ՈՐ ՀՈՂԻ ՍԻՐՏԸ ԶԱՐԿԻ

Այսպիսի տուն մեկ էլ ֆիլմերում եմ տեսել՝ մաշված, հին կահ-կարասի, կիսախավարում ծխագույն պատերին թրթռացող վառարանի լույս… կոկիկ ու լուռ: Տանը մայրն է ու հինգ որդիներից երեքը ՝ Գեւորգը, Արամն ու Գրիգորը:

-Միքայելը Ռուսաստանում է կնոջ ու երեխայի հետ, ծառայությունն ավարտելուց հետո գնաց աշխատելու: Արան բանակում է: Այնպես ստացվեց, որ Արամը հասակակիցներից մեկ տարի ուշ է ավարտելու դպրոցը, երեւի Գրիգորի հետ միասին կզորակոչվեն: Ամուսինս 67 տարեկան է արդեն, մեր հույսը Արան է, բանակից գա…

Սովորական հայ կին է, աչքերում հոգս ու բարություն:

-Դժվար չէ՞,- հարցնում եմ:

-Ի՞նչը,- հարցին պատասխանում է հարցով:

Իրոք՝ ի՞նչը, որ դժվարության մասին է խոսքը: Որդիներին մեկը մյուսի հետեւից բանակ ճանապարհե՞լը, դպրոցահասակ տղաներին կերակրե՞լը, թե՞ զավակներին, եթե ոչ մի հարկի տակ, ապա գոնե հայրենիքում տեսնելու երազանքով ապրելը…

-Դժվարն այն է, որ հող չունենք,- ասում է կինը անսպասելի:

«Հո՞ղ, ի՞նչ հող»:

-Հողը հաց է, ապահովություն ու ապագա: Հողը երջանկություն է: Հողը ամեն ինչից թանկ է…

Արամը սեւեռվել է համակարգչին, Գեւորգը ինչ-որ բան է փնտրում հեռախոսի մեջ, իսկ Գրիգորը վառարանի մոտ ձեռքերն է տաքացնում: Երեւի այս պատմությունը լսել են հազար անգամ: Տեսել են մոր հուզմունքը:

-Բոլոր երազանքները հայրենի հողի վրա են ծաղկում,- ասում է կինը:

Գրիչս չկա ու չկա: Փութկոտ քրքրում եմ պայուսակս: «Բոլոր երազանքները հայրենի հողի վրա են ծաղկում»՝ կրկնում եմ մտքիս մեջ, որ չմոռանամ:  Իսկ կինը շարունակում է:

-Գորիսի շրջանի Բայանդուր գյուղն իմ ծննդավայրն է: Մենք շեն տուն էինք, հող ունեինք, կովեր, հնդկահավեր,  ծառ ու ծաղիկ, միրգ ու բանջարեղեն՝ ինչ մտքովդ անցնի: Հողը կերակրում էր, ապրում էինք՝ համարյա ըստ պահանջի: Բայց մի օր հեղեղը եկավ, սրբեց-տարավ ամեն ինչ:

Կնոջ աչքերը տխրում են, բայց արտասուք չկա: Արտասուքը չորացել է, ինչպես հողն է չորանում հեղեղից հետո՝ դատարկ ու ամայի:

-Հեղեղը տարավ մեր տունը, անասուններին, բոլոր ծառերը արմատախիլ եղած լողում էին ջրի վրա:…Բայց եթե հայրենիք ունես,  մի կտոր հող կգտնես, վրան տուն կկառուցես, ծառ կտնկես, հողի մեջ սածիլ կդնես, ծառը պտուղ կտա, սածիլը կդառնա  բադրիջան, բիբար ու վարունգ: Ու հողի սիրտը կսկսի զարկել…

Հողի սի՞րտը… Ինչ-որ մոռացված հուշ տարտամ թրթռում է, դառնում պատկեր՝ իմ գյուղը, մեր փոքրիկ ծաղկած այգին: Գարնան արևը կաթում էր հողին, ու հողից գոլորշի էր  բարձրանում շնչառության պես:

-Դուք տեսե՞լ եք, թե ինչպես է  հողը կանաչում,  ինչպես է   կենդանանում, լեզու առնում ու խոսում քեզ հետ: Ինչպես է հողը ծածկվում կանաչով, երբ ջուրը գլգլալով լցվում է հողի երակները: Ինչպես են գառներն ու հորթերը վազվզում ծառերի տակ…

Ես, որ  էությամբ քաղաքաբնակ եմ, սիրում եմ աղմուկ, շարժում, բարձրահարկ շենքեր, երբեք չքնող քաղաք՝ իր նեոնային բազմերանգ լույսերով, հանկարծ լցվում եմ այս կնոջ ներշնչանքով:

-Հողը ծաղկեց: Կյանքը հունի մեջ ընկավ, արցունքը փոխվեց ծիծաղի: Հետո զավակներս ծնվեցին:… Բայց մի նոր հեղեղ  եկավ: Պատերազմը: Սով էր, ցուրտ, խավար, երեխաներին կերակրելու հնար չկար (մեծ ընտանիք էինք): Վաճառելու բան չմնաց, ու… հողը կորցրինք:

Մի փոքրիկ, փայլուն արցունք աննկատ պոկվում է կնոջ աչքից ու հոսում այտնիվար:

-Մեզ մնացին էս տունն ու իմ զավակները, որոնց այնքան դժվարությամբ մեծացրի՝ հինգ տղա, մեկ աղջիկ… ու արդեն երեք արու թոռ: Որ իմ աչքը միշտ զինվորի ճամփին լինի…

-Որ հողի սիրտը զարկի,- ես կրկնում եմ տիկին Անահիտի բառերը: Ժպտում է: -Որ Հայաստանի սիրտը զարկի: Ասես չի լսում ինձ. ինքն իր մտքերի հետ է:

-Առաջինը Միքայելս զորակոչվեց: Իմ առաջին զինվորն էր, ու արցունքը աչքիցս չէր ցամաքում:  Հետո… ինչպես բոլոր մայրերը: Սկզբում գիշերները չես կարողանում քնել, թվում է՝ չես դիմանա երկու տարի, հաստատ չես դիմանա: Բայց կամաց-կամաց հարմարվում ես: Մանավանդ՝ երբ հեռախոսով լսում ես տղայիդ ուրախ ձայնը, երբ տեսնում ես, թե որքան գոհ  է հրամանատարներից եւ որքան է սիրում ծառայակից ընկերներին:

Արային ճանապարհելը ավելի հեշտ էր: Արդեն գիտեի՝ բանակն ինչ է, ովքեր են լինելու տղայիս կողքին, որտեղ է քնելու, ինչ է ուտելու: Ես մայր եմ՝ ինձ չես խաբի: Ես սրտով եմ զգում զինվոր որդուս ձայնի ուրախությունն ու տխրությունը, հոգսն ու անհոգությունը: Ինձ բառեր պետք չեն, որ հասկանամ, թե ինչ է կատարվում որդիներիս հոգում:

Գրիգորը ժպտում է մորը, ժպիտի մեջ այնքան սեր  կա: Ինձ թվում է՝ ժպիտը պոկվում է տղայի դեմքից, շոյում մոր ճերմակող մազերն ու խոնավ աչքերը: Մայրը նկատում է որդու ժպիտն ու ասում.

-Էս իմ ամենաչար տղան է, ամենաանկարգը:

Այնպիսի  ջերմությամբ է ասում, որ «ամենաանկարգ»  բառը հնչում է լավագույն գովեստի պես: Գրիգորը նայում է նույն լուսավոր ժպիտով:

-Հա՞,- հարցնում եմ հայացքով:

-Հա՛,- պատասխանում է: – Անզուսպ եմ, շուտ եմ բռնկվում,  բայց որ բանակ գնամ, ամենալավ զինվորն եմ դառնալու:

-Ա՛յ, Արամս մի ուրիշ տղա է: Հոգատար, լսող, հավասարակշռված, աշխատասեր: Արամս հաստատ լավ զինվոր կդառնա:

Արամը նստած է նույն դիրքով, ասես գովեստները իրեն չեն վերաբերում: Հոնքերը կիտած՝ «խրվել է» համակարգչի մեջ:

-Ամեն որդիս իմ սրտի մի մասնիկն է: Երբ զավակներս կողքիս չեն, ես ապրում եմ կիսված սրտով,-ասում է մայրը: Ու ես մտածում եմ, որ նրա սրտի մի մասը մեր հայրենիքի սահմանին է: Ու հարյուրավոր, հազարավոր մայրեր կիսված սրտով են ապրում, որ մեր հողի սիրտը զարկի: Որ պատերազմի հեղեղը չսրբի-չտանի մեր ծիծաղն ու  ուրախությունը, մեր արժանապատվությունն ու ազատությունը:

-Միշտ երազել եմ յոթ որդով սեղան նստել:Հիմա հինգ տղաներիս գումարվել են երեք արու թոռներս, ու երբ ընտանիքս հավաքվում է մի հարկի տակ, ութ որդով եմ սեղան նստում…

-Օրհնություն,-ասում եմ: Դա ամենահարմար բառն է, որ գտնում եմ այդ պահին զգացածս արտահայտելու համար:

-Մի օրհնանք էլ եմ ուզում Տիրոջից,-ասում է մայրը, հետո վարանոտ  ավելացնում,-ավելի ճիշտ՝ երկուսը:

-Ի՞նչ օրհնանք,-այնպիսի գործնական ոգևորությամբ եմ հարցնում, ասես՝ անմիջապես կատարելու եմ նրա երազանքը:

-Ուզում եմ՝ Միքայելս հետ գա Ռուսաստանից: Ուզում եմ իմ ժառանգները իրենց հայրենիքում ապրեն: Հողից առնեն իրենց ապրուստը: Հենց մարդն ու հողը գտան իրար, և սահմանը պաշտպանված կլինի, և՛ ապրուստը չի պակասի, և՛ օջախը կծխա: Ու  օրհնություն կիջնի աշխարհի  վրա:

ԳԱՅԱՆԵ ՊՈՂՈՍՅԱՆ

Լուս.՝ ԱՐԵԳ ՎԱՐԴԱՆՅԱՆԻ