ԱՄԵՐԻԿԱՀԱՅԵՐԸ ԴԱՏԻ ԵՆ ՏՎԵԼ ԹՈՒՐՔԻԱՅԻՆ՝ ԻՐԵՆՑ ՀԱՅՐԵՆԻ ԵՐԿԻՐՆ ԱՌԱՆՑ ԱՆՁՆԱԳՐԻ ԱՅՑԵԼԵԼՈՒ ՀԱՄԱՐ

2019թ. մայիսի 29-ին երկու ամերիկահայեր ընդդեմ Թուրքիայի կառավարության Միացյալ Նահանգների դաշնային դատարան են ներկայացրել եզակի դատական հայց, որը հիմնված չէ Հայոց ցեղասպանության վրա:

Դատական հայցը հարուցել են 88-ամյա Պարգև Ղազարյանն ու նրա որդին՝ Կարո Ղազարյանը, պնդելով. «Տարեցների նկատմամբ օրենքով սահմանված բռնության գործադրման, դիտավորյալ հուզական տագնապ պատճառելու, միջազգային օրենքի խախտման, վստահված անձի պարտականությունների խախտման և ժառանգության ակնկալիքին դիտավորյալ միջամտության մասին», ասված է «Կիրկոնյան Դաջանի» ՍՊԸ փաստաբանական ընկերության կողմից ներկայացված 44 էջանոց բողոքում:

Հայցվոր Պարգև Ղազարյանը Միացյալ Նահանգների քաղաքացի է՝ ծնված 1931թ. ապրիլի 20-ին Թուրքիայի Քալադուրան գյուղում: Նա այժմ բնակվում է Կալիֆորնիա նահանգի Գլենդել քաղաքում: Նրա որդին՝ Կարո Ղազարյանը, ծնվել է Բեյրութում, նույնպես Միացյալ Նահանգների քաղաքացի է և ապրում է Գլենդելում:

Բողոքում պնդում են, որ հայցվորներին հասցվել է անձնական վիրավորանք, որը պատճառել են ԱՄՆ-ում Թուրքիայի կառավարության աշխատակիցները կամ գործակալները իրենց խճճված գործողությունների կամ թերացման պատճառով:

1930-ական թվականներին Քալադուրանը փոքր հայկական գյուղ էր ներկայիս Սիրիայի Քեսաբի ծայրամասում: Պարգև Ղազարյանը մկրտվել է որպես հայ քրիստոնյա՝ «Բալումում (Թուրքիա) գտնվող սրբազան արարողությունների վայրում, 1931 թվականին», նշված է դատական հայցում: Բալումը կամ Բառլումը հունահռոմեական ավերակներով հայտնի հնագույն տեղանք է, որը գտնվում է Քալադուրանից մի փոքր հեռու: Դարեր շարունակ տեղի հայերը, ներառյալ Պարգևի ընտանիքը, Բալում են մեկնել ուխտագնացության, կատարելու իրենց կրոնական և մշակութային ծեսերը:

1939թ. Քալադուրանը բաժանվել է Սիրիայի և Թուրքիայի միջև՝ Պարգևի տունը թողնելով սիրիական կողմում, իսկ նրա ընտանիքին պատկանող դաշտերն ու հողերը մնացել են թուրքական կողմում: Քանի որ Բալումը նույնպես մնում էր թուրքական հսկողության ներքո, Քալադուրանի հայերը այլևս չէին կարողանում իրականացնել իրենց կրոնական արարողություններն այդ վայրում:

2017-ի հոկտեմբերի 11-ին Պարգևը որոշել է Բալում այցելելու նպատակով մեկնել Թուրքիա: Նա վիզայի համար դիմում է ներկայացրել Վաշինգտոնում գտնվող թուրքական դեսպանատուն: Վիզայի դիմումում՝ «Անձնագրի տեսակը» նշումի տակ նա նշել է «Այլ» վանդակը և «Խնդրում ենք մատնանշել» վանդակի տակ գրել է՝ հայ քրիստոնյա: Պարգևը նաև նշել է, որ ծնվել է Քալադուրանում (Թուրքիա) և ուզում է մեկնել՝ «Կրոնական ուխտագնացության»: Համաձայն հայցի՝ նա նպատակ ուներ. «Հայրենի կրոնական և մշակութային ավանդույթները փոխանցել որդուն՝ հայցվոր Կարոյին և հետնորդներին»:

Պատահականորեն, 2017թ. հոկտեմբերի 8-ին Թուրքիան դադարեցրել է վիզաների տրամադրումը ԱՄՆ քաղաքացիներին՝ ի պատասխան ԱՄՆ-ի կողմից Թուրքիայի քաղաքացիների նկատմամբ նմանատիպ արգելքի հակադարձության մինչև 2017 թ. դեկտեմբերի 28-ը: Պարգևը չուներ ԱՄՆ անձնագիր, սակայն, եթե նույնիսկ ունենար, Թուրքիան կմերժեր նրան մուտքի վիզա տալ արգելքի պատճառով: Թուրքիայի դեսպանությունը Պարգևի դիմումը ստացել է Թուրքիա մեկնելուց 71 օր առաջ, մինչդեռ դեսպանությունը պահանջում էր, որ այդպիսի դիմումները ներկայացվեն մեկնելու ամսաթվից առնվազն 30 օր առաջ: Պատասխան չստանալով Թուրքիայի դեսպանատնից՝ Պարգևը հիշեցում է ուղարկել 2017 թ. դեկտեմբերի 6-ին՝ հետաքրքրվելով իր վիզայի դիմումով:

2017թ. դեկտեմբերի 11-ին Թուրքիայի դեսպանատան աշխատակիցը զանգահարել է Պարգևի որդու գրասենյակ, նշելով, որ դեսպանատունը չգիտեր, թե ինչ տեսակի վիզա է հայցում Պարգևը, չնայած, որ հստակ նշված էր՝«Կարճատև այց»: Ի պատասխան՝ 2017թ. դեկտեմբերի 18-ին Պարգևը էլեկտրոնային նամակ է ուղարկել դեսպանատուն:  Այնուհետև, 2017թ. դեկտեմբերի 22-ին նա հիշեցում է ուղարկել դեսպանատուն՝ գիշերային փոստով: 2017թ. դեկտեմբերի 22-ին, երբ Պարգևը պետք է մեկներ Թուրքիա, դեսպանության հյուպատոսական բաժինը էլեկտրոնային նամակ է ուղարկել Պարգևին՝ հանձնարարելով նրան անձնագրով նորից դիմել Լոս Անջելեսի Թուրքիայի հյուպատոսարան: Պարգևի փաստաբանների ներկայացրած հայցադիմումում նշվում է, որ Թուրքիայի ներկայացուցիչները. «Անհանգստացրել, շփոթեցրել և խանգարել են Պարգևին՝ նսեմացնելով նրա ինքնությունը, որպես Թուրքիայում ծնված հայ քրիստոնյա»:

Հայցադիմումում մեջբերված է նաև 1923 թ. Թուրքիայի Հանրապետության հիմնադիր Մուստաֆա Քեմալ Աթաթուրքի հայտարարությունը՝ «Հայերն ընդհանրապես իրավունքներ չունեն այս բարգավաճ երկրում: Հողը ձերն է, հողը պատկանում է թուրքերին: Պատմության մեջ այս հողը թուրքական էր, հետևաբար, այն թուրքական է և հավիտյան կմնա թուրքական: Վերջապես հողը վերադարձվել է իր օրինական տերերին: Հայերն ու մյուսներն այստեղ ոչ մի իրավունք չունեն: Այս օրհնված շրջաններն իսկական թուրքերի հայրենի հողերն են»:

Հայցադիմումում նաև նշվում է, որ. «Այդպիսի հայտարարություններով, իսկ հետո օրենսդրական, գործադիր, վարչական և այլ պաշտոնական և (կամ) ոչ պաշտոնական գործողությունների միջոցով, որ ամբաստանյալը ստեղծել է  նպատակային քաղաքականություն հենց Թուրքիայի Հանրապետության հիմնադրման ժամանակ: Նպատակային քաղաքականությամբ բնիկ հայ քրիստոնյաներին իրենց իրավունքներից և ինքնությունից զրկելն էր՝ անմարդկայնացնելու, նվաստացնելու, սեփականազրկելու, թշնամացնելու, ընտրելու իրավունքից զրկելու, լուծարելու և այլ կերպ հեռացնելով հայ քրիստոնյաներին իրենց հայրենի հողերից, այդպիսով նաև հայրենի կրոնական սովորություններից: Այս նպատակային քաղաքականությունը իրականացվել, կատարելագործվել և պահպանվել է ամբաստանյալի հաջորդական կառավարությունների և գործակալների կողմից»:

Հայցադիմումում Թուրքիան և նրա գործակալները Պարգևի նկատմամբ իրենց վատ վերաբերմունքով մեղադրվում են հետևյալ միջազգային պայմանագրերը խախտելու մեջ.

-ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների հռչակագիրը,

-ՄԱԿ-ի սկզբունքները տարեցների համար,

-Լոզանի պայմանագիրը,

-Մարդու իրավունքների եվրոպական համաձայնագիրը,

-Տնտեսական, սոցիալական և մշակութային իրավունքների մասին միջազգային դաշնագիրը,

-Ծերացման խնդիրների Վիեննայի գործողությունների միջազգային ծրագիրը,

-Ծերացման խնդիրների մադրիդյան միջազգային ծրագիրը,

-ՄԱԿ-ի հռչակագիրը բնիկ ժողովուրդների իրավունքների վերաբերյալ:

Ցավոք, Պարգևի առողջությունը վատացել է 2017թ. Թուրքիա կատարելիք այցի պահին, և նա այլևս ի վիճակի չի եղել ճանապարհորդել: Սա վերջին հնարավորությունն էր, որ Պարգևը կարող էր այցելել բնօրրան և որպես հայ քրիստոնյա կատարել իր կրոնական ծեսերը: Թուրքիայի կառավարությունը Պարգևին զրկեց այդ հնարավորությունից՝ նրան արտոնություն չտալով ժամանելու Թուրքիա:

2019թ. հունիսի 10-ին ԱՄՆ դաշնային դատարանը հայցվորներին խնդրեց գրավոր հայցադիմում ներկայացնել՝ ոչ ուշ, քան 2019թ. հունիսի 28-ը, այն մասին, թե ինչու գործը չպետք է կարճվի առարկայական իրավասության բացակայության պատճառով: Դատարանի պահանջով հայցվորները 25 էջանոց հուշագիր ներկայացրին 2019թ. հունիսի 28-ին՝ բացատրելով, որ Թուրքիան, որպես օտարերկրյա գերիշխանություն, իրավունք չունի խախտել ԱՄՆ և միջազգային մարդասիրական օրենքները, մասնավորապես՝ ամերիկյան հողի վրա:

2019թ. հուլիսի 11-ին Դաշնային դատարանը որոշում կայացրեց, որ այն. «Հետաձգում է իր իրավասության մասին որոշումը, մինչև Թուրքիան ստանա հայցը և հնարավորություն ունենա տրամադրելու իր տեսակետները այդ հարցի վերաբերյալ»:

Այս հայցադիմումը եզակի հնարավորություն է հաստատելու հայերի իրավունքները՝ առանց անձնագրի այցելելու իրենց հայրենի հողերը, որոնք այժմ գրավված են Թուրքիայի կառավարության կողմից:

ՀԱՐՈՒԹ ՍԱՍՈՒՆՅԱՆ

«Կալիֆորնիա Կուրիեր» թերթի հրատարակիչ և խմբագիր

Թարգմանությունը՝ ՌՈՒԶԱՆՆԱ ԱՎԱԳՅԱՆԻ