեջ թաղված եմ ինձ զգում, որից չեմ կարողանում մաքրվել, ինչպես սպանիչ նզովքից… Ոչ ոքի պետքը չի, թե ինչ կա, ինչ է կատարվում իմ ներսում։

-Քո ներսում խի՛ղճ է արթնացել, Պաշկո, այն էլ բացակա տարիների ավելցուկով, ո՞նց ես տակից դուրս գալու:

-Այ, հենց էդ պատճառով էլ «ճակատագրի գեղարդն» ինձ կօգնի:

-Էդ ո՞նց է, հետաքրքիր է, օգնելու:

-Ոնց որ պահել եմ այսքան տարի, սուսուփուս էլ կտանեմ, ինքս իմ չորացած ձեռով կհանձնեմ ուր որ հարկն է. մեղա կգամ, կպատմեմ եղելությունը, թող նրանք էլ որոշեն իմ բախտը, մենակ թե ազատվեմ էդ անիծված ՈՒՐՎԱԿԱՆԻՑ: Ամեն ինչի համար պատասխան կտամ: Թե որ ժամանակից շուտ ոտքերս չտնկեցի:

-Ուրվակա՞ն,- հուզվեցի «հարազատ» անունից: -Չլինի՞ թե կոմունիզմի ուրվականն է երեւացել քեզ:

-Չէ, հա, ի՞նչ կոմունիզմ, ինչ բան,- խոր հիասթափություն ապրեց: -Երկրորդ տարին է՝ մեռցվածին եմ անվերջ երազում տեսնում, էս գիշեր էլ եկավ: Վատ երազ էր, Վաչիկ. սիրտս մինչեւ հիմա կտոր-կտոր է լինում. իբրեւ թե փոքր տղա եմ եւ խաղում եմ մեր տան բակում, մայրս բոստանից կաղամբ է հանում, մեկ էլ դառնում է ինձ ու ասում. «Պաշկո, հերիք մասխարություն անես, գնա մի տես, թթվի տակառը դատա՞րկ է, հո մկներ չկա՞ն մեջը»: Վազում եմ մեր տան ետեւը՝ խորդանոց, իսկ տակառը շատ մեծ է՝ մարդաբոյ, նարդվանը հենում եմ, բարձրանում, տեսնեմ՝ գրողի տարածը մեջը պպզել, ինձ է նայում վհուկի իր աչքերով: Ուզեցի փախչեմ, բայց տականքը ճանկեց ինձ եւ հատակը քաշեց՝ անընդհատ ճղղալով. «Անիրավ Պաշկո՜, դու խորտակեցիր իմ ջահել կյանքը, արի՜, արի՜, դժոխքում քեզ համար տեղ է բացվե՜լ, դու երբեք էլ Սերաֆիմայի ծոցը չես մտնի՜, մեկ է, անիծված է ձեր անկողինը հուր-հավիտյա՜ն…»: Ճիվաղի ձայնը մինչեւ հիմա ականջներումս է. աչքիս բան չի գալիս, Վաչիկ, մենակ թե մի անգամ էլ սիրածիս տեսնեմ, գրկեմ նրան, հետո կարելի է եւ գետնի տակն անցնել, թե որ վիճակված է ինձ դժոխքի բաժին դառնալ։ Վախենում եմ, Վաչիկ, վախենում եմ, որ կմեռնեմ՝ մուրազիս չհասած…

-Ես էլ եմ վախենում, Վիննի, ախր, ես դեռ ոչ մեկի մարդավարի չեմ սիրել, ոչ էլ ինձ են սիրել, ինչպես որ քեզ են սիրում, դու բախտավոր մարդ ես, ախպերս, եւ ազնիվ հոգու տեր, որի մասին ինքդ էլ չես իմացել,- ասացի անկեղծ։

-Շնորհակալ եմ, Վաչիկ: Դու ինձ հարազատի պես ես հասկանում, դրա համար էլ քո տեղը դրախտում է…

-Անուշ լինի:

Ես նայում էի Վիննիի խոշոր, դառնացած դեմքին եւ փորձում էի հասկանալ. ի՞նչն էր մեր մտերմության հիմքը կազմում, երբ մեր միջեւ ո՛չ ակներեւ գժտություն կար, ո՛չ էլ համերաշխություն: Երբ նա արհամարհում էր իմ ջանքերը` հանուն ՈՂՈՐՄԱԾՈՒԹՅԱՆ, բայց եւ զղջում էր իր անմխիթար բախտի համար` պատրաստ հատուցման:

Մենք երկուսս էլ հակված էինք կյանքի մութ կողմերը տեսնելու, որոնցից կամենում էինք խուսափել, դրա համար էլ մեզնից անկախ ավելի ու ավելի ամուր էինք կառչում իրարից, որպեսզի հիմնովին չխորտակվենք:

Նա քայլում էր գիտակցված մեղքին ընդառաջ, իսկ ես նրա պոչն էի, որ ապարդյուն տքնում էր մեղմել մեղավոր մարմնի հուժկու ընթացքը՝ ակամա մտնելով «մեղսակցության ծանր բեռի տակ»:

-Մի բան եմ հարցնելու, Վաչիկ, բայց խոսքդ կտուր չգցես,- խոսեց մտահոգ, -ինչո՞ւ ես քիթդ կրետի բույնը խոթում, ի՞նչ մի գրավիչ բան կա էդ քոսոտ աֆղանցու քունջուպուճախում, որ ինքդ քեզ փորձանքի մեջ ես գցում, ախր, նրանք էսօր ձեռքդ են լիզում, իսկ վաղը մեջքիցդ են խփում: Ֆարուխն ու իր լակոտը, հաստատ եմ ասում, Կլյաուզայի եւ պարետի բոզերն են, էդ նրանց երեսից է, որ քեզ հարցաքննելու կանչեցին, հետո էլ վիրապը մտար: Ես նրանց կաշին դաբաղանոցից գիտեմ:

Աչքերս ներողամտորեն շլեցի նրա վրա:

– Ավելի լավ է իմ ասածից շաշվես, քան թե ուրիշի:

-Է՜խ, Պաշկո՛, Պաշկո…

-Մենակ թե չասես՝ թե Ֆարուխի աղջկան ես սիրահարվել:

-Շատ ավելի վատ բան կասեմ: Կասեմ, որ Նասիմեն ոտով-գլխով սիրտս է մտել, մտել ու դուրս չի գալիս, կուզես սպանի:

-Ճիշտ են ասում՝ սերն աթարին էլ է կպչում: Ի՞նչ կա որ, կարելի է. կզորացրվես, ամբողջ գումարտակով կամուսնացնենք, հարսանիք կանենք, կմնաս, տուն-տեղ կհիմնես՝ քոնը, եւ ձեզնից բազում փոքրիկ Ֆարուխիկներ կծնվեն, կապրեք երջանիկ, մինչեւ խոր ծերություն:

-Ձեռս ճար լիներ, կամուսնանայի:

-Մի հարցնող լինի՝ աղջիկը սիրո՞ւմ է, հարցրե՞լ ես նրան էդ մասին:

-Սիրո՜ւմ է…, հետն էլ թե՝ մեր սերն անպտուղ է, եւ որ երկուսիս էլ կկործանի, մանավանդ՝ ինքն արդեն ուրիշին է պատկանում: Հայրը շուտով նրան մարդի է տալու: Ծախվել է Ադիղուլլա խանին:

-Վիժվածք,- մռնչաց Վիննին հանց վիրավոր գազան,- թողնես, մեր շնչած օդն էլ մեզ վրա կծախի, ձեռ քաշի, Վաչիկ, էդ սատանի բնից: Պատկերացնո՞ւմ ես, թե ինչ կլինի, եթե հանկարծ Կլյաուզայի ականջն ընկնի։ Մտիցդ հանի քո էդ «ճպռոտ աչքերը», թե չէ տուն չես հասնի: Կրակի հետ ես խաղում:

…Ջալալաբադից վերադառնալու նախընթաց գիշերը ես չքնեցի. սրտիս տագնապն ինձ մխրճել էր մի այնպիսի վհատության մեջ, որի չարագուշակ շունչը վերջին օրերին առաջվանից ավելի ուժգին էր սղոցում միտքս՝ հոգուս խորքում միախառնելով ե՛ւ անհիմն, բայց քաղցր հույսեր, ե՛ւ ինչ-որ բանի ՍՊԱՍՈՒՄ… որից ավելի տանջալի, անմխիթար էր դառնում թախիծը։

Լուսադեմին Վիննիի հետ մեկնեցի օդանավակայան։

Շարունակելի

ԳԱԳԻԿ ՄԱԽՍՈՒԴՅԱՆ

* Ուղղափառ մահմեդականություն