ՆԱՎԵՐԻՆ ՈՉ ՄԻԱՅՆ ԱՆՈՒՆՆԵՐ ԵՆ ՏՐՎՈՒՄ, ԱՅԼԵՎ ՄԱԿԱՆՈՒՆՆԵՐ

Տարբեր ավանդույթներ

Ծովերի նախկին տիրուհու` Մեծ Բրիտանիայի նավատորմում նավերի անվանակոչությունը կատարվում է պատմական ժառանգորդության ավանդույթների խստագույն պահպանմամբ: Անգլիացիներն ունեն «Արկ Ռոյալ» («Արքայական տապան») անունով ավիակիր, որի ակունքները հասնում են մինչեւ նույնանուն թիանավը, որը ջուրն էր իջեցվել 1587 թ. եւ մարտնչել էր իսպանական «Անպարտելի արմադայի» դեմ:

Ռուսական նավատորմիղում նավերն անվանակոչելիս  հաճախ հիմնվում էին ոչ այնքան պատմական ավանդույթների, որքան կրոնական նախապաշարմունքների  կամ գաղափարական  գերակայությունների վրա` նայած թե տվյալ պահին ով էր իշխանության ղեկին: Երբեմն, կրոնի հետ կապված, իսկական զավեշտալի պատմություններ էին լինում: Օրինակ՝ մի անգամ բրիտանական հետախուզությունը տեղեկություններ էր ստացել, թե ռուսական կայսերական նավատորմը համալրվելու է  տասնհինգ նորագույն զրահանավերով, որոնցից յուրաքանչյուրը կրելու է տասներկու առաքյալների եւ երեք սրբերի անունները: Անգլիական Ծովակալությանն այս լուրը շատ էր անհանգստացրել: Ճիշտ է, մինչ այն պահը, երբ հայտնի էր դարձել, որ խոսքն ընդամենը երկու նավերի մասին է` «Տասներկու առաքյալներ» եւ «Սուրբ Երրորդություն» անուններով:

Համայն Ռուսիո ինքնակալ Նիկոլայ II-ն անխնա կերպով անվանափոխում էր այն նավերը, որոնց անձնակազմերն ապստամբում էին իր`«աստվածային օծյալի» դեմ, որպեսզի հպատակների մեջ հետագայում չարթնանան անցանկալի հիշողություններ:  Այսպես, «Իշխան Պոտյոմին-Տավրյան» էսկադրային զրահակիրը, նավաստիների խռովությունը ճնշելուց հետո, վերանվանվեց «Սուրբ Պանտելեյմոն» (հիվանդների եւ հաշմանդամների հովանավորը), իսկ «Ազովի հիշատակ» հածանավը, որն անվանադրվել էր ի պատիվ Նավարինյան ճակատամարտում աչքի ընկած «Ազով» առագաստային գծանավի, նույնպիսի իրադարձությունների պատճառով վերանվանվեց «Դվինա» եւ զրկվեց պատվավոր  Գեորգիեւյան դրոշից, որն ավանդաբար փոխանցվում էր «ազովցիներին» ու ամրացվում նավախելին: Խռովարար «Օչակով» հածանավը, որտեղ իր դրոշն էր բարձրացրել 2-րդ կարգի բոցաշունչ կապիտան (եւ ամենեւին էլ` ոչ լեյտենանտ) Շմիդտը, ստացավ նոր` ինչ-որ խունացած անուն` «Կագուլ»: Հետագայում` քաղաքացիական պատերազմի տարիներին, Վրանգելը նրան շնորհեց «Գեներալ Կոռնիլով» անունը:

1917 թ. իշխանությունը զավթած բոլշեւիկները ձեռնամուխ եղան արմատախիլ անելու «անիծյալ անցյալի ժառանգությունը», այսինքն` սեփական երկրի պատմությունը, եւ սկսեցին փոխել ցարական նավատորմից իրենց բաժին հասած ռազմանավերի անունները նույնպես: Այսպես, Բալթիկ ծովից Սեւ ծով տեղափոխված «Սեւաստոպոլ» գծանավն ստացավ գաղափարական «Փարիզյան կոմունա» անունը, որը նավաստիներն իրար մեջ սկսեցին անվանել «Փարիզուհի»: Սակայն այդ թեթեւամիտ մականունը նավատորմի քաղաշխատողների ներկայությամբ արտասանելը  կարող էր լուրջ անախորժությունների պատճառ դառնալ: Մեկ ուրիշ բալթյան գծանավ` «Հոկտեմբերյան հեղափոխությունը», «Կայարան» մականունն էր ստացել` նավի բարձրախոս կապի հզոր համակարգի շնորհիվ: «Կայարանի» համար նույնպես «սրախոս» նավաստիները կարող էին արժանանալ քաղաշխատողների «հատուկ ուշադրությանը», մինչդեռ վերջիններս ամենեւին դեմ չէին, երբ գծանավին տրվում էր գաղափարական տեսակետից միանգամայն ընդունելի «Օկտյաբրինա» մականունը:

Քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ գաղափարապես միանգամայն ընդունելի էր նաեւ «Ահաբեկիչ» անունը, որով պաշտոնապես կնքվել էր Վոլգայի կարմիր ռազմական տորմիղի հրետանավերից մեկը: Ասենք` զարմանալի ոչինչ չկա, եթե մտաբերենք, թե ովքեր էին Ալեքսանդր Ուլյանովը եւ իր ընկերները:

Առաջին համաշխարհային պատերազմի շրջանում ամերիկացիների «Ֆլաշ Դեք» տիպի ինը հին չորստուրբինանի ականակիրները, որոնք Անգլիան 1944 թ. փոխանցել էր Խորհրդային Միությանը` ի հաշիվ Իտալիայից հետագայում գանձվելիք ռազմատուգանքի, եւ որոնք համալրել էին Հյուսիսային նավատորմի կազմը, ստացել էին ««Ժանգոտ» տիպի» ծաղրական անունը:

«Հոտավետ» նավ

Խորհրդային նավատորմիղում նավերի անունների հետ կապված անհեթեթ դեպքեր  պատահել են նաեւ երկրի բարձրագույն ղեկավարությանը հալածանքների ենթարկելու առիթներով: Այսպես, Խաղաղ օվկիանոսում կար «Կագանովիչ» հածանավ, որն անվանակոչվել էր (կենդանության օրոք) ի պատիվ բոլորին քաջածանոթ ստալինյան «երկաթյա» (եւ երկաթուղու) ժողկոմի: 1945 թ. այն վերանվանվեց «Լազար Կագանովիչ», որպեսզի բռնությունների կազմակերպիչներից մեկին` Լազար Կագանովիչին հանկարծ չշփոթեն իր եղբոր` Միխայիլ Կագանովիչի հետ, որն այդ հալածանքների մթնոլորտում ինքնասպան էր եղել: Քաղաքական այդօրինակ զգոնությունից ոգեւորված նավաստիներն անմիջապես իրենց հածանավն սկսեցին անվանել «Լազարեթ»: Այդպես շարունակվեց մինչեւ  1957 թվականը, երբ նրան նոր անուն տրվեց` «Պետրոպավլովսկ», քանի որ Լազար Կագանովիչն ինքը հայտնվեց խրուշչովյան անբարեհույսների ցուցակում:

Սեւծովյան «Մոլոտով» հածանավը նույն թվականին վերանվանվեց «Փառք» («Սլավա»), որովհետեւ այդ ժամանակ ընկեր Մոլոտովը նույնպես դուրս էր մնացել վստահելիների խրուշչովյան շրջապատից: Ըստ երեւույթին` նոր անվան հեղինակները զուրկ չէին հումորից, քանի որ Մոլոտովի անունը Վյաչեսլավ էր: Նավաստիներն ասում էին, թե «Մոլոտովը»` Վյաչեսլավը, դարձել է «պարզապես Սլավա»: Ի դեպ, «պարզապես Սլավան» բավական երկար կյանք ունեցավ եւ նույնիսկ արշավների մեկնեց Միջերկրական ծով` իր 180 մմ-անոց թնդանոթների նշանառության տակ պահելով  ԱՄՆ-ի 6-րդ նավատորմի ավիակիրները: «Սառը պատերազմի» տարիներին միջազգային դրության սրացումների ժամանակ «պարզապես Սլավան», ավիակրից ընդամենը մեկ համազարկի հեռավորությամբ, ցանկացած պահի պատրաստ էր ռմբակոծել այն եւ, բնականաբար, զոհել սեփական կյանքը:

ԽՍՀՄ-ում ամերիկյան «Ջորջ Վաշինգտոն» սուզանավերի օրինակով ստեղծված 667 նախագծի բալիստիկ հրթիռներով ատոմային սուզանավերը  նավաստիներն անվանում էին «Վանյա Վաշինգտոն»: «Կուրսկ» տիպի ատոմային սուզանավերը (949 եւ 949 A նախագծեր) հայտնի են «բատոն» մականունով, քանի որ վերջրյա դրությամբ շատ են նման այդ հացատեսակին:  941 նախագծի («Ակուլա» տիպի) ռազմավարական նշանակության` աշխարհում ամենախոշոր ատոմային հրթիռային սուզանավերն արժանացել են «ջրատարներ» մականվանը` «Ակուլաների» ստորջրյա ջրատարողունակության կեսը կազմող բալաստային ջրի անասելի մեծ քանակի պատճառով:

Սուզանավերին եւ նավերին հաճախ տրվում էին տարբեր տարածքների «կոմերիտականների» անունները, ինչպես` «Չելյաբինսկյան կոմերիտական», «Լենինգրադյան կոմերիտական», «Վրաստանի կոմերիտական»: Եվ սրանց նմանակումով նավատորմի սրախոսները 613 նախագծի «C-363» միջին դիզելային սուզանավին կպցրին «Շվեդական կոմերիտական» անունը: Դա տեղի ունեցավ այն բանից հետո, երբ 1981 թ. հոկտեմբերին, շեղվելով երթուղուց, Շվեդիայի ափամերձ ջրերում` Կառլսկրունի ռազմածովային հենակայանի մոտ սուզանավը խրվեց ծանծաղուտը: Ըստ որոշ տվյալների` նավի վրա միջուկային լիցքերով տորպեդներ կային:

Կասպիական նավաստիներն իրենց «Խորհրդային Թուրքմենստան» պահականավն առօրյա խոսքում անվանում էին «Թուրքմեն», իսկ «Խորհրդային Ադրբեջան» կասպիական պահականավն այնպիսի վիրավորական մականուն ուներ, որն անգամ հրապարակման ենթակա չէ:

Այդ պահականավերը կառուցվել էին 50 նախագծի համաձայն եւ նավաստիական ժարգոնով կոչվում էին «հիսուննոց» կամ «գազանի տիպ»: Բանն այն է, որ այդ նախագծի շատ նավեր «ծնվելիս» ստացել էին կենդանական անվանումներ: Հիշյալ «Թուրքմենը», օրինակ, կոչվում էր «Պանտերա» («Հովազառյուծ»): Նրանց մեջ կար նաեւ, ասենք, «Բարս» («Հովազ»), «Յագուար» («Կատվառյուծ»), «Հեպարդ» («Վագրակատու»), «Բիզոն», մինչեւ անգամ` «Լոս» («Որմզդեղն»), «Ենոտ» («Ջրարջ») կամ «Գիենա» («Բորենի»): Իսկ «հիսուննոցներից» մեկը մոսկովյան ցամաքային  ոմն  «խելոք» ծովապետ անվանել էր «Գրիզոն»` ի պատիվ Կենտրոնական եւ Հարավային Ամերիկայում բնակվող կզաքիսի ցեղատեսակի մի կենդանու, որը հետապնդվելիս, ժանտաքիսի նման, իր հակառակորդների վրա հետանցքից գարշահոտ հեղուկ է շփում:

Թարգմ. ՍԵԴԱ ՄԵՍՐՈՊՅԱՆԻ