ՄԱԽԱԹԸ ՊԱՐԿՈՒՄ ՉԵՍ ԹԱՔՑՆԻ

2016թ. ապրիլի քառօրյա ադրբեջանական ագրեսիան միջազգային բոլոր օրենքներով անկախություն հռչակած Արցախի Հանրապետության դեմ, արժանացավ Իլհամ Ալիեւի եւ իր գլխավորած պետական ապարատի արտաքուստ հիացական արձագանքներին: Իսկ թե ինչ «հաղթանակ» էին տարել ադրբեջանցիները, միջազգային հասարակության առջեւ օրերս լույս սփռեց ճանաչված քաղաքագետ-վերլուծաբան Հրանտ Մելիք-Շահնազարյանի ղեկավարած «Ոսկանապատ» կայքում տպագրված ադրբեջանական փաստաթղթի լուսապատճենը: Ահա այն.

Քանի որ «Հայ զինվորի» բոլոր ընթերցողները չէ, որ տիրապետում են մեր վայ հարևան պետության լեզվին, բերեմ դրա թարգմանությունն ադրբեջաներենից.

Ադրբեջանի Հանրապետության պաշտպանության նախարար գեներալ-գնդապետ Զ.Հասանովին

Հարգելի պարոն նախարար.

Զեկուցում եմ Ձեզ, որ 2016թ. ապրիլի 2-ից 6-ն ընկած ժամանակահատվածում ԱՀ ԶՈւ անձնակազմի ընդհանուր կորուստները կազմել է 558 զոհված և 1293 վիրավոր զինծառայող: Վիրավոր զինծառայողներից 58-ը գտնվում են ծայրահեղ ծանր վիճակում: Զոհված 558 զինծառայողներից 52-ի անձը հնարավոր չէ նույնականացնել:

Զոհված զինծառայողներից 205-ը հանդիսանում են ՊՆ ՀՆշ ուժերի զինծառայողներ: Նրանցից 98-ը զոհվել են Թալիշ-Աղդարա (Մարտակերտ՝ Ա.Ա.), 32-ը` Ֆիզուլի-Ջեբրայիլ, իսկ 75-ը` կենտրոնական ուղղություններով իրականացված հարձակողական մարտական գործողությունների ժամանակ:

ԱՀ բնակչության շրջանում Զինված Ուժերի հանդեպ բացասական քննադատությունները, բանակի անձնակազմի բարոյահոգեբանական ոգու հետագա անկումը և անձնակազմի խուճապային տրամադրությունները վերացնելու նպատակով առաջարկում եմ.

1. ԱՀ ԶՈւ զոհված զինծառայողների դիերի փոխանցումը չիրականացնել միաժամանակ (շաբաթական մոտ 60):
2. Զոհված զինծառայողների մի մասի հուղարկավորության արարողությունները ծնողների հետ համաձայնեցնելով իրականացնել գիշերային ժամերին` վերահսկողության ներքո:
3. Զոհվածների ընտանիքներին ՊՆ հիմնադրամից հատկացնել 5000 մանաթ:

Ադրբեջանի Հանրապետության Զինված Ուժերի Գլխավոր Շտաբի Պետ Պաշտպանության Նախարարի Առաջին Տեղակալ գեներալ-գնդապետ Ն.Սադիկով

Ադրբեջանի բանակի բարձրաստիճան պաշտոնյայի սույն զեկուցագիրը պարզից էլ պարզ ցուցանում է, որ Ադրբեջանն ընդամենը Պյուռոսյան հաղթանակ է տարել: Համեմատության համար նշեմ, որ Արցախի պաշտպանվող բանակը տվել է Ադրբեջանի բանակից ավելի քան հնգապատիկ քիչ զոհ և վիրավորներ: Ինչ վերաբերում է ադրբեջանցիների գրաված շուրջ 800 հեկտար տարածքին, ապա դա ռազմավարական տեսակետից անկարևոր տարածք է և առաջին իսկ պատեհ առիթի դեպքում Արցախի բանակը նորից կազատագրի: Ի դեպ, իրենց իսկ սանձազերծած պատերազմում զոհված ադրբեջանցի զինվորներին, այսպես կոչված, արյան դիմաց, տրվել է ընդամենը 5000 մանաթ, որ Ադրբեջանի արժեզրկված արժույթը դոլարի վերածելով 3000 ԱՄՆ դոլարից էլ պակաս է: Այն դեպքում, երբ իրենց սուղ միջոցներից Արցախն ու Հայաստանը հատկացրել են ավելի քան տասնապատիկ ավելի գումար: Այստեղ իր կարևոր դերն է ունեցել նաև այն, որ զոհվածների բացարձակ մեծամասնությունը Ադրբեջանի ազգային փոքրամասնություններն են /լեզգիներ, ավարներ, թալիշներ, ուդիներ, թաթեր, ծախուրներ և այլն/, որոնց առաջնագիծ ուղարկելով Ադրբեջանի իշխանությունները մի ձեռքով երկու ձմերուկ են բռնում՝ պաշտպանելով իրենց երկիրը, վերացնում են նաև ազգային փոքրամասնություններին, որոնք այնքան էլ հիացած չեն ալիևների կլանից:

Հատկանշական է, որ ապրիլյան ձախողված քառօրյայից հետո Ալիևի և նրա կլանի մինչ այդ էլ արդեն իսկ սասանված հեղինակությունն առավել անկում ապրեց:

Շարունակելով մնալ ագրեսիվ հռետորաբանության և քաղաքականության շրջանակներում՝ Ադրբեջանի իշխանություններն, այնուամենայնիվ, այլևս չեն կարող չբախվել ժողովրդի կողմից անհասկացված լինելու պատին, ինչը լրացուցիչ դժվարություններ և ռիսկեր է առաջացնում Ալիևի վարչակազմի համար։ Ճիշտ է, նրանք շարունակում են պատմել հասարակությանը իրենց երկրի ձեռքբերումների, բանակի ուժեղացման, հայերի հանդեպ մոտալուտ հաղթանակի և այլնի մասին։ Բայց ու՞մ են պատմում։ Մի ժողովրդի, որը սոցիալական ծանր վիճակում է գտնվում, ամեն օր պայքարում է տնտեսական, ֆինանսական, անգամ պարենային ճգնաժամի գրեթե անհաղթահարելի հետևանքների դեմ և որը ընդամենը մեկ տարի առաջ իր համար անհասկանալի սկիզբ առած պատերազմում հարյուրավոր զոհեր ու հազարավոր վիրավորներ է ունեցել, բայց որևէ հաջողություն չի տեսել։ Ժողովրդական իմաստնությունն ասում է, որ կախված մարդու տանը պարանից չեն խոսում։ Դարերից եկած այս ճշմարտությունն ամբողջությամբ արհամարհվում է այսօր Ադրբեջանի իշխանությունների կողմից, ինչը օր օրի ավելի է խորացնում հասարակության և իշխանության հարաբերություններում առաջացած անվստահությունը:

Մյուս կողմից էլ խնդիրներ են առաջացել հենց իշխանության ներսում, որի արմատները հասել են անգամ Ադրբեջանի զինված ուժերի և հատուկ ծառայությունների հիմքերին։ Վերջին ամիսներին ադրբեջանական մամուլը պարզապես հեղեղված է բանակի ներքին տարաձայնությունները բացահայտող լուրերով, պաշտպանության նախարարի և գլխավոր շտաբի պետի միջև ընթացող հակամարտության մասին հրապարակումներով, հատուկ ծառայությունների ներսում ընթացող խմորումների մասին տեղեկություններով և այլն։ Այս ամենին գումարվում են նաև Ադրբեջանի քաղաքական վերնախավի երկու ամենաազդեցիկ կենտրոնների՝ Փաշաևների կլանի և նախիջևանյան թևի, միջև սկիզբ առած մրցակցությունը, որի պատճառով Իլհամ Ալիևը ստիպված եղավ գնալ քաղաքական վերադասավորումների և ազդեցության գոտիները վերաբաշխելու անհեռանկար և ընդամենը այսօրեական խնդիրները լուծելու ճանապարհով:

Ինչևէ, այս ամենը Ադրբեջանի այսօրվա իրականությունն է, որն, ի հակառակ Ալիևի հռետորաբանության, միանգամայն այլ լուծումներ է պահանջում այդ պետության ղեկավարությունից։ Ընդ որում, խոսքը վերաբերում է ոչ միայն ղարաբաղյան հակամարտության լուծմանը, այլև Ադրբեջանի առջև ծառացած մնացած բոլոր խնդիրներին։ Բայց, առաջին հերթին ղարաբաղյան հարցին։ Եվ հենց այստեղ է, որ Ադրբեջանի հասարակական ընկալումներում շեշտակի փոփոխություններ են նկատվում։ Եթե ուշադիր հետևենք ներադրբեջանական դիսկուրսին, ապա կարելի կլինի նկատել, որ դրա հիմքում սեփական ձախողումները ճանաչելու և պարտությունն ընդունելու լավ քողարկված պահանջ կա։ Ադրբեջանցիներն այլևս չեն ուզում լսել Ալիևի և նրա թիմակիցների խրոխտ ճառերը։ Գոնե թե այն պահերին, երբ հողին են հանձնվում իրենց տասնյակ զինվորների աճյուններ։ Եվ դա լավ երևում է թե՛ սոցիալական ցանցերի ադրբեջանցի օգտատերերի գրառումներից, թե՛ մամուլի անկումային տրամադրություններից և թե՛ այն մարդկանց խոսքերից, ովքեր ապրում են Ադրբեջանից դուրս և որևե կերպ սահմանափակված չեն իրենց խոսքում:

Այդպիսի մի գործիչ էլ Ադրբեջանի պաշտպանության նախարարի նախկին տեղակալ, գնդապետ Իսա Սադիգովն է։ Վերջին շրջանում նա բավական հետաքրքիր վիդեոբլոգ է վարում, որը շատ պոպուլյար է ադրբեջանցիների շրջանում։ Օրեր առաջ այդ բլոգի շրջանակներում Սադիգովը նորից է անդրադարձել Ապրիլյան պատերազմի հետևանքներին և այն ստերին, որոնք տարածվում են Ադրբեջանի նախագահի և պաշտպանության նախարարի շուրթերից։ Ներողություն խնդրելով ընթերցողից երկար մեջբերման համար, ներկայացնենք գնդապետ Սադիգովի բլոգից մի հատված.

«Բազմաթիվ անգամ Թուրան TV-ում մենք քննարկել ենք ապրիլյան քառօրյա պատերազմի վերաբերյալ Ադրբեջանի զինված ուժերի գործողությունները։ Պաշտպանության նախարարը վերջերս հարցազրույց տալով հայտարարել է, որ Ռուսաստանի խնդրանքով ենք մենք դադարեցրել ռազմական գործողությունները /նկատի ունի Ապրիլյան պատերազմը՝ Ա.Ա./: Իլհամ Ալիևը նույնպես այս բառերն է օգտագործում՝ որ Ռուսաստանի խնդրանքով ենք կանգնեցրել մարտական գործողությունները։ Ես բազմաթիվ անգամ իմ ելույթներում կարծիքս եմ արտահայտել դրանց վերաբերյալ։ Ամենայն պատասխանատվությամբ հայտարարում եմ, որ և՛ Ալիևը, և՛ պաշտպանության նախարարը սուտ են խոսում։ Ի սկզբանե այդ գործողությունները համաձայնեցված են եղել Ռուսաստանի հետ։ Ռուսներն ասել են հարձակվեք, հայերին էլ ասել են՝ պատրաստ եղեք։ Երևում է՝ Ռուսաստանը ցանկացել է պատժել և՛ Հայաստանին, և Ադրբեջանին։ Մեկին ասել է հարձակվեք, մյուսին՝ զգուշացրել։ Ռուսաստանի հետ դա համաձայնեցված էր, քանի որ Ղարաբաղի դեմ Ադրբեջանը առանց դրա չէր կարող ծանր տեխնիկա օգտագործել։ Այս ռեժիմը, Ալիևի ղեկավարությամբ, նման պատասխանատվություն չէր կարող իր վրա վերցնել:

Երկու օր անց՝ գլխավոր շտաբի պետը Ռուսաստանում ապրիլի 4-ին-5-ին համաձայնագիր է կնքում Հայաստանի ԳՇ պետի հետ, որ դադարեցնեն գործողությունները։ Երկու օր անց։ Միգուցե պաշտպանության նախարարն ու Ալիևը հիշողության հետ խնդիրներ ունեն, բայց ես հեռվից ուշադիր հետևում էի այդ գործողություններին։ Երկու օր անց պայմանագիր են կնքել զինադադարի վերաբերյալ, սակայն կրակոցները մեկ ամիս շարունակվել են, որն ավարտվել է մայիսի սկզբներին։ Տեղի էին ունենում դիրքային մարտեր։ Սակայն հայերը բոլոր մեր դիրքերը, քաղաքացիական բնակչությանը, առաջնագծում տեղակայված գյուղերն ամբողջովին ավերակի էին վերածել։ Ինչպես հիշում եք, հարյուրավոր տներ են քանդվել։ Տասնյակ քաղաքացիական զոհեր ենք ունեցել։ Պայմանագրի կնքումից հետո տասնյակներով զոհեր ենք ունեցել, դրա համար զոհված զինվորների քանակը գաղտնի է պահվում։ Այդ ժամանակ հարց է առաջանում՝ ի՞նչ պայմանավորվածության եք դուք եկել։ Ե՞րբ պիտի հրադադարը տեղի ունենար երկու օր անց, թե՝ մեկ ամիս։ Եթե դուք համաձայնության եք գալիս ապրիլին, ինչու՞ են կրակոցները շարունակվում մինչ մայիսի 7-ը: Թե՞ դուք կարծում եք՝ բոլորը ձեզ պես հիմար են և ուղեղի հետ խնդիրներ ունեն։ Նորից եմ ասում՝ այդպիսի կորուստներից հետո, առանց ամաչելու դուրս եք գալիս և ազգին այդ եք հայտարարում։ Ուրեմն մինչև վերջ բացատրություն տվեք։ Ինչու՞ է մեկ ամիս շարունակվել։ Այդ ընթացքում են այդքան զոհեր և ավերածություններ եղել։ Բացատրելու՞ եք, թե ոչ։ Եթե դուք գիտեիք, որ երկու օրից պիտի դադարեցվեր, հետ էիք քաշվելու, ինչու՞ էիք հարձակման հրաման տալիս։ Ինչու՞ էիք այդքան զինվոր կոտորել տվել։ Իմաստը ո՞րն էր։ Լավ, այդքան սպա ու զինվոր եք զոհաբերել, հիմա ո՞նց եք կարմիր-կարմիր դուրս գալիս, ձեզ ցույց տալիս։ Իրավու՞նք եք ուզում ձեզ համար ձեռք բերել։ Ձեր մակարդակն այնքան ցածր է, որ անգամ դուրս եք գալիս խոսում, բայց չգիտեք ինչ եք ասում։ Խոսելուց էլ իմաստ պիտի լինի»:

Նման մեկնաբանություններ և հարցադրումներ Ադրբեջանում շատ կան։ Իսկ ապրիլյան ձախողված պատերազմից հետո Ալիևին և իր վարչակազմին չհավատացող մարդկանց թիվը սնկի պես է սկսել աճել։

Ամփոփենք: Ժողովուրդն ասում է՝ «Մախաթը պարկում չես թաքցնի»: Ստի ու կեղծիքի, ուրիշների մշակույթը գողանալով պետություն ստեղծող Ադրբեջանի ստերը ջրի երես են դուրս բերում իրենք՝ ադրբեջանցիները: Կեղծիքի վրա հիմնված պետությունը փուչիկի է նման, որ փոքրիկ ասեղից պայթում է ու դառնում ոչինչ: Ադրբեջանն արդեն այդ ճանապարհին է…

ԱՍՔԱՆԱԶ ԱԲՐԱՀԱՄՅԱՆ

Ռազմական պատմաբան-վերլուծաբան