ՉԵԶՈՔ ԳՈՏԻ

–Ինձ մի անգամ էլ տար դիտակետ,- ասում եմ կրտսեր սերժանտ Սասուն Հակոբյանին: –Ուզում եմ տեսնել չեզոք գոտին:

Գետնատնակում կիսախավար է: Մութը տրամադրում է զրույցի, բայց ես մտածում եմ, որ եթե մի անգամ էլ միասին քայլենք խրամատով, տեսնենք չեզոք գոտին, ավելի հեշտ կլինի խոսելը սեփական ցավի, տագնապի, կարոտի, սիրո ու երջանկության մասին:

–Չէ՛,- ասում է Սասունը վճռական,- դու, ավելի լավ է, արի–տես, թե ինչ են ուտում դիրքապահները:

Եվ բացում է «զինվորական համազգեստով» սառնարան հիշեցնող երկաթյա պահարանը: Ներսում լիքը ուտելիք է:

–Սա մսի պահածո է, սա՝ բանջարեղենի, սա թթվասեր է, որի կալորիականությունը…

Ես չեմ լսում, թե որքան է դիրքապահին տրվող թթվասերի կալորիականությունը, իմ միտքը սեւեռվել է դիտակետի փոքրիկ ճեղքից երեւացող տեսարանի վրա, որը կոչվում է չեզոք գոտի: Գլխիս մեջ ինչ–որ բան տենդագին տրոփում է:

–Պապիս պապը` Պողոսը, սիրած աղջկան առել է ձիու գավակին, վարգել է չեզոք գոտով, շրջանցել է Արարատ լեռը ու 10 րոպեում հասել է Ագրի քաղաքում բնակվող հորաքրոջ տուն…

Սասունի աչքերը կլորանում են զարմանքից:

–Պապիդ պապը հենց չեզոք գոտո՞վ է անցել Ագրի գնալու համար:

Ես գլխով եմ անում:

–Բայց հազիվ թե 10 րոպեում Արարատից հասած լինի Ագրի:

Սասունն արդեն չի կարողանում զսպել ծիծաղը:

–Եթե փորձենք մեր կյանքը տեղավորել մի քանի բառերի մեջ, դու ինչ բառեր կընտրեիր,- հարցը միանգամից է ծնվում գլխիս մեջ:

Սասունը սկզբից սեւեռուն նայում է դեմքիս, հետո հայացքը հառում է իմ առջեւ դրված թղթերին:

–Դու ի՞նչ բառեր կընտրեիր,- կրկնում է իմ տված հարցը երկար լռելուց հետո:

Հիմա արդեն միասին ենք լռում: Միասին ենք որոնում մեր կյանքի գլխավոր բառերը: …Առաջինը Սասունն է պատասխանում` Հայրենիք: Պատերազմ: Սխալ: Հաղթանակ: Ցավ: Սեր, Երջանկություն: Ես այս բառերը շարում եմ թղթին: Զրահաբաճկոնիս հետ մի կողմ եմ դնում միասին խրամուղիով քայլելու, դիտակետից չեզոք գոտին ուսումնասիրելու միտքը եւ սպասում եմ, որ այս բառերը կենդանանան, լցվեն իմաստներով, ապրումներով, հույզերով:

Հայրենիք

Հայրենիքը երեք մեծ թթենի է` սեւ, թթվաշ թթերով: Հայրենիքը գինու մառան է, որտեղ նաեւ տանձ ու սերկեւիլ էինք պահում: Հայրենիքը խակ թթի համ ունի, տանձի ու սերկեւիլի անմահական բույր: Հայրենիքը մի թաքուն–մեկուսի անկյուն է մառանում, որտեղ փոքրիկ տղան, օտար աչքից հեռու, լաց էր լինում օրերով, որովհետեւ իրենց դասարանի Լիդիային ծնողները տարել էին Գերմանիա: Հայրենիքը ելակի համով պաղպաղակ է: Ես արդեն հասուն տղամարդ եմ, բայց ամեն անգամ պաղպաղակ ուտելիս որոնում եմ այդ համը:

Պատերազմ

Արարատն իմ ծննդավայրն է: Ես այստեղ եմ մեծացել: Պատերազմի տարիներին  կրակոցների ձայնը սովորական էր դարձել: Ես 4-5  տարեկան էի այդ ժամանակ ու մտածում էի, որ մերոնք կռվում են Մասիսը ազատագրելու համար: Երբ հայրս ասաց, որ մենք հաղթեցինք պատերազմում, ինձ թվաց՝ Մասիսը ավելի մոտեցավ մեզ: Այդ զգացողությունը ինձ չի լքում մինչ օրս: Իսկ պատերազմը իմ հիշողության մեջ մնաց թեւը վիրավոր հորս պատկերով: …Մի օր տանը հանկարծակի իրարանցում սկսվեց: Բոլորն ասում էին` Սամվելին խփել են: Սամվելը վիրավոր է: Սամվելի թեւը… Ինձ թվում էր` հորս էլ չեմ տեսնի, բայց հայրս հոսպիտալից տուն եկավ բինտով փաթաթված թեւը կրծքին սեղմած: Պատերազմ բառը լսելիս իմ մտապատկերում բացվում է մի սպիտակ անսահմանություն, ուր ամեն ինչ վիրավոր է ու վիրակապված: Ես մինչ այսօր անբացատրելի տագնապ եմ զգում սպիտակ գույնից:

Սխալ

Իմ «հեղինակությունը» ավագ եղբայրս էր` Ջանիկը: Ինձ թվում էր` նա երբեք չի սխալվում: Եղբայրս չէր սիրում սխալն ու սխալվողներին: Սխալ բառը նրա բերանից հնչում էր դատավճռի նման: Սխալին կարող էր հաջորդել ծեծը:

Իմ փոքրացած շալվարը մայրս տվել էր մեր հարեւանի տղային: Մի օր այդ տղան ինձ նեղացրեց, ու ես հետ ուզեցի շալվարս: Երբ Ջանիկը ահարկու տեսքով ասաց` սխալ ես արել, ես փախա տնից: Երեկոյան ծեծ կերա: Բայց այս անգամ հայրս ծեծեց երկար–բարակ բացատրելուց հետո: Ես այդ դասը երբեք չեմ մոռանա: Հորս բառերը` տղամարդկային արժանապատվության, ազնվության, հանդուրժողականության ու էլի շատ բաների մասին: Մտածում եմ` եթե իմ մանկության տարիներին այդքան հաճախ չհնչեր սխալ բառը, գուցե ստիպված լինեի ավելի մեծ տարիքում լսելու այն:

Հաղթանակ

Երբ զինվորական ավտոբուսը հասավ Մեխակավան, ինձ թվաց՝ դուրս եկանք ժամանակի ու տարածության տիրույթից: Զինվորական համազգեստից ինչ–որ տարօրինակ հոտ էր գալիս, որից ուղեղս քամվում էր: Բորշի առաջին գդալից սիրտս սկսեց խառնել (երեւի լարվածությունից էր), ու հերիք չի՝ զինվորական մահճակալը չոր էր ու ճռճռան, կողքիս տղան ամբողջ գիշեր բարձր խռռացրեց ու ինչ ասես դուրս չտվեց քնի մեջ: Սա իմ զինվորական ծառայության առաջին օրն էր: Լացը գնդվել ու մնացել էր կոկորդիս օրերով: Իսկ երբ առաջին անգամ դիրքեր բարձրացանք, վախից սիրտս քառատրոփ էր խփում: Թվում էր` ուր որ է՝ ադրբեջանցի հետախույզը դուրս կթռչի խրամատից: Մտածում էի` գոնե գերի չընկնեմ: Բայց երազանք էլ ունեի: Աչքերս փակում ու պատկերացնում էի, թե ոնց եմ գերի վերցրել հակառակորդի հետախույզին:

Ոչ մի հետախույզ էլ չբռնեցի: Փոխարենը` սառնասրտորեն սպանեցի խրամատ մտած 5 մետրանոց ահռելի օձին: Սարսափելի տեսարան էր: Երեւի աղվես կամ շուն էր կերել, փորը տեղ–տեղ ուռած էր ու դժվար էր շարժվում: Թուրքի հետախույզից էլ վախենալու էր, բայց ես` 18 տարեկան զինվոր, ինձ չկորցրի, գնդացիրը պահեցի վրան ու սկսեցի կրակել: Ո՞վ կմտածեր, որ ես մի օր զեկուցագիր կգրեմ, որ զորակոչվեմ բանակ՝ որպես պայմանագրային զինծառայող ու սահման պահեմ: Ու բանակային առաջին օրս հիշելիս կծիծաղեմ իմ թուլության վրա:

Ցավ

Ղուկասը թթենու ճյուղերից շղթա ու խաչ էր պատրաստել, գցել վիզը: Շատ սիրուն էր: Ասի` տուր ինձ: Ասաց` չէ, սա ինձ համար եմ պատրաստել, իմ անունով: Քեզ համար էլ կպատրաստեմ: Ասի` դիրքեր եմ բարձրանում: Կզոհվեմ, խղճիդ դարդ կմնա: Ասաց` չես զոհվի, մի քիչ համբերի, քոնն էլ պատրաստ կլինի: Երբ պիտի դիրքերից իջնեի, Ղուկասը եկավ փոխարինելու ինձ: Խաչը վզին էր: Նոր էինք մտել գետնատնակ, մեկ էլ զանգեցին, թե` Ղուկասին խփել են: Արագ հասա դիրքեր, դեռ գիտակցությունը տեղն էր: Գրկեցի: Վերջին ճիգով շղթան խաչով պոկեց վզից ու մեկնեց ինձ: Հոսպիտալ հասնելու ճանապարհին մահացավ: Ղուկասն  իմ ամենալավ բանակային ընկերն էր: Եթե չլիներ այդ դեպքը, գուցե ես իմ կյանքը չկապեի բանակի հետ: Այդ շղթան ու խաչը Ղուկասի բաժին սահմանն է, Ղուկասի օրհնանքը, Ղուկասի չապրած կյանքը, որ իմ տան ու իմ հոգու ամենանվիրական անկյունում է պահվում:

Սեր

Իմ ամենամեծ սերը կինս է: Արմինեի հետ դպրոցական տարիներից ընկերություն ենք արել: Կնոջս մայրը դեմ էր մեր ամուսնությանը, որովհետեւ ես, ինչպես ինքն էր ասում, «ընտանիքի տղայի» համբավ չունեի` շատ ինքնուրույն էի ու անհնազանդ: Մի օր զանգեցի Արմինեին ու ասացի` կես ժամ ժամանակ ունես, որոշիր` կամ գալիս ես ինձ հետ, կամ էլ` չենք հանդիպում: Բնականաբար, եկավ: Ես այն ժամանակ շատ երիտասարդ էի: Բայց հիմա մտածում եմ, որ եթե 70 տարեկան էլ դառնամ, նույն ընտրությունը կանեմ: Արմինեն կնոջ կատարելատիպ է ինձ համար` իր անսահման նվիրվածությամբ, թուլություններս ներելու պատրաստակամությամբ, մորս հանդեպ սիրով, իմ տղամարդկային արժանապատվությունը բարձր պահելու առաքինությամբ: Նա ինձ երկու երեխա է պարգեւել ու ամուր, խաղաղ ընտանիք:

Երջանկություն

Քեզ սիրող ու հասկացող կին, առողջ ու խելացի երեխաներ, սիրած աշխատանք, ընտանիքիդ հոգսերը հոգալու հնարավորություն, սեփական հայրենիքում ապրելու բարեբախտություն: Ես ունեմ այս ամենը, որ միասին կոչվում է երջանկություն:

Գետնատնակի առաստաղը ցածր է, լուսամուտը` փոքր, իսկ պատերը լույսի գույն ունեն: Թվում է` օդը լցված է բառերով, խակ թթի թթվաշությամբ, տանձի ու սերկեւիլի բույրով: Ինչ–որ միտք է թրթռում գլխիս մեջ… դանդաղ, բայց համառորեն ուզում է ձեւ առնել:

–Երբ մենք դիրքերում ենք, մեր սերերը, կարոտները, ցավերը, մեր սխալներն ու հաղթանակները մեզ հետ ժամապահ են հայրենիքի սահմանին,- ես փորձում եմ վերծանել գլխիս մեջ պտտվող շփոթը, ու բառերը ճիգով են ծնվում:

–Որովհետեւ նրանք են քո երկիրը հայրենիք դարձնում:

–Նրանք թշնամուն պարզված քո զենքերն են:

–Կամ էլ հայրենիքը պաշտպանող քո վահանը:

…Մի պահ ինձ թվում է` այն, ինչ խոսում ենք, կիսաբաց դռնից հոսում է դուրս, սահում է խրամատով, դիտակետի ճեղքից լցվում է չեզոք գոտի: Ու չեզոք գոտին այլեւս չեզոք չէ, որովհետեւ այնտեղ օդը կապարի ամրություն ունի, հողը` սիրո ուժ, ու հավատի աստղեր են վառվում գիշերվա երկնքում:

 ԳԱՅԱՆԵ ՊՈՂՈՍՅԱՆ