ՔՈՂԱՐԿՈՒՄԸ ԵՎ ԹԱՔՍՏՈՑՆԵՐԸ՝ ՈՐՊԵՍ ՊԱՇՏՊԱՆԱԿԱՆ ՄԻՋՈՑՆԵՐ

Ժայռի մեջ քողարկված բունկեր Շվեյցարիայում

Համակարգված ու զանգվածային օդային հարվածներից լիարժեք պաշտպանություն առ այսօր գոյություն չունի: Սակայն հնարավոր է որոշակի միջոցառումներով նվազեցնել այդ հարվածների հնարավոր վնասները: Առաջնահերթ են նշանակետի և դրա առանձին տարրերի ապակենտրոնացումը և քողարկիչ միջոցների լիարժեք ձեռնարկումը: Մասնավորապես` օդանավակայաններում, մեծ զորակայաններում և ռազմավարական նշանակության այլ օբյեկտներում հարկավոր է խոցման ենթակա հիմնական առարկաները ապակենտրոնացնել` հեռացնել միմյանցից, անվտանգության կանոնների համաձայն՝ ստեղծել հողային, ջրային և այլ պատնեշներ ու վնասները նվազեցնող այլ սարքավորանք: Հույժ կարևոր է ճիշտ կազմակերպել քողարկումը, առաջին հերթին` ստեղծել կաղապարվածքներ, այսինքն` օբյեկտների, այդ թվում ռազմական տեխնիկայի շինծու նմանակներ, ընդ որում՝ ոչ միայն տեսանելի, այլ նաև ռադիոտիրույթներում հաստատվող:

Ներկայումս գրեթե անհնար է լիովին թաքցնել գործողություններն ու միջոցները, այդ պատճառով էլ հարկավոր է քողարկել իրական միջոցները՝ թաքցնելով կեղծերի ստվար շարքերով:

Լեռնանտառային շրջանների ֆիզիկաաշխարհագրական պայմանները հնարավորություն են տալիս հակառակորդից թաքցնելու պաշտպանության կազմակերպվածքը, առաջին հերթին՝ զորամիավորումների, զորամասերի ու ստորաբաժանումների մարտակարգը և կրակի համակարգը, նպաստում են այնպիսի կայուն ու ակտիվ պաշտպանության կազմակերպմանը, որն ունակ կլինի դիմակայելու հակառակորդի` բոլոր տեսակի զենքերով հասցված հարվածներին, արդյունավետ հետ մղելու գերազանցող ուժերի հարձակումը:

Անտառային մեծ զանգվածներով ծածկված լեռնային ռելիեֆի կտրտված բնույթը, զգալի թվով անտեսանելիության տարածությունների, «մեռյալ» գոտիների, բնական քողարկամիջոցների առկայությունը կնպաստեն հակառակորդի մարտարշավային և առաջավոր ջոկատների, ինչպես նաև դիվերսիոն-հետախուզական խմբերի հանկարծակի ու արագընթաց գործողությունների դեմ, հատկապես կիրճերում և լեռնանցքներում, դարանների կազմակերպմանը:

Դիտարկման, հետախուզության և խոցման նոր ձևերի ու միջոցների (օդատիեզերական և այլ) կիրառման հետ մեկտեղ է՛լ ավելի է կարևորվում ռազմավարական և ռազմական օբյեկտների քողարկումը: Բուսածածկի առանձնահատկությունները, դրա գունային սեզոնային փոփոխությունները, գերակշիռ տարածում գտած ապարների և գրունտների գունավորումը, ռելիեֆի անհարթությունները, ձյան ծածկույթը, մառախուղը քողարկման տեսանկյունից ձեռք են բերում միանգամայն նոր որակական նշանակություն:

Ժայռի տեսքով քողարկած կրակակետ Շվեյցարիայում

«Թաքստոց» հասկացությունը հաճախ դրվում է «քողարկման» հետ մեկ շարքում: Սակայն սրանց միջև կարելի է անցկացնել սահմանազատում` թաքստոցների մեջ ներգրավելով այն բնական պայմանները, որոնք ֆիզիկապես կարող են պաշտպանել հակառակորդի կողմից ոչնչացման վտանգի տակ գտնվող օբյեկտները, նույնիսկ դրանց ապաքողարկումից հետո: Բնական թաքստոցներից ամենահուսալիները համարվում են քարանձավները, որոնք պաշտպանում են խոցման ենթակա օբյեկտները, ինչպես ցամաքային, այնպես էլ օդային հարձակումներից: Բնական թաքստոցների երկրորդ տիպը համարվում են ռելիեֆի անհարթությունները:

Ժամանակակից պատերազմներում էապես մեծացել է թաքստոցների դերը: Խոցման միջոցների հզորացման ու հեռահարության մեծացման հետ մեկտեղ ավիացիայի դերն այստեղ դառնում է վճռական՝ ստիպելով թաքստոցներ և պաշտպանված վայրեր որոնել նույնիսկ խորը թիկունքային օբյեկտների համար:

Անտառային զանգվածները հարձակողական գործողություններ վարելու ժամանակ նպաստում են հակառակորդի դիրքերը շրջանցող ջոկատներով և առանձին ստորաբաժանումներով աննկատ պաշտպանվող զորքերի թիկունք դուրս գալուն: Գործողությունների ընթացքում մեծ է անտառային հրդեհների բռնկման հավանականությունը, որոնց դեպքում այրման ջերմաստիճանը կարող է հասնել 200-8000C-ի: Այդ պայմաններում կարող են առաջանալ ջերմային խոցումներ և համատարած ծխոտում` դժվարացնելով շնչառությունը և հրդեհի շրջանից հեռացումը: Կախված տեղանքից և եղանակային պայմաններից՝ ծխային քողարկումը նույնպես կարող է լինել ԱԹՍ-ներից պաշտպանվելու արդյունավետ միջոց:

Զինծառայողների՝ տեղանքի լանդշաֆտին ներդաշնակ քողարկում Իսրայելի բանակում

Լերկ լեռնային հովիտների առկայությունն անհրաժեշտ է դարձնում պաշտպանության շրջանը զբաղեցնելու դեպքում մանրամասնորեն նախապատրաստել և իրականացնել ծածուկության ապահովման և հակառակորդի մոլորեցման միջոցառումներ: Այս դեպքում խիստ կարևորվում է ստորգետնյա կոմունիկացիաների կառուցումը` ինչպես առաջնագծի մարտակարգերի, այնպես էլ խորը թիկունքում տեղակայված սպասարկման օբյեկտների համար, ուստի տեղանքի երկրաբանական կառուցվածքի վերաբերյալ պետք է ունենալ հավաստի տեղեկատվություն:

Քողարկող ցանցերի արտադրության համար կարելի է օգտագործել տեղային հումք, օրինակ՝ պլաստիկի վերամշակումից ստացվող տարբեր գույնի թելեր, իսկ ցանցերի կամ վրանների ամրանների համար՝ տեղական արտադրության բազալտային մանրաթելերից պատրաստվող ամրաններ: Ցանցերի գունային անհամապատասխանությունը տեղանքի լանդշաֆտին կարելի է վերացնել ցանցի վրա տեղի բուսականությամբ ծածկույթի ստեղծմամբ: Ավտոմոբիլային և զրահատանկային տեխնիկայի գունային անհամապատասխանությունն էլ միապաղաղ տեղանքին կարելի է առավելագույնս վերացնել` տեղի հողագրունտից ջրիկ խառնուրդի պատրաստումով և դրանով տրանսպորտային միջոցները պատելով: Չորանալուց հետո մեքենաների գույները ներդաշնակվում են տեղանքի գույներին:

Թուրքիայի տարածքում քրդական ջոկատների մարտիկները ջերմատեսիլ սարքերից քողարկվելու նպատակով թրջում էին հագուստը, ինչը որոշակի ժամանակ ապահովում էր մարմնի ջերմային ֆոնի քողարկումը: Նույն նպատակով ԱԹՍ-ների ջերմատեսիլներից պաշտպանվելու համար օգտագործել են նաև երկշերտ հովանոցներ, որոնց մեկ շերտը՝ անդրադարձիչ հատկությամբ:

Քողարկիչ ցանցերի հետ մեկտեղ հարվածային ԱԹՍներից պաշտպանվելու համար մեքենաների կամ դիրքերի վրա մետաղական խիտ գործած ցանցեր են տեղակայվում. հաճախ դրանք լինում են երկտակ:

ՀԱՄԻԿ ՍԱՅԱԴՅԱՆ

Ռազմական կցորդ, աշխարհագրական

գիտությունների թեկնածու, գնդապետ