ՎԵՀԱՇՈՒՔ ՈՒ ԱՄՈՒՐ՝ ԻՆՉՊԵՍ ՀԱՅ ԺՈՂՈՎՈՒՐԴԸ

Ճարտարապետ Էդիկ Շահինյանը արմատներով Նոր Ջուղայից է, ծնվել է Թեհրանում, 1984թ.-ից ապրում է Շվեդիայում: Նրա նախագծած թաղամասերն ու շենքերը զարդարում են Շվեդիայի Ստոկհոլմ եւ Ուփսալա քաղաքները:

-Պարոն Շահինյան, Նոր Ջուղա-Թեհրան-Ուփսալա… Եկեք հիշենք այս երկար ճանապարհի ամենակարեւոր հանգրվանները, որովհետև սա ոչ միայն Ձեր, այլ նաեւ մի ամբողջ գերդաստանի պատմություն է՝ մեր ազգային կենսագրության մասնիկը:

-Հորական պապերս Նոր Ջուղայից են: Շահ Աբասի տեղահանության ժամանակ եկել, հաստատվել են Պարսկաստանի գյուղերից մեկում, անունը՝ Ազնա: Հայրս Ազնայում է ծնվել: Սալբի տատս սիրով ու կարոտով էր պատմում Ազնայի մասին: Մերոնք հարգված էին Ազնայում: Հիշում եմ, որ երբ արդեն տեղափոխվել էինք Թեհրան, ամեն անգամ Թեհրան գալիս Ազնայի պարսիկ գյուղապետը հատուկ այցելում էր Սալբի տատիս:

-Իսկ ինչո՞ւ է Ձեր ընտանիքը տեղափոխվել Թեհրան:

-Հայրս Ազնայում է ամուսնացել: Հետո աշխատանք գտնելու հույսով ընտանիքի հետ տեղափոխվել է Թեհրան: Նա ռեստորանում էր աշխատում ու լավ վաստակում էր: Ես Թեհրանում ծնվեցի, ծնողներիս չորս երեխաներից երրորդն էի՝ միջնածաղիկը (Սալբի տատս էր այդպես ասում): Շատ անհոգ ու գեղեցիկ մանկություն եմ ունեցել: Հայերը Պարսկաստանում մեծ կշիռ ունեին, որովհետեւ ուսումնասեր էին, աշխատասեր ու ազնիվ, հայերը շենացնում էին Պարսկաստանն ու վայելում էին պարսիկների անմնացորդ բարեհաճությունը: Մեկ հայի վկայությունն ավելի արժանավոր էր պարսիկների համար, քան հինգ պարսիկի երդումը: Համենայնդեպս, այդպես էր այն քաղաքում, որտեղ մեծացել եմ: Պարսիկներն ասում էին՝ հայը չի ստի: Մենք Պարսկաստանում շատ մեծարված էինք ու հպարտ մեր ազգային պատկանելությամբ: Թեհրանում 30 հայկական դպրոց կար իմ մանկության տարիներին:

-Երեսո՞ւն, թե՞ երեք:

-Երեք հայկական դպրոց միայն մեր թաղամասում կար: Հայկական դպրոցները ամենագեղեցիկ շենքերում էին, շատ ավելի նորոգ ու հարմարավետ, քան պարսկական դպրոցները:

-Ինչո՞ւ: Պարսիկներն այդքան հյուրընկալ ու բարեհաճ են բոլո՞ր օտարների նկատմամբ:

-Ո՛չ: Ես ասացի, որ հայերը վաստակել էին այդ հարգանքը ու առանձնահատուկ վերաբերմունքի էին արժանանում: Ես սկզբնական կրթությունս ստացել եմ «Արաքս» տարրական դպրոցում: Տանը մենք խոսում էինք հայերեն, մեծերը մեզ պատմում էին դրախտային երկրի՝ Հայաստանի մասին, իսկ դպրոցում մեզ սովորեցնում էին գրել ու կարդալ մայրենի լեզվով:

-Իսկ պարսկերե՞ն:

-Դե, Պարսկաստանում անհնար էր պարսկերեն չսովորել: Դրսում, հասակակից պարսիկ տղաների հետ խաղալիս պարսկերեն էինք խոսում, թեեւ իմ ընկերներից ոմանք իրենք էին հայերեն սովորել՝ մեզ հետ շփվելու համար: Օրինակ՝ իմ ընկեր Սայիդը: Նա ինձ հետ հայերեն էր խոսում: Վերջերս Սայիդին պատահաբար հանդիպեցի Շվեդիայում, հայերենը չէր մոռացել եւ մեծ պատիվ արեց ինձ՝ հետս իմ մայրենի լեզվով խոսելով: Քուշեշ Դավթյանի անվան միջնակարգ դպրոցում բոլոր առարկաները դասավանդվում էին պարսկերեն, բայց օրը մեկ ժամ հայերեն էինք սովորում:

-Դուք ի՞նչ նախասիրություններ ունեիք դպրոցում: Կառուցելու ջիղը արդեն երևո՞ւմ էր..

-Միջնակարգ դպրոցի բարձր դասարաններում ես փայտից արձանիկներ էի պատրաստում, նկարում էի: Թեհրանի միջդպրոցական մրցույթում, որին մասնակցում էին հարյուրավոր աշակերտներ, եւ որը 13 անվանակարգ ուներ, ես առաջին տեղը գրավեցի գրաֆիկայից: Ի դեպ, Քուշեշ Դավթյանի անվան միջնակարգ դպրոցը լավագույններից մեկն էր Թեհրանում, եւ այնտեղ դասավանդում էին Պարսկաստանի լավագույն ուսուցիչները: Իսկ երբ ավագ եղբորս ընկերներն ընդունվեցին Թեհրանի համալսարանի գեղարվեստի ֆակուլտետի ճարտարապետության բաժինը, որոշեցի, որ ես էլ պիտի ճարտարապետ դառնամ:

«Թեհրան» համալսարանը շատ հեղինակավոր կրթօջախ էր: Իմ ընդունվելու ժամանակ 10 հազար դիմորդ կար 120 տեղի համար: Այդ տարի 120 ընդունվածներից 7-ը հայեր էին: Մեր բուհում 52 հայ դասախոս էր դասավանդում, եւ կրթության որակը շատ բարձր էր: Ես դեռեւս դպրոցական տարիներից աշխատում էի մի նախագծային հիմնարկում, ուսանող ժամանակ շարունակեցի աշխատանքս: Օրվա առաջին կեսը համալսարանում էի, երկրորդ կեսը՝ աշխատավայրում: Ես գիտեի, որ պիտի շատ տքնեմ՝ կյանքում իմ տեղը գտնելու համար ու անմնացորդ տրվել էի ուսմանը: Դեռ ուսանող էի, երբ ինձ վստահեցին մասնակցել քաղաքային հիվանդանոցի նախագծման աշխատանքներին: Համալսարանն ավարտելուց հետո զորակոչվեցի բանակ:

-Դուք ծառայել եք պարսկական բանակո՞ւմ:

-Այո՛, մեկուկես տարի: Պարսկական բանակը նման չէր Հայաստանի այսօրվա բանակին, թեեւ դարձյալ ժամկետային ծառայություն էր: Մենք թեեւ կրակել էինք սովորում, բայց սահման չէինք պաշտպանում: Մեր ծառայությունը գրասենյակային աշխատանքի նման էր, ու քնում էինք ոչ թե զորանոցներում, այլ հյուրանոցում: Զինծառայությունս ավարտելուց հետո ամուսնացա: Այդ ժամանակ իմ եղբայրն ու կնոջս հարազատները Շվեդիայում էին ապրում: Նրանց հորդորով ես ընտանիքիս հետ տեղափոխվեցի Ստոկհոլմ: Հայնուշս արդեն ծնվել էր, իսկ Հուշիկս Շվեդիայում ծնվեց:

-Ինչ գեղեցիկ անուններ են՝ Հայնուշ, Հուշիկ:

-Եվ ինքնատիպ են, այդ անունները ես ու կինս ենք հորինել՝ կատարելապես հայկական:

-Դուք նաեւ Ստոկհոլմի համալսարանում եք սովորել, Թեհրանի համալսարանի կրթությունը բավական չէ՞ր Շվեդիայում աշխատանք գտնելու համար:

-Երբ ես ընդունվեցի Ստոկհոլմի համալսարան, արդեն ունեի սեփական նախագծային ընկերությունը՝ «Edidesign» անվանումով, այսինքն՝ խնդիրը աշխատանք գտնելը չէր, այլ որպես մասնագետ` մի բան ավելի սովորելը, կատարելագործվելը: Համալսարանն ավարտելուց հետո ինձ հրավիրեցին աշխատելու Շվեդիայի ամենաճանաչված ճարտարապետական ընկերություններից մեկում՝ «FFNS»-ում, որտեղ ես նախագծեցի տարբեր նշանակության շենքեր, ամբողջական թաղամասեր…

-Թողնելով եւս մեկ հայկական հետք Շվեդիայում:

-Ես չեմ կարող ասել, թե այդ շենքերն ու թաղամասերը կրում են հայկական ճարտարապետության բոլոր առանձնահատկությունները, որովհետեւ յուրաքանչյուր քաղաք ունի իր ճարտարապետական դիմագիծը, եւ դու չես կարող խախտել այն, բայց, այդուամենայնիվ, նաեւ չես կարող ձերբազատվել այն գեղարվեստական մտածողությունից, որը կրում ես արյանդ մեջ, եւ եթե հայ ես, քո արարումը ինչ-որ տեղ, ամենափոքրիկ նյուանսներում անգամ, հայկական մշակույթի կնիքն ունի:

-Օտարազգի լինելը չէ՞ր խանգարում Ձեր առաջընթացին Շվեդիայում:

-Բոլորովին ոչ: Գիտեք, քաղաքակիրթ երկրներում մարդուն վերաբերվում են ըստ նրա արժանիքների, օգտակարության, եւ ազգային պատկանելությունը եղանակ չի փոխում: Շվեդիայի Ուփսալա քաղաքը, որտեղ վաղուց ի վեր ապրում եմ ընտանիքիս հետ, շատ հարազատ է ինձ, հարազատ են ե՛ւ մարդիկ, ե՛ւ բնությունը, որովհետեւ ինքս հարազատի պես եմ վերաբերվել այդ քաղաքին, կառուցել եմ, ոչ թե ավերել: Երկար տարիներ եղել եմ քաղաքապետարանի ճարտարապետը, նախագծել եմ ուսումնական, ժամանցի շենքեր, բնակելի տներ, ճաշարաններ…

-Պարոն Շահինյան, այդ ընթացքում որեւէ կապ չե՞ք ունեցել Հայաստանի հետ:

-Նախ՝ ասեմ, որ Ուփսալայում հաստատվելուց հետո, երբ աղջիկներս սկսեցին մեծանալ, ու նրանց հայերեն գրել-կարդալ սովորեցնելու խնդիր ծագեց, ես հասկացա, որ նույն խնդիրը ունեն նաեւ Ուփսալայում ապրող մյուս հայ ընտանիքները: Եվ բացեցի շաբաթօրյա հայկական դպրոց, որտեղ բարեգործական հիմունքներով հայ երեխաներին սովորեցնում էին հայկականություն: Հայկական մշակույթ, կրոն, պատմություն: Մենք Պարսկաստանից բերեցինք մեր հայկական դպրոցի դասագրքերը եւ սկսեցինք դասավանդել այդ դասագրքերով: Դպրոցը գործեց 20 տարի եւ փակվեց միայն այն ժամանակ, երբ այլեւս աշակերտներ չուներ: Նոր սերունդը գերադասում է ապրել ավելի մեծ ու հեռանկարային քաղաքներում:

-Այդուհանդերձ, Ուփսալայի նոր սերունդը մեծ քաղաքներ հեռանալուց առաջ իմացավ, որ ինքը հայ է եւ ինչ-որ չափով ճանաչեց հայ մշակույթը:

-Անխոս: Աղջիկներս՝ Ձեզ օրինակ: Նրանցից մեկն ամուսնացած է հայ տղայի հետ, մյուսը դեռ չի ամուսնացել: երկուսն էլ շատ կապված են Հայաստանին, մշտապես այցելում են հայրենիք, մասնակցում են զանազան բարեգործական ծրագրերի:

Լուսահոգի կինս նույնպես դասավանդում էր շաբաթօրյա դպրոցում: Նաեւ կազմակերպում էր հայկական մշակութային տարատեսակ միջոցառումներ, տարազահանդեսներ: Նա եկեղեցական խորհրդի անդամ էր եւ ակտիվ ազգապահպանական գործունեություն էր ծավալում Ուփսալայում: Ես առաջին անգամ Հայաստան եկա 1980 թվականին եւ Թեհրան վերադառնալուն պես «Հայաստանի տեսարժան վայրերը» թեմայով լուսանկարչական ցուցահանդես բացեցի՝ ներկայացնելով Հայաստանի շքեղ բնությունն ու ճարտարապետությունը:

Մենք «Հայաստանի տեսարժան վայրերը» ներկայացրել ենք նաեւ շվեդացի դիտողին: Ես Շվեդիայում հիմնել եմ «Րաֆֆի» մշակութային միությունը», որը իրականացնում է հայապահպանության եւ հայրենիքին աջակցելու ծրագրեր:

-Կարո՞ղ եք այդ ծրագրերից մի քանիսը թվել:

-Երկրաշարժի օրերին մենք 20 ծնողազուրկ երեխաների բերեցինք Շվեդիա, նրանք որոշ ժամանակ հյուրընկալվեցին իրենց հայրենակիցների օջախներում: Արցախյան պատերազմի ժամանակ բժշկական սարքավորումներ ուղարկեցինք հայրենիք, զոհված ազատամարտիկների երեխաների համար խնամակալներ գտանք Շվեդիայում, որոնք ամենամյա թոշակով օգնում էին այդ երեխաներին մինչեւ չափահաս դառնալը: Մենք կազմակերպում ենք Շվեդիայում ապրող հայ երեխաների այցելությունը հայրենիք, հուսալով, որ նրանք մեկ անգամ Հայաստանը տեսնելուց հետո անքակտելիորեն կկապվեն իրենց հայրենիքին, մենք կազմակերպեցինք համերգ Շվեդիայի թագավորական պալատում, որտեղ հայկական անզուգական արվեստը ներկայացրին Հասմիկ Լեյլոյանը, Ֆելիքս Սիմոնյանը, Նարինե Մարդոյանը, Գայանե Մովսիսյանը, Անի Ղազարյանը եւ այլ երաժիշտներ: Մենք Շվեդիայում ներկայացրինք Հայ կանանց ձեռքարվեստի ցուցահանդեսը՝ Հայաստանից եկած շնորհալի կանանց մասնակցությամբ…

-Պարոն Շահինյան, հայ ճարտարապետական մշակույթը ի՞նչ կշիռ ունի համաշխարհային ճարտարապետության մեջ, ո՞ր հորիզոնականում է հանգրվանել:

-Նախքան հարցին պատասխանելը, ուզում եմ մի սրտառուչ պատմություն պատմել: Երկրաշարժի օրերին մենք մեր տանը հյուրընկալել էինք մի 7-8 տարեկան աղջնակի՝ Լուսինե անունով: Հետո նա վերադարձավ հայրենիք: Պատերազմի, ցրտի, խավարի տարիներն էին… ու մեր կապը կտրվեց: 30 տարի անց Լուսինեն գտել է մեզ: Մենք հանդիպեցինք Գյումրիում: Անչափ հուզիչ էր: Նա արդեն ընտանիք ուներ, մեծ երեխաներ: Շատ տխրեց, երբ իմացավ, որ կինս չկա: Հիմա Լուսինեն շատ մտերիմ է աղջիկներիս հետ:

-Իրոք, հուզիչ պատմություն է:

-Իսկ հիմա խոսեմ մեր հայկական ճարտարապետությունից: Անկասկած, հայկական ճարտարապետությունը շատ բարձրարվեստ է, ինքնատիպ իր կառուցիկությամբ, ամրությամբ, ներդաշնակությամբ: Վեհաշուք ու ամուր՝ ինչպես հայ ժողովուրդը: Բայց հայկական մշակույթի բոլոր ճյուղերի պես՝ մեր ճարտարապետությունը նույնպես հավուր պատշաճի ճանաչված չէ աշխարհում, ինչպես իտալականը, հունականը…

-Եթե համեմատեք Հայաստանն ու եվրոպական այլ երկրները…

-Ես չեմ ուզում համեմատել. չեմ կարող: Հայաստանն իմ հայրենիքն է: Շատ վաղուց ես տարին 2-3 անգամ գալիս եմ Հայաստան, չեմ կարող չգալ: Հայաստանն իմ տունն է, եթե ես համեմատեմ, Հայաստանը միշտ կշահի, որովհետեւ ես պիտի համեմատեմ մարդկանց ջերմությունը, Հայաստանի բնության հարստությունը, պտուղների համը, որը գենետիկորեն հարազատ է ինձ…

-Ես նկատի ունեի ճարտարապետությունը:

-Տեսեք, Երեւանը շատ գեղեցիկ ճարտարապետություն ունի, բայց ինչ-որ կարկատաններ կան, որոնք կոտրում են ընդհանուր պատկերը: Ասես օտար ասպատակության ենթարկված քաղաք լինի՝ գեղեցիկ բարձրաճաշակ ճարտարապետության կողքին հանկարծ հանդիպում ես տգեղ շինությունների: Շատ տխուր պատկեր է: Որոշ օլիգարխների տները անճաշակության բարձրակետն են. պարզ երեւում է մշակութային ցածր խավի վայրի ցուցամոլությունը՝ արձանիկներ, կենդանիներ, գմբեթներ… գռեհիկ գունավորումներ, ցածրակարգ շքեղություն…

-Պարոն Շահինյան, շնորհակալ եմ զրույցի համար:

-Ես էլի ասելիք ունեմ: Ապրիլյան պատերազմի օրերին ես անդամագրվել եմ որպես կամավորական, ու առիթի դեպքում ինձ նույնպես կկանչեն հայրենիքի սահմանը զենքով պաշտպանելու…

Ես ամեն օր, անընդհատ հիշում եմ (ե՛ւ Շվեդիայում, ե՛ւ Հայաստանում), որ ինձ ազատ, անկախ հայրենիք է նվիրում սահմանին կանգնած ջահել զինվորը: Ես մինչեւ հոգուս խորքը երախտապարտ եմ նրան: Երեւանի փողոցներում շրջելիս, Հայաստանի բնությունը վայելելիս, աշխարհի տարբեր երկրներում շրջագայելիս իմ հոգում երախտիքի խոսքեր ու աղոթք է հնչում հայ զինվորի համար:

ԳԱՅԱՆԵ ՊՈՂՈՍՅԱՆ