ԼՈՒՍԱՆԿԱՐԻՉ ԱԶԱՏԱՄԱՐՏԻԿԸ

Պատերազմն իր համակ բովանդակությամբ դաջվել մնացել է, կյանքի ու մահվան կռիվը տեսած աչքերում, ջահել դեմքի վրա ակոսներ բացել, դարձել կնճիռ, դարձել հավերժ ուղեկցող թախիծ, երբեմն նույնիսկ ժպտացող թախիծ: Լուսանկարիչ Հակոբ Պողոսյանի ֆոտոարխիվն ենք թերթում, զարմանալի թվա գուցե, բայց ամենացավոտ ու ամենադառը դրվագներն անգամ ժպիտ են գծում լուսանկարչի դեմքին: Որքան էլ դառն էր, բայց կյանք էր, ինչպես որ էր,  ապրել էր պետք, ու այդ դժվարին օրերի ապրածն այնքան քաղցր է հիմա, այնքան լիքն ու բուռն են հույզերը, որ բառերով հնարավոր չէ նկարագրել, ասում է՝ լուսանկարներն ամեն ինչ պատմում են, երբեմն նույնիսկ ավելին, քան պետք է:

-Մարդու դեմքը նկարելը շատ դժվար բան է թե՛ լուսանկարիչների, թե՛ գեղանկարիչների համար, որովհետև դիմանկարը արտահայտում է մարդու տվյալ պահի վիճակը, տրամադրությունը՝ ուրախ կամ տխուր… Եթե կարողանում ես այդ ակնթարթը որսալ, ուրեմն հաջողել ես,- ասում է Հակոբ Պողոսյանը:

Էդիլու, Հադրութ, Մարտունի, Եղնիկներ, Խոջալու… Լուսանկարիչ, հեռուստաօպերատոր Հակոբ Պողոսյանը վավերագրել է Արցախյան պատերազմի ամբողջ ճանապարհը, երկու անգամ վիրավորվել մարտի դաշտում:

-Առաջին անգամ վիրավորվեցի 1993թ. ապրիլի 27-ին, իսկ երկրորդ անգամ սեպտեմբերի 2-ին՝ Կուբաթլիի ուղղությամբ: Ավելի ճիշտ՝ երկրորդ անգամ կոնտուզիա ստացա,- հիշում է ազատամարտիկ լուսանկարիչը:

Իր հարուստ պատերազմական ֆոտոարխիվից դժվարանում է լուսանկարներ առանձնացնել: Ասում է՝ իր համար թանկ ու կարևոր է յուրաքանչյուր կադրը, որովհետև լուսանկարելու պահն էր թանկ. ֆոտոխցիկի կոճակը սեղմելուց հետո, հաջորդ պահին գուցե այլևս չապրեր:

-Ինձ համար շատ դժվար է որևէ լուսանկար առանձնացնելը, որովհետև ես ապրել եմ այդ տղաների հետ:

Առաջին զոհերը երբ ես տեսա՝ մայիսի 27-ին, Էրեբունիում, նրանց մեջ էր նաև «Տիգրան Մեծի» փոքր Ջոնը, որ հեռուստատեսությունում վարորդ էր աշխատում: Հաջորդ օրը, երբ իմացա, որ Ջոնը մահացել է, գնացի երրորդ մասիվ, մասնակցեցի հուղարկավորությանը, որը նկարում էր օպերատոր Վանիկ Ավագյանը: Այդ  օրվանից որոշեցի կռվող տղաների դիմանկարներ անել:

Ասում է՝ գիտե՞ք՝ որքան կարևոր է ազատամարտիկի համար մի լավ դիմանկար ունենալն ու…միտքն ընդհատվում է, հույզերը տեղի են տալիս: Մի դիպվածի բերումով որոշեց՝ տղաների դիմանկարների շարք է պատրաստելու, ու այդպես մեկ առ մեկ տեսաժապավենի վրա հավաքեց պատերազմի դեմքը…

Մոտ 15-20 տեսասկավառակ՝ 50-60 ժամ տեւողությամբ, եւ մոտ 10 տեսասկավառակ էլ, որ դուրս է տարվել: Բավականին արխիվ կա նաեւ Սփյուռքում, որը պետք է հավաքագրել: Լուսանկարիչն անկեղծանում է. դա վաղուց իր  անձնական արխիվը չէ, այլ ժողովրդինը:

Այնքան պատկերավոր ու թարմ են լուսանկարիչ Հակոբ Պողոսյանի պատերազմական տարիների հուշերը, որ ակամա մտովի ինքդ էլ նրա կռվի մի մասնիկն ես դառնում: Ասում է՝ իր կռիվն ուրիշ էր: Ինքը պատերազմն օբյեկտիվի միջով է տեսել: Ֆոտոխցիկը մի հատկություն ունի. այն օգնում է իրականության միջով մեկ այլ իրականություն տեսնել, հաճախ տեսնել ավելին, քան կարող են տեսնել ամենաիրական մարդիկ: Ամբողջ պատերազմի ընթացքում ամենատպավորիչը Շուշիի ազատագրումն էր, ու այդ օրերի լուսանկարներն էլ առավել տպավորիչ են, դրվագներն առավել հիշարժան:

Հակոբ Պողոսյանի լուսանկարներում սովորական մարդիկ են իրենց ոչ այնքան սովորական ճակատագրերով, և պատերազմն է՝ ոչ այնքան սովորական սցենարով: Ըստ լուսանկարիչ-օպերատորի՝ պատերազմական լուսանկարները նաև նրա համար են, որ հաճախ նայենք դրանցում հավերժացած կռվող տղաների աչքերին, նայենք ու երբեք չմոռանանք ամենակարևորի մասին…

ՆԱԻՐԱ ՀԱՄԲԱՐՁՈՒՄՅԱՆ