ՖՐԱՆՍԻԱՅՈՒՄ ՆՐԱՆՔ ՄԱՐՏՆՉՈՒՄ ԷԻՆ ՆԱԵՒ ՀԱՆՈՒՆ ՀԱՅՐԵՆԻՔԻ

«Հայ ժողովրդի տառապանքների նկարագրության համար ֆրանսիացի գրողները քիչ թանաք ու թուղթ չեն ծախսել, բայց հայ ժողովուրդը թանաքի փոխարեն իր արյունն է տվել Ֆրանսիայի ազատության համար»: 

Լուի Արագոն

ՊՆ «Մայր Հայաստան» թանգարանի այցելուները տարբեր մասնագիտությունների, հետաքրքրությունների տեր մարդիկ են: Ցուցադրությանը ծանոթանալուց հետո շատերը ցանկանում են նոր նյութերով հարստացնել թանգարանը:

Վերջերս թանգարան այցելեց Երեւանի բնակիչ Մարկ Ադամյանը: Թանգարանում շրջելիս, երբ մոտեցանք «Դիմադրության շարժման մասնակիցները 2-րդ աշխարհամարտում» ցուցավահանակին, մեծ հետաքրքրությամբ դիտելուց հետո նա ցանկություն հայտնեց մեզ տրամադրել իր ծնողների գործունեությունը ներկայացնող իրեր, փաստաթղթեր, որոնք ընդհատակյա լայն գործունեություն են ծավալել Ֆրանսիայում:

Հայրը` Վահե-Ազատ Ադամյանը ծնվել է Պոլսում: 12 տարեկանում ընտանիքի հետ փոխադրվել է Ֆրանսիա: Այստեղ էլ վաղ հասակում նա սկսել է իր աշխատանքային ուղին: 1937թ., երբ Ադամյանը քսանչորս տարեկան էր, կամավոր մեկնեց Իսպանիա` մասնակցելու իսպանական ժողովրդի ազգային-հեղափոխական պայքարին: Ֆաշիզմն արդեն իրեն զգացնել էր տալիս Եվրոպայում եւ օջախներից մեկն էլ Իսպանիան էր: «Լա մարսելյոզ» բազմազգ բրիգադում նա սկզբում շարքային զինվոր էր, հետո` տասնապետ, քաղաշխատող: Կռվել է «Հանրի Բարբյուս» գումարտակում, մասնակցել Մադրիդի, Կասբի եւ Էբրոյի հայտնի ճակատամարտերին:

Միայն 32 տարի անց նրան հասավ իր պարգեւը` «Իսպանիայում 1936-1939թթ., ազգային-հեղափոխական պատերազմի մասնակից» հատուկ մեդալը` հաստատված ԽՍՀՄ պատերազմի վետերանների խորհրդի նախագահ, Խորհրդային Միության մարշալ Ս. Կ. Տիմոշենկոյի կողմից:

…Իսպանիայից նա վերադարձել է Ֆրանսիա` Լիոն, համագործակցել  Ֆրանսիայի ազգային հերոս Միսաք Մանուշյանի հետ, որի հանձնարարականով էլ զգաղվել է հայկական պարտիզանական ջոկատների կազմակերպմամբ: Նա է ղեկավարել Նոտր-Դամի գերմանական դաշտային ամրոցի ոչնչաման աշխատանքները, 8 լեհ ռազմագերիների փախուստի կազմակերպումը եւ ամրոցի ամբողջ զինամթերքի գրավումը: Ադամյանը ստացել է կապիտանի կոչում, որը բացառիկ երեւույթ էր: Նա է եղել բազմաթիվ խորհրդային նախկին ռազմագերիների փախուստի կազմակերպիչը, ընդ որում, մեկ օրում տասը հայ սպաների է փախցրել ֆաշիստական ճիրաններից: Նրանք հետո միացել են պարտիզանական ջոկատներին (Ս. Տոնականյան, Գ. Սարգսյան, նախկին կոմիսար Բ. Իվանյան եւ այլք):

Պատերազմից հետո Ֆրանսիայի հարավում Ադամյանը եղել է քաղաքական վտարանդիների 15 առաջադիմական կազմակերպությունների միացյալ կենտրոնի նախագահը:

1945թ., նա մասնակցել է Փարիզում կայացած խաղաղության միջազգային կոնֆերանսին:

Կինը` Նվարդ Ադամյանը, Վահե-Ազատի հետ ծանոթացել էր ընդհատակում, եղել էր նրա կապավորը: Ազատը նրան շատ է վստահել, այնքան որ «վստահել է» նաեւ իր հետագա բախտն ու ընտանիքի ճակատագիրը: Նվարդը եղել էր ֆրանսահայ երիտասարդ հայրենասերների կազմակերպության ղեկավարներից մեկը, ակտիվորեն մասնակցել Լիոնի եւ Մարսելի ապստամբություններին:

…Գերմանական արխիվներից հանված փաստաթղթերը վկայում են այն մասին, որ Թուրքիան սպասում էր Ստալինգրադի անկմանը` ներխուժելու Հայաստան եւ ավարտելու ցեղասպանությունը: Խորհրդային զորքերը Ստալինգրադում ջարդեցին թշնամու ողնաշարը եւ Թուրքիան ճանկերն իրեն քաշեց:

Սփյուռքահայությունը գիտեր, թե ֆաշիզմը ինչ կարող է բերել հայ ժողովրդին եւ այս գիտակցությամբ էլ ֆաշիզմի դեմ մղվող դիմադրության շարժումներին էին զինվորագրվել սփյուռքի մեր հայրենակիցները, որոնց թիվը երկրորդ համաշխարհային պատերազմի սկզբին 70 հազարից ավելի էր:

Մարտնչելով հեռավոր Ֆրանսիայում, նրանք պաշտպանում էին իրենց հայրենիքը` Հայաստանը:

1947թ. Հայաստան հասավ ֆրանսահայ հայրենադարձների առաջին քարավանը, Վահե Ադամյանը այդ քարավանի պետն էր: 3300 հայեր ոտք դրին հայրենի հողի վրա: Քարավանի հետ մեկընդմիշտ հայրենիք եկավ եւ Ադամյանն իր ընտանիքով:

Հայրենիքում Վահե-Ազատ Ադամյանը վարել է մի շարք պատասխանատու պաշտոններ Երեւանի քաղխորհրդի գործադիր կոմիտեում: Նա վախճանվել է 1981թ. փետրվարին, 68 տարեկանում: Այժմ Վահե-Ազատ Ադամյանի անձնական իրերը, փաստաթղթերը պահվում են թանգարանում, դրանց մի մասն էլ լրացրին Դիմադրության շարժման մասնակցների ցուցադրությունը:

ԼԻԼՅԱ ԱՆՏՈՆՅԱՆ

«Մայր Հայաստան» թանգարանի գլխավոր ֆոնդապահ