ՊԱՏԻՎ ՈՒՆԵՍ՝ ՀԱՅՐԵՆԻՔ ԷԼ ԿՈՒՆԵՆԱՍ
Արմենի մոր հետ շուկայում ծանոթացա: Ծիրան, բալ ու մածուն էր վաճառում: Մրգերը խնամքով շարել էր իրար վրա, մածնի բանկաները հավասար դրել կողք կողքի: Բարետես, ճաշակով հագնված երիտասարդ կին էր, որն անգամ շուկայում վաճառելիս չէր մոռացել ներկել շուրթերն ու զգեստին համապատասխան ականջօղեր կրել: Ակամա ժպտացի կնոջը: Շոգ էր, ու սառը տնական մածուն վայելելու հեռանկարը ստիպեց, որ ճեղքեմ մարդաշատ միջանցքն ու մոտենամ կնոջը:
–Կովերդ ստուգվա՞ծ են, բրուցելոզ չվարակվեմ,- ասացի: Կինը բարկությունից, թե վիրավորանքից կարմրեց.
–Միակ տղուս էս երկու օրը բանակ եմ ճանապարհելու, ես քեզ կխաբե՞մ, ես կթողնե՞մ, որ բրուցելոզ վարակվես:
♦♦♦
…Հասցեն տվել եմ տաքսու վարորդին, իսկ ես վայելում եմ գյուղական սիրուն բնանկարը:
–Սա է,- ասում է վարորդը` արգելակելով մեքենան: Միհարկանի տան վարդագույն դարպասից դուրս պրծած սպիտակ, փոքրիկ փրչոտ շունը հարձակվել է մեր մեքենայի վրա ու ոգեւորված հաչում է: Մինչեւ ես կվճարեմ ուղեվարձը, դարպասը բացվում է, ու մի բարձրահասակ, նրբիրան, սիրուն տղա մոտենում է մեր մեքենային:
–Դու Արմե՞նն ես: –Զարմացած նայում է վրաս ու գլխով է անում:
–Մամա՞դ տանն է,- հարցնում եմ արդեն ներսում:
–Չէ՛,- պատասխանում է Արմենը,- շուկա է գնացել, տանը միայն ես եմ:
–Ավելի լավ: Մեզ չեն խանգարի:
–Ի՞նչ ենք անելու, որ չեն խանգարի,- հարցնում է աչքերը կլորացնելով:
Եվ ես հասկանում եմ, որ ներկայանալու ժամանակն է:
Քիչ անց Արմենը սուրճի բաժակները ձեռքին գալիս է այգի: Այգի չէ, իսկական դրախտ է, ինչ միրգ ասես չկա: Ես նստել եմ ծիրանենուն կապած ճոճին ու օրորվում եմ: Արմենը սուրճի բաժակները դնում է փոքրիկ սեղանին, մրգերը դասավորում է սկուտեղի վրա, հետո վերցնում է իր սուրճն ու նստում խոտերին:
–Մի բան ասե՞մ:
–Ասա՛: –Ես ծիրանով սուրճ եմ խմում ճոճի վրա նստած ու ինքնատրամադրվում կտրվելու պտղատու ծառերի, զով քամու, գույնզգույն ծաղիկների, անուշ մրգահոտի վայելքից ու տրվելու զրույցին:
–Եկեք Ձեզ տանեմ մեր դասարանի Վաղոյենց տուն: Ինքը Ձեզ համար լավ զրուցակից կլինի: Կասի, որ ամբողջ գիտակցական կյանքում երազել է բանակ գնալու մասին եւ օրերն է հաշվում, թե երբ պիտի հասնի սահման, թշնամու հերն անիծի: Ու սկի չի վախենում զոհվելուց… Ես նման բաներ չեմ ասելու:
Տղան նայում է դեմքիս անվերծանելի ժպիտով: Ես ուզում եմ հասկանալ, թե ինչ կա այդ ժպիտի մեջ` հեգնա՞նք, դառնությո՞ւն, ցա՞վ…
Ես արդեն չեմ ճոճվում: Եկել նստել եմ տղայի կողքին, գետնին եմ նստել, մեջքով հենվել եմ ծիրանենու բնին:
–Ես երբեք նման ճռճռան բառեր չեմ գրում,- ասում եմ արդարանալու նման:
♦♦♦
–Հայրս շատ տարիներ առաջ գնաց Ռուսաստան՝ աշխատելու: Ու չվերադարձավ: Երբեմն հեռախոսով խոսում է հետս, երբեմն փող է ուղարկում: Ես նրան չեմ մեղադրում, ես չեմ դատողը: Ուղղակի, պատմում եմ, թե ինչու մայրս ստիպված եղավ միայնակ մեծացնել ինձ: Դուք չեք հասկանա, թե ինչ ծանր է երիտասարդ կնոջ համար միայնակ երեխա մեծացնելը:
–Հանգիստ պատմիր, ես քեզ շատ լավ եմ հասկանում: Իմ հայրը մահացել է, երբ շատ փոքր եմ եղել, ու իմ մայրն էլ է միայնակ մեծացրել ինձ:
–Դե, ուրեմն` առանց պատմելու էլ կհասկանաք: Մայրս արդեն մեկ ամիս կլինի` ամբողջ գիշեր նստած է մահճակալիս մոտ: Ես քնած եմ ձեւանում: Նստում ու նայում է վրաս: Երբեմն շնչառությունից հասկանում եմ, որ լաց է լինում: Հիմա շատ չեք զարմանա, չէ՞, եթե ասեմ, որ անհամբեր չեմ սպասում բանակ գնալու օրվան:
–Բնակության վայրին մոտ ծառայելու արտոնություն չունե՞ք…,- ես «գտնում եմ» ելքը:
–Ես առաջնագիծ եմ գնալու, դա չի քննարկվում: Ու կգնայի, եթե անգամ սահման պահելը կամավոր լիներ: Ծառայել հայրենիքին նշանակում է պաշտպանել հայրենիքի սահմանը: Պարզապես, եթե զրուցում ենք, ես չեմ կարող խաբել ձեզ ու չասել, թե ինչ է կատարվում հոգուս մեջ: Կան բաներ, որ ինչքան էլ դժվար լինի, այլընտրանք չունես, պիտի անես: Տարիներ առաջ մայրս հիվանդացավ, ու դեղերի համար փող էր պետք: Ես դասերից հետո բեռնակրություն էի անում: Չեմ մոռանա, թե ոնց էի խնդրում գործատուին, որ ինձ բեռնակրի աշխատանք տա: Ու ոնց էի ուրախացել, որ բեռնակրի աշխատանք գտա: Դուք հո չե՞ք մտածում, թե ես սիրում եմ բեռնակրի գործը:
–Բանակի հե՞տ ես համեմատում,- ես սկսում եմ զայրանալ:
–Հա՛: Եթե պետք է, պիտի արվի: Ամեն առավոտ մայրս վերմակը քաշում է վրայիցս ու ծիծաղելով ասում` տղամարդն էդքան չի քնի, վե՛ր կաց, վաղը զինվոր ես դառնալու: Ու միայն ես գիտեմ, թե որքան լաց կա այդ ծիծաղի մեջ:
–Բայց հպարտություն էլ կա, չէ՞…
–Չէ՛, հպարտություն չկա: Հպարտությունը Դուք եք հորինել: Ու չգիտեմ` ինչու: Հպարտություն չկա, որովհետեւ ոչ մի առանձնակի բան չկա: Թշնամին եկել–կանգնել է իմ տան մոտ: Պիտի գնամ, փակեմ նրա ճանապարհը, որ չմտնի, չխլի տունս, չանարգի ընտանիքս… Սա՛ է: Երբ դու խնամում ես ծնողիդ, փող ես տալիս նրան, հարմարավետություն ես ապահովում, հպարտանո՞ւմ ես քեզանով:
–Չէ՛:
–Բա ես ինչո՞ւ պիտի հպարտանամ: Կամ մայրս ինչո՞ւ պիտի հպարտանա: Աստված չանի, որ մայրս հպարտանա ինձնով:
–Չհասկացա,- ես իսկապես շփոթված եմ:
–Դե, եթե իմ փոխարեն «Մարտական խաչը» բանակից տուն դառնա, այ էդ ժամանակ… Ես վախենում եմ զոհվելուց: Չեմ ուզում զոհվել, թեկուզ այն պատճառով, որ աշխարհում իմ ամենահարազատ մարդը, իմ աշխարհը` իմ մայրը… (չգիտեմ ինչ բառ ասեմ) կտխրի… Սիրած աղջիկ ունեմ: Որ մտածում եմ` հանկարծ… ինձ մի բան կլինի, ու ինքը ուրիշին բաժին կհասնի, արյունը երակներիս մեջ սառչում է: Բայց… Հայրենիքը պիտի պաշտպանենք: Ուրիշ ելք չկա:
Ես էն տղերքի ցավը տանեմ, ովքեր ասում են` ես թշնամուց չեմ վախենում: Նա ով է, կմտնեմ` կփրթեմ: Ես վախենում եմ: Ես կմտնեմ, բայց ով գիտի` ես կփրթեմ, թե ինձ կփրթեն:
–Ոնց թե` վախենում ես: Էդ մեկը չեմ կարող գրել հոդվածում,- իմ ինքնավստահության հետքն անգամ չկա:
–Վաղոն չի վախենում, եկեք Ձեզ տանեմ Վաղոյենց տուն: Ուղղակի Վաղոն մագիստրատուրա է ընդունվել ու տարկետում ունի զորակոչից: Ես գերազանցով ավարտեցի բակալավրիատը, բայց մագիստրատուրա չդիմեցի: Գնամ բանակ–գամ, հետո կընդունվեմ: Վաղոն ոնց որ ասպիրանտուրա ընդունվելու միտք էլ ունի:
–Դպրոցում ո՞նց էիր սովորում:
–Վատ չէր: Մի ընկեր ունեի, անունը չեմ ուզում տալ: Ասում էր` Արմե՛ն, մեր դասարանում մենակ ես եմ պատերազմից վախենում, մյուսները էնքան քաջ են: Էդ տղան զոհվեց քառօրյա կռվում: Հերոսաբա՛ր զոհվեց: Մյուսները` էն չվախեցողները, հրամանատարի հրամանով նահանջել էին, իմ ընկերը հրամանատարին մենակ չէր թողել, մնացել էր կողքին ու կրակել էր մինչեւ վերջին փամփուշտը: Մի էսպիսի «չվախեցողի» էլ ես գիտեմ: Հարյուր տարի իրար ճանաչում ենք, լսած չկամ, որ սրտից բողոքի, հիմա ասում է` սրտի հետ խնդիր ունեմ:
–Որ քեզ լսեմ, բանակի քեֆ էլ չպիտի անենք,- ես կոմպրոմիս եմ որոնում:
–Չէ, ինչո՞ւ: Բանակի քեֆը սիրուն բան է: Բանակի քեֆը հայրենիքի հանդեպ մեր սիրո տոնն է: Հո շատ վերամբարձ չստացվե՞ց:
–Մի քիչ: Բայց մնացած ասածներիդ կողքին` ոչինչ: Ամեն դեպքում, միայն զինվորը չի «նվիրվում» բանակին, բանակն էլ է նրան ինչ–որ բան տալիս` տղամարդ է դարձնում:
–Ես հիմա էլ եմ տղամարդ: Իսկ բանակը անսխալ ցույց է տալիս` ով է տղամարդ, ով` դատարկ խոսացող:
–Ես 50 կմ ճանապարհ եմ կտրել, եկել–հասել եմ քո տուն, իսկ դու ամեն ասածիս մի հակառակ բան ասացիր:
–Մենք մի հեռավոր ազգական ունենք, չորս տղա ուներ: Էն երեքը ընտանիքներն առան գնացին արտասահման: Սկզբում մեկ–մեկ փող էին ուղարկում ծնողներին: Հետո էդ էլ կտրեցին: Միջնեկը մնաց ծնողների մոտ: Իրեն հազար բանից զրկեց, բայց մինչեւ կյանքի վերջին վայրկյանը խնամեց ծնողներին: Մարդիկ ասում էին` մենակ դո՞ւ ես պարտավոր, թող մյուս ախպերներդ էլ գան, անկողնային ծնողներիդ հոգսը քաշեն: Չեն գալիս, դու էլ թող գնա Ռուսաստան: Բայց էս տղան ասում էր` ասենք՝ ախպերներս չեն գալիս, ծնողներս ի՞նչ անեն: Ես ոնց թողնեմ իմ անպաշտպան ծնողներին: Հիմա` մերն է: Ախպեր, ով է բանակից ազատվում, ում տղան չի գնում առաջնագիծ, ի՞նչ կապ ունի: Հայրենիքն ի՞նչ մեղք ունի: Հայրենիքը մերն է, մենք պիտի պահենք: Տղե՛րք, հեշտ չի: Բոլորս էլ ծնող ունենք, սիրած աղջիկ ունենք: Ու սուտ է, թե թշնամին հենց մեր շվաքը տեսավ, փախչելու է: Չի փախչելու, կանգնելու կրակելու է մեզ վրա: Ու մենք էլ իր վրա պիտի կրակենք: Տղամարդ ենք ծնվել: Տղամարդավարի, տղե՛րք: Կյանքից թանկ, ծնողից թանկ, սիրած աղջկանից թանկ բան էլ կա:
–Հայրենի՞քը:
–Չէ՛, քո պատիվը: Հետո` հայրենիքը: Պատիվ ունեցար` հայրենիք էլ կունենաս:
♦♦♦
Հաջորդ օրը ես գնում եմ զորահավաքակայան` բանակ ճանապարհելու Արմենին: Արմենը ժպտում է աջուձախ: Կատակներ է անում: Հետո հարցազրույց է տալիս մի հեռուստալրագրողի:
–Երկու տարին ինչ է, աչքդ թարթես՝ կանցնի: Թշնամու աչքը մեզանից վախեցած է, թուրքին մեր ավագները լավ դաս են տվել: Թուրքն ով է, որ թուրքից վախենանք,- ասում է ու… աչքի պոչով նայում ինձ:
ԳԱՅԱՆԵ ՊՈՂՈՍՅԱՆ
Խորագիր՝ #29 (1200) 26.07.2017 – 01.08. 2017, Ազգային բանակ
