ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԳԻՏԱԿԱՆ ՄԻՏՔՆ ՈՒ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐԸ ԲԱՆԱԿՈՒՄ

Զրույց ՀՀ ՊՆ ռազմարդյունաբերության կոմիտեի նախագահ Ավետիք Քերոբյանի հետ

–Պարոն Քերոբյան, Դուք վերջերս եք նշանակվել ռազմարդյունաբերության կոմիտեի նախագահի պաշտոնում: Որո՞նք են հայկական ռազմարդյունաբերության զարգացման հիմնական ուղղությունները: Ի՞նչ նորությունների սպասենք:

-ՀՀ ՊՆ ռազմարդյունաբերության կոմիտեի գերխնդիրը տեխնոլոգիական սպառազինության և ռազմական տեխնիկայի զարգացումն է: Այդ առումով չափազանց կարևորում եմ նախորդ տարիներին ձևավորված քաղաքականության շարունակականությունը: Այսինքն՝ պարզունակ մետաղամշակումից կամ տեխնիկայի պարզունակ նմուշների արտադրությունից անցում է կատարվում բարձր տեխնոլոգիական, բարդ, բայց միևնույն ժամանակ միջազգային շուկաներում մրցունակ սպառազինության նախագծման և արտադրման ուղղություն: Դա նշանակում է կյանքի կոչել հայկական ռազմարդյունաբերական ընկերությունների առավելությունները, օգտագործել նաև արդի տեխնոլոգիաների ոլորտում մասնագիտացած այնպիսի ընկերությունների հնարավորությունները, որոնց արտադրանքը կարող է իրապես մրցունակ լինել միջազգային շուկայում:

Հայկական ռազմարդյունաբերության նորամուծությունները հիմնականում ցուցադրում ենք ցուցահանդեսների ժամանակ: Իհարկե, դրանք հազվադեպ են, բայց ներկայացված նմուշները ցույց են տալիս մեր աշխատանքների ուղղությունը, ռազմական տեխնիկայի զարգացման բնագավառում շեշտադրումները: Այժմ շեշտադրումները հետևյալն են՝ ժամանակակից նյութեր, մեթոդներ, տեխնոլոգիաներ, մարտի վարման և ընդհանուր ռազմավարության մոտեցումներ, ուժերի և կառավարման ապակենտրոնացում, յուրաքանչյուր զինվորի, մարտական միավորի հագեցում տեխնիկայով և տեխնոլոգիաներով: Դեռ վաղ է ասել, որ մենք լիովին ապահովված ենք ամեն ինչով, բայց այսօր արդեն առկա նմուշները հնարավորություն են տալիս պատկերացնելու, թե մենք վաղը ինչ բանակ ենք ունենալու: Զարգացման ներկա քայլերով ապագան բավականին խոստումնալից է:

-«ARMHITEC» սպառազինության և ռազմական տեխնիկայի միջազգային ցուցահանդեսում հայկական ընկերությունները ներկայացան տարբեր մշակումներով: Դրանցից քանի՞սն են այժմ կիրառվում զինված ուժերում:

-Ներկայացված տեսականու մի մասն արդեն մեր զինված ուժերի զինանոցում էր: Ունենք մի քանի տեսակի հետախուզական անօդաչու թռչող սարքեր: Շուտով կլինեն նաև հարվածային մոդելներ, դրանք այժմ փորձարկումների փուլում են: Հրամանատարական կազմը կիրառում է հայկական արտադրության կապի սարքավորումներ: Օդային իրադրության կառավարման համակարգերը հնարավորություն են տալիս մեր ՀՕՊ զորքերին լինելու տեղեկացված և ծրագրավորելու օդային թիրախների հայտնաբերման, ուղեկցման, նշանացուցման գործողությունները, այդ թվում՝ օպերատիվ մակարդակում: Սակայն միայն կիրառվող տեխնիկայի քանակով ցուցահանդեսի արդյունավետությունը չափելը սխալ է: Ցանկացած մշակում զենքի կարգավիճակի հասցնելը մեծ ժամանակ է պահանջում: Օրինակ՝ հարվածային ԱԹՍ-երից մեկը փորձարկումների փուլում է, տարբեր մասեր սերիական արտադրության են դրվում: Այն մինչև զինատեսակ դառնալը դեռ ճանապարհ ունի անցնելու:

Ցուցահանդեսին ներկայացված էր հեռակառավարմամբ զինատեսակի փորձանմուշ: Դա ինքնանպատակ չէր: Այդ մի նմուշը, կարծես, ռազմական արդյունաբերության առանձին մի ճյուղի զարգացման սկիզբն ազդարարեց: Եվ այժմ հեռակառավարվող զենքերի որոշ նմուշներ փորձնական արտադրության փուլում են: Դա արվում է, որ զինվորը կրակողից դառնա օպերատոր: Այսինքն՝ զինվորին հեռացնում ենք կրակի անմիջական գծից, զենքը կրակում է, բայց դրա հետևում զինվոր չկա, նրան անմիջական վտանգ չի սպառնում: Ինչո՞վ է դա լավ ու հեռանկարային: Նախևառաջ, զինվորի մարտական հնարավորությունները սահմանափակված չեն լինի, ավելին` դրանք բազմապատկում ենք հինգ, տասն անգամ՝ նվազեցնելով հակառակորդի ուժերի գերազանցությունը, ինչ-որ չափով ստանում առավելություն՝ ի հաշիվ էլեկտրոնիկայով հագեցած ճշգրիտ զենքի: Կրակող փողերի քանակը կարող է լինել տասնապատիկ շատ, մարտական պաշարն էլ՝ մի քանի անգամ ավելի: Մարտական հնարավորությունների շեշտակի ավելացման և զինվորի անվտանգության ապահովման շնորհիվ հեռակառավարվող զենքը դիտարկվում է որպես ռազմավարական առավելություն ստանալու միջոց:

Չէր կարելի ակնկալել, որ տվյալ տեխնիկան անմիջապես կհայտնվի առաջնագծում: Բայց մեկ այլ` չցուցադրված նմուշի որոշակի խմբաքանակ արդեն առաջնագծում է: Այդպիսով հեշտանում է տեխնիկայի սպասարկումը, զինամթերքի մատակարարումը: Հեռակառավարման այդպիսի կարողություններ առայժմ ստանում են հիմնականում մեծ հեռահարության ծանր զենքերը. դրանք կարող են հակառակորդին խոցել առանց անմիջականորեն վերջինիս խոցման գոտում լինելու:

–Իսկ այդքան շատ մշակումների մեջ ինչպե՞ս է որոշվում՝ որի՞ն նախապատվություն տալ:

-Ռազմական արդյունաբերության ոլորտում հաջողության հիմնական նախապայմանը գրագետ և արդյունավետ մոտեցումն է: Նախագծումը պետք է կատարվի զինված ուժերի համապատասխան ստորաբաժանումների հետ համատեղ, անմիջական շփման արդյունքում: Ներկայացվող արտադրանքի մարտավարատեխնիկական բնութագիրը պետք է բավարարի զինված ուժերում ընդունված չափորոշիչներին: Ի վերջո, տեխնոլոգիաները շատ արագ են զարգանում: Եռաչափ տպագրությունը, նույնիսկ պարզունակ թվացող նմուշներում նորագույն տարբեր մեթոդների, տեխնոլոգիաների կիրառումը էականորեն կարող է բարձրացնել այդ միջոցների մարտական կիրառման արդյունավետությունը:

Ռազմական տեխնիկայի և զենքի մշակումը երկարատև և բարդ գործընթաց է. մշակվող կամ նախագծվող նմուշների փոքր մասն է իրականում դառնում արտադրատեսակ, անցնում սպառազինության: Մենք հետևյալ քաղաքականությունն ենք որդեգրել. ցանկացած նախագծային աշխատանք պլանավորում ենք այնպես, որ կիրառելի լինի զինված ուժերում: Լինում են դեպքեր, երբ նախագծումը երկար է տևում, և տվյալ զենքի կիրառման նպատակահարմարությունը կորչում է, կամ հակառակորդի մոտ ի հայտ են գալիս հակազդման արդյունավետ միջոցներ:

–Արդյոք ունե՞նք համապատասխան գիտական ներուժ ռազմական արդյունաբերության ամենահամարձակ գաղափարները կյանքի կոչելու համար:

-Իմ պատկերացմամբ՝ «Ազգ-բանակ» գաղափարի էությունը ամեն հայի ներգրավվածությունն է ՀՀ պաշտպանության գործում: Յուրաքանչյուր հայ, նաև արտերկրում, պետք է իր ուժերի չափով պատրաստ լինի աջակցելու զինված ուժերի հզորացմանը, այդ թվում՝ ռազմական արդյունաբերության ոլորտում: Հպարտությամբ պետք է նշեմ, որ ակտիվորեն համագործակցում ենք հայկական գիտական տարբեր ընկերությունների, տեխնոլոգիական ձեռնարկությունների հետ:

Այս տարի կարևոր երկու նախաձեռնություն կյանքի կոչեցինք: Մեկը ռազմատեխնիկական գիտահետազոտական ինստիտուտի ստեղծումն է, մյուսը զինված ուժերի կազմում գիտական-տեխնոլոգիական ստորաբաժանման ստեղծումն է, ուր զորակոչվում են տեխնիկական, բնական և ճշգրիտ գիտությունների գծով մասնագիտացած զորակոչիկները: Համոզված եղեք` ընդունող հանձնաժողովն ընտրելու է լավագույններին:

–Գիտական հաջողված մշակումներից հետո անհրաժեշտ են համապատասխան արտադրական հնարավորություններ: Առկա՞ են արտադրություն կազմակերպելու այդ հնարավորությունները:

-Գաղտնիք չէ, որ ԽՍՀՄ փլուզումից հետո արտադրական հնարավորությունները բավականին նվազել են: Մեր ահռելի ներուժի մի քանի տոկոսն է մնացել: Մինչև 1998-1999 թվականները Հայաստանում ակտիվ ռազմարդյունաբերական աշխատանք էր ծավալված: Ինքս մինչև պարտադիր ժամկետային ծառայության մեկնելը աշխատել եմ սպառազինություն արտադրող նման մի ձեռնարկությունում: Հիշում եմ՝ այն տարիներին արտասահմանյան մասնագիտական հրատարակությունները, օրինակ՝ Jane՚s-ը, որ համարվում է բացարձակ հեղինակություն ռազմական տեխնիկայի բնագավառում, Հայաստանի ռազմարդյունաբերության ներուժը գնահատում էր բավական բարձր. աշխարհում մենք լավագույն քսանյակում էինք: Ցավոք, 2000-ականներից ռազմարդյունաբերությունն անկում ապրեց, ստեղծվեց մի իրավիճակ, երբ պարզապես սեփական զենք չէինք արտադրում: 2016թ. սրացումներից հետո հասկացանք, որ այդպես էլ չի կարող շարունակվել, ու մենք միայն մեզ վրա կարող ենք հույս դնել: Ակտիվ սկսեցինք աշխատել և՛ նոր ընկերությունների ներգրավման, և՛ եղածների արտադրական բազայի հարստացման ուղղությամբ: Այսօր ունենք ժամանակակից թվային կառավարմամբ եռաչափ, հնգաչափ, հինգառանցքանի մետաղամշակող կամ տարբեր կոմպոզիտային նյութերով աշխատող հաստոցներ, սարքավորումներ, որոնց միջոցով կարողանում ենք պատրաստել և ճշգրիտ մշակել տարբեր մասեր՝ թեթև ու ամուր: Մեր հայրենական ընկերություններից շատերն աշխատում են աշխարհի ամենաառաջադեմ տեխնոլոգիաներով, մի մասն էլ իրենք են ստեղծում նորագույն տեխնոլոգիաներ: Ունենք այդ ներուժը, որ բերելու է մրցակցային առավելության:

–Ձեր կարծիքով՝ ունե՞նք նմուշներ, որոնք կարող են համարվել հայկական ռազմարդյունաբերության պարծանքը և մրցել արտասահմանյան նմուշների հետ:

-Կիրառվող ռազմական տեխնիկայից կառանձնացնեի հայկական արտադրության ռադիոտեղորոշիչ կայանները, որոնք, առանց չափազանցության, նմանօրինակը չունեն աշխարհում իրենց տեխնիկական հնարավորություններով և կիրառման մոտեցումներով: Առանձնահատուկ ուզում եմ նշել՝ նաև իրենց գնով: Դրանք մեկ աստիճան բարձր են ռուսական, ամերիկյան, ֆրանսիական օրինակներից: Մինչ այժմ ցուցադրվել են MJ-25 կայանի հնարավորությունները, որի շնորհիվ մենք հնարավորություն ունենք դիտարկելու օդային տարածքը մինչև Կասպից ծով, նաև դեռ գետնին կայանած, օդանավակայանում շարժվող տեխնիկան: Սա վերահսկման անսահման հնարավորություն է ընձեռում:

Մյուսը օպտիկաէլեկտրոնային պայքարի սարքն է՝ իԽ01, որը նույնպես արդեն գաղտնազերծվել է:

Զորքերում լայնորեն կիրառվում են հետախուզական անօդաչու սարքերը: Վերջերս մեր անօդաչուներից մեկը խփվեց, սակայն անհրաժեշտ է նշել՝ այն միջոցները և ծախսը, որ հակառակորդը իրականացնում է մեր անօդաչուների ոչնչացման ուղղությամբ, տասնապատիկ գերազանցում է նույն այդ անօդաչուների գինը: Փաստացի, նաև տնտեսական բաղկացուցիչով ենք գերազանցում նրանց:

–Ի՞նչ քայլեր են ձեռնարկվում հայկական ռազմական նշանակության արտադրանքը միջազգային շուկա արտահանելու ուղղությամբ:

-Արտերկրում մեր արտադրանքը վաճառելու առումով պարծենալ դեռ չենք կարող: Բայց, առաջին քայլերն արվել են: Արդեն երեք տարի է, ինչ մասնակցում ենք ռուսական «АРМИЯ» ցուցահանդեսին, այս տարի ներկայանալու ենք առավել մեծ տաղավարով: Եկող տարի ԱՄԷ-ում մասնակցելու ենք IDEX միջազգային ցուցահանդեսին, որը բավական ներկայացուցչական միջոցառում է: Դա հնարավորություն կտա մեր ձայնը լսելի դարձնելու ամբողջ աշխարհին: Ընդհանրապես, ցուցահանդեսային գործունեությունը ռազմարդյունաբերության ոլորտում բավական մեծ դեր ունի:

Իհարկե, սպառազինության և ռազմական տեխնիկայի համաշխարհային շուկայում տեղ գրավելը շատ դժվար է: Նաև մի այսպիսի նրբություն կա. որևէ զենք վաճառելու համար դու այդ զենքը պետք է կիրառած լինես, ցույց տաս դրա հնարավորությունները մարտական պայմաններում: Եթե նույնիսկ որևէ նմուշ արտադրվել է, բայց դեռ չես ապացուցել դրա կիրառման արդյունավետությունը, ուրույն դերակատարումը ժամանակակից մարտի համատեքստում, դժվար է հուսալ, թե այն կվաճառվի: Ելնելով դրանից՝ մենք ունենք յուրաքանչյուր նմուշի կիրառման ծրագիրը մեր զինված ուժերում:

–Առաջին հայացքից փակուղու առաջ եք կանգնում. դժվար է շուկա դուրս գալ մի արտադրանքով, որը չես օգտագործում, և դժվար է օգտագործել մի սարք, որի կարիքը չունես:

-Առաջնահերթ մտածելով հայկական բանակի մասին՝ պիտի մտածենք, թե որ արտադրանքը պահանջարկ կունենա միջազգային շուկայում: Դրա համար ակտիվորեն հետևում ենք սպառազինության և ռազմական տեխնիկայի, տեխնոլոգիաների զարգացման միտումներին, մեր ընկերություններին էլ խորհուրդ ենք տալիս կիրառել ժամանակակից նյութեր ու տեխնոլոգիաներ: Որակապես և քանակապես հարստացնելու ենք մեր զինանոցը, միայն հայկական ընկերությունների միջոցով դա անել հնարավոր չէ: Ավիացիայի և ծանր զրահատեխնիկայի առումով մենք դեռ երկար ճանապարհ ունենք անցնելու, հնարավոր է՝ երբևէ չմոտենանք էլ դրա արտադրությանը: Ինչ վերաբերում է փոքր, բայց տեխնոլոգիական, հետևաբար՝ նաև ավելի թանկարժեք տեխնիկային, մենք այդ ուղղությունը համարում ենք հեռանկարային և հետևողականորեն զարգացնելու ենք:

ԱՐՍԵՆ ԱՂԵԿՅԱՆ