Հայ զինվոր

ՄՅՈՒՌՈՆՕՐՀՆԵՔ

Սեպտեմբերի 28-ին Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնում տեղի ունեցավ Սուրբ Մյուռոնի օրհնության՝ Մյուռոնօրհնեքի արարողությունը։ Սուրբ Մյուռոնի օրհնությունը ավանդաբար կատարվում է 7 տարին մեկ անգամ։ Մյուռոն նշանակում է հեղուկ անուշահոտություն, հոտավետ յուղ, որ ծագում է օծել, քսել արմատից։ Սրբալույս Մյուռոնի օրհնությունը նվիրական արարողություն է ամեն հայի համար։ Մյուռոնն իր ճակատին կրող յուրաքանչյուր հայորդու համար այն սրբության և ազգային դրոշմի խորհրդանիշ է, որն իր արտացոլումն է գտել նաև մեր ժողովրդի հոգեբանության և մտածողության մեջ։ Սրբալույս Մյուռոն ասելով՝ նկատի ունենք, որ այդ յուղից բխած լույսը սուրբ է, հոգևոր ու պայծառ, լուսավորում է ամեն քրիստոնյայի։ Ժողովուրդը սուրբ յուղը հաճախ կոչում է նաև «Կանաչ մյուռոն»։ Կանաչը մշտադալարության և թարմության խորհուրդն ունի։ Ինչքան թարմ է Մյուռոնը մեր ճակատին, այնքան մենք ավելի մաքուր և սուրբ հոգու շնորհներով զարդարված ենք։ Բացի հոգևոր իմաստից, պետք է նկատի ունենալ, որ մյուռոնի գլխավոր նյութը՝ ձիթայուղը, կանաչավուն է։

Ըստ ազգային ավանդության՝ Քրիստոսի օրհնված յուղը Հայաստան է բերել Հայոց աշխարհի առաջին լուսավորիչ սուրբ Թադեոս առաքյալը։ Նա սրբազան յուղով օծել է հիվանդ Աբգար թագավորին և բժշկել նրան։ Այնուհետև նա մեկնել է Տարոնի գավառ, որտեղ մշտադալար մի եղերդենու տակ թաղել է շշով յուղը։ Այդտեղ իջած լույսով և սուրբ Գրիգոր Լուսավորչին երևացած տեսիլքի շնորհիվ հայոց առաջին հայրապետը գտել է առաքյալի թաղած սուրբ յուղը և խառնել իր օրհնած Մյուռոնին։ Հետագայում Գրիգոր Լուսավորիչն այդ վայրում կառուցել է Սուրբ Հովհաննես Մկրտիչ եկեղեցին, որը հայ մատենագրության մեջ կոչվում է նաև «Եղրդուտի վանք» կամ «Սուրբ Շիշ յուղի վանք»։

Եվ ամեն անգամ, երբ Ամենայն Հայոց կաթողիկոսները նոր Մյուռոն են օրհնել, դրան ավելացրել են նաև լուսավորչավանդ Սուրբ Մյուռոնը, որպեսզի հնի մեջ բնակվող սրբալույս Շնորհը փոխանցվի նորին։ Այս քայլով մեր եկեղեցին ոչ միայն ապահովում է դարեդար փոխանցվող Մյուռոնի հաջորդականությունը, այլ նաև ևս մեկ անգամ շեշտում է սրբազան ավանդության հանդեպ իր հավատարմությունը։

Մյուռոնը Հայոց եկեղեցում գործածվում է հետևյալ դեպքերում.

Սուրբ Դրոշմի ժամանակ, երբ քահանայական աստիճան ունեցող հոգևորականը Մյուռոնով օծում է մկրտվածի մարմնի ինը մասերը՝ նրան փոխանցելով Սուրբ Հոգու շնորհները։
Մյուռոնով են կատարվում քահանայական, եպիսկոպոսական և կաթողիկոսական օծումները։ Քահանայական օծման ժամանակ ձեռնադրվող եպիսկոպոսն օծում է ընծայացուի ճակատը և երկու ձեռքերը: Եպիսկոպոս ձեռնադրելիս Ամենայն Հայոց կաթողիկոսն օծում է ապագա եպիսկոպոսի ճակատը և աջ բթամատը՝ իշխանություն տալով նրան ձեռնադրություններ կատարելու, եկեղեցիներ օծելու և այլն։ Օծվում են նաև Ամենայն Հայոց և Մեծի Տանն Կիլիկիո կաթողիկոսները։ Մյուռոնը հեղվում է Ամենայն Հայոց կաթողիկոսի գլխին՝ որպես Հայոց եկեղեցու ընդհանրական հայրապետի և Լուսավորչի աթոռի պահպանողի։ Հնում Մյուռոնով են օծվել նաև հայ թագավորները։ Հայկական ձեռագրերում պահպանվել են օծման տարբեր նկարագրություններ:
Մյուռոնով են օծվում նորակառույց եկեղեցու հիմքի խաչապատկեր քարե սալիկները, դուռը, զանգը, գմբեթի խաչը, եկեղեցու նավակատիքին՝ սուրբ Խորանը, Մկրտության սուրբ ավազանը, Հիսուս մանկան հետ Տիրամոր նկարը և եկեղեցու սյուները։ Եվ միայն օծվելուց հետո է եկեղեցում մատուցվում պատարագ, քանզի այն արդեն սրբագործված և մաքուր է։
Ամեն տարի հունվարի 6-ին՝ Սուրբ Ծննդյան և Աստվածհայտնության տոնին, պատարագից հետո կատարվող ջրօրհնեքի ժամանակ Մյուռոնը հեղվում է Հորդանան գետը խորհրդանշող ավազանի մեջ՝ ի հիշատակ մկրտության ժամանակ Հորդանանում Հիսուսի վրա Սուրբ հոգու էջքի։

Մյուռոնն ունի երկու էական բաղադրիչ՝ ձիթենու յուղ և բալասան, որոնց խառնվում է 40-ից ավելի տարբեր հոտավետ խունկերի, ծաղիկների, անուշահոտ բույսերի արմատների, ծաղկաջրերի, յուղային հյութերի և տերևների միաշաղախված հեղուկը։ Վերջին տարիներին Մյուռոն պատրաստելու համար օգտագործվող բույսերի և նյութերի թիվը հասնում է մինչև 72-ի (Քրիստոսի աշակերտների խորհրդանշական թիվը)։

Մյուռոնի պատրաստությունն սկսվում է Մյուռոնօրհնեքից ամիսներ և անգամ տարիներ առաջ, երբ աշխարհի զանազան վայրերից (Հնդկաստան, Իսրայել, Պաղեստին, Հունաստան և այլն) Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածին են բերվում անհրաժեշտ նյութերը։ Դրանք լցվում են մեծ կաթսայի մեջ և երեք օր շարունակ կրակի վրա շոգիացման եղանակով եփվում են։ Իսկ Մյուռոնօրհնությունից 40 օր առաջ ձիթենու անարատ յուղով կաթսան դրվում է Մայր տաճարի Ավագ խորանի վրա և ծածկվում նրբահյուս շղարշով։

Սուրբ Մյուռոնի օրհնությունը վերապահված է Ամենայն Հայոց կաթողիկոսին և Մեծի Տանն Կիլիկիո կաթողիկոսին։ Նրանք հին Մյուռոնը լցնում են նորի մեջ և երգում են «Առաքելոյ աղաւնոյ» շարականը։ Այնուհետև Հայոց Հայրապետը խաչակնքում և խառնում է Մյուռոնը Հայոց եկեղեցու ավանդական երեք նվիրական սրբություններով՝ Տիրոջ խաչափայտի մասունքով Կենաց խաչով, Աստվածամուխ Սուրբ գեղարդով և Սուրբ Գրիգոր Լուսավորչի Աջով՝ երեք անգամ ասելով՝ «Թող օրհնվի և սրբվի Մյուռոնս այս սուրբ խաչի նշանով, Սուրբ Ավետարանով, սուրբ աջովս կամ Սուրբ գեղարդովս և օրվա խորհրդով Հոր, Որդու և Սուրբ հոգու անունով…»։

Մյուռոնն օրհնվում է 7 տարին մեկ, բայց անհրաժեշտության դեպքում ժամկետը կարող է խախտվել։ Երջանիկ է այն կաթողիկոսը, որն իր գահակալության ընթացքում կարողանում է մյուռոն օրհնել և իր հայրապետական օրհնությունը բաշխել հավատացյալներին։ Վազգեն Առաջին Վեհափառ Հայրապետն իր գահակալության ընթացքում (1955-1994) կատարել է 5 Մյուռոնօրհնեք, իսկ 1991 թ. սեպտեմբերի 29-ին նա օրհնել է նորանկախ Հայաստանի Հանրապետության առաջին մյուռոնը՝ այն անվանելով «Անկախության մյուռոն»։

2001 թվականից սկսած՝ Մյուռոնօրհնությունը տեղի է ունենում Սուրբ Տրդատի նորակառույց բաց խորանում։ Մյուռոնի կաթսան 7 օր շարունակ մնում է Մայր տաճարում, որպեսզի հավատացյալները հնարավորություն ունենան այն համբուրելու և օրհնություն ստանալու։

126 տարի շարունակ Մայր Աթոռում գործածվող Մյուռոնի արծաթե կաթսան 1895 թ. հունվարի 1-ին Սուրբ Էջմիածնին է նվիրաբերել Նոր Նախիջևանում ծնված բարերար Աղա Գասպար Հարությունյան Կարապետօղլյանը։ Կաթսայի վրա պատկերված են Քրիստոսի մկրտությունը Հովհաննես Մկրտչի ձեռքով, Աբգար արքայի մկրտությունը Սուրբ Գրիգոր Լուսավորչի ձեռամբ, Միածին Որդու էջքը, Մայր Տաճարը և այլն։ Առաջին անգամ այս կաթսայում Սուրբ Մյուռոն է օրհնել Խրիմյան Հայրիկը 1897 թ. սեպտեմբերի 14-ին։

Մյուռոնօրհնության համար շքեղ կաթսա ունենալու գաղափարի հեղինակը հայ նշանավոր գրող Ռափայել Պատկանյանն է։ Նա 1889 թ. հունվարի 17-ին նամակ է գրում Մակար Ա Թեղուտցի կաթողիկոսին (1885-1891), որում հայցում է Վեհափառի օրհնությունը՝ համընդհանուր հանգանակություն կազմակերպելու կաթսայի համար։

Սրբալույս Մյուռոնը սովորաբար լցնում են աղավնաձև անոթի մեջ։ Աղավնին Սուրբ Հոգու խորհրդանիշն է։ Հիշարժան է, թե ինչպես Սուրբ Հոգին աղավնու նման իջավ Հիսուսի վրա մկրտության ժամանակ։

Հայ մարդու համար մյուռոնն ավելին է, քան պարզ մի օրհնված յուղը։ Այն հայ քրիստոնյայի կապն է իր նախնիների ու անցյալի հետ։ Մյուռոնին հավատարիմ լինելը անմնացորդ նվիրում ու հավատարմություն է մեր եկեղեցուն, ազգային-հոգևոր արժեքներին և մեր Հայրենիքին։

Գարեգին Ա Ամենայն Հայոց կաթողիկոսը Մյուռոնի մասին շատ դիպուկ խոսք ունի. «Հայաստանյայց եկեղեցւոյ միւռոնը հայութեան կնիքն է դարձած՝ ըլլալէ ետք կնիքը Սուրբ հոգւոյն։ Միւռոնով պայծառացած ճակատին համար կըսենք «Հայու ճակատ»։ Միւռոնուած մանուկի համար կըսենք «Հայու որդի»։ Երբ մկրտութենէ անմիջապէս ետք երեխան դրոշմի օծումն ընդունի իր ճակատին՝ կըսենք «Ահա հիմա հայացաւ»։

Դարեր շարունակ Սուրբ մյուռոնն օրհնվելուց հետո բաշխվել է հայկական տարբեր գաղթօջախներում։ Հատուկ նվիրակները սուրբ Էջմիածնի օրհնությունը փոխանցել են օտար ափերում ապաստանած հայերին։ Փաստորեն, Մյուռոնն ապահովում էր Սուրբ Էջմիածնի և տվյալ համայնքի կապը, որի միջոցով օտար ափերում ապրող հայերին հիշեցնում էր նրանց հոգևոր ծննդավայրի մասին։

ՀԱՍՄԻԿ ՄԱԴՈՅԱՆ