ԼՈՒՍԱՎՈՐ ՄԻ ԿԵՏ…

…«Ու քանի անգամ, ախ, քանի-քանի,

Նա եկավ հետքով մեր քարավանի,

Կլանչում էր նա, վազում հևիհև

Մեր քարավանի ու մեր տան միջև»…

Վահագն Դավթյան

Ամեն ինչ` մեր խոսքերը, ծառերի խշշոցն ու գոմից դուրս եկած գառի մայունը` շշուկ էր, մրմունջ: Բոլորս անհանգիստ էինք, ես վեց տարեկան էի, և չէի ուզում շշուկով խոսել, գոռում էի թռչունների վրա, քար էի նետում հավերի կողմը կամ փայտով հարվածներ էի տեղում ծառերի բներին: Դա իմ աշխարհն էր` երաժշտությամբ լի, որով կարծես խլացնում էի անհանգիստ ծալվող մի բուռ սիրտս: Տան մեջ ամենքը մի բանով քարացնում էին անհանգստությունը: Պետք է հեռանայինք տնից. հայրս բահը խրում էր հողի մեջ, դուրս քաշած հողը բահի սայրով մանրացնում, փոշիացնում էր այնքան, մինչև մայրս գալիս ու որևէ հուսադրող բան էր շշնջում նրան, և նորից շշուկներ…

Բոլորը մահացող պառավի պես էին արտաշնչում` մի տեսակ զգույշ, համտեսելով կլանվող օդը: …Այս ամբողջ դիվային լռության մեջ միայն մի արարած էր անթաքույց ցույց տալիս իր անհանգստությունը` մեր շունն էր: Իր գամփռային խաղաղությունը ներքին կանխազգացողությամբ խախտվել էր, ու հաչում էր գիշերն ի լույս: Մենք փորձում էինք սաստել նրան` ավելի էր փրփրում. վազում էր մարագ, քիթը խոթում, հոտոտում էր հավաքած կահ-կարասին, հետ դառնում ու հաչում էր ուղիղ մեր դեմքին: Բոլորս էլ գիտեինք պատճառը, բայց մեկս մյուսին շշնջում էր. «Էս շունն ի՞նչ ա ուզում»…

Հայրս գրկեց ինձ ու նստեցրեց սայլին: Մայրս անլսելի հեկեկում էր: Ես անխռով էի պահում ինձ, որովհետև հայրս հաճախ էր իմ փոքրիկ տղամարդկությունը փորձում իր աչքերով, որոնք երկու մշուշված ժայռեր էին հիշեցնում: Ինձ պատվիրված էր սայլից չիջնել, բայց մանկական անբացատրելի մի թախիծ էր մեջս եփվում. ես զգում էի շանը: Աննկարագրելի մի խենթություն էր պատել նրան. յուրաքանչյուրի հետ վազում էր դուրս` հոտոտում կապոցները, նորից հետ էր դառնում, գլուխը կորցրած ձիավորի պես խփվում էր դռան դիմացի տանձենուն, վազում մարագի կողմը, ինչ-որ բան էր հաչում` կարճ, սեղմ, առանց ժամանակ վատնելու, ու նորից վերադառնում… Հետ գալիս քթից խոնավություն էր կաթում, և դա արցունք էր: Դունչը հպվում էր անասունների ոտքերին, մի պահ խեղճացած նայում էր նրանց դեմքին ու նորից ցատկում տնից հեռացող իրերի կողմը: Գամփռը ատամներով կախվել էր մորս բռնած կապոցից: Մայրս վերացած՝ մի քանի մետր քարշ էր տալիս, ոչ այնքան մեծ կապոցը, որքան հսկա գամփռին, որը հետևի ոտքերով խրվել ու վար անող եզան նման ակոսում էր: Երբ մայրս ուշքի եկավ՝ բուրդն արդեն տարածվել էր բակով մեկ. մայրս ոտքով հրեց շանը, մի կերպ պոկեց նրա երախից ճղրտված կապոցն ու քայլեց դեպի սայլը. «Անտեր շուն»… Աչքերս լցվեցին.

-Անտեր չի, իմ շունն է…

Մայրս տխուր ժպտաց: Այն ժամանակ չէի հասկանում. դա մորս ցավն էր: Այդ երկու բառերը, որոնք ասվել էին մեղմ, առանց չարության, մի ամբողջ պատմություն էր` տուն, հիշողություններ…

Լուռ հեռացումը շարունակվեց, մինչև վերջին կապոցը հայրս դուրս հանեց տնից ու շարժվելու նշան արեց: Հայրս` գլուխը բարձր, հայացքը հառած սարերի լանջերին, երբ մի ոտքը թեթև գցում էր առաջ, մյուսը կորագիծ քաշելով դանդաղ քարշ էր տալիս հագուստից կպած շանը: Այսպես փոխնիփոխ. Անհայտություն տանող քայլեր էին: Այդպես միայն թափառական դերվիշն է պապակ սրտով ու ալեկոծ հոգով քայլ անում անապատի այրող ավազներում:

Մեր փոքրիկ քարավանը գնում էր…Անիվների ճռճռոցը ծնողներիս հոգոցներում էր: Այդ միալար ձայնը կամաց-կամաց փորձում էր սղոցել կապը օջախի հետ:

Ես նստած էի սայլի հետնամասում, դեմքով դեպի հեռացող տունը: Շան անհանգստությունը կարծես նվազել էր. մոլորված կանգնել էր տան դիմաց, ու ինձ թվաց` հնար լիներ` թաթերով աչքերը կպրտեր-կտրորեր` տխուր տեսիլքը ցրելու համար:

Մթնշաղ էր, երբ գյուղից դուրս եկանք, մի քրդուհի հագուստներն էր փռում առվի ափին: Սպասում էր արևին, որ լվացք անի: Աչքս չէի կտրում մեր կտուրից, հանկարծ նկատեցի դեպի մեզ վազող շանը, ուրախությունս այնքան մեծ էր, որ ցանկացա իջնել սայլից, բայց մայրս կողքս էր ու ձեռքով քաշեց իրեն:

Գամփռը հասավ մեզ, խելագար շարժումները կրկնապատկվել էին, աչքերն արյունակալ հաչում ու պտտվում էր ընթացող սայլի շուրջը: Տեսնելով՝ բան դուրս չի գալիս, կանգնում էր եզների առջևն ու թշնամաբար ատամներն ի ցույց` գռմռում: Կենդանիներն անտարբեր առաջ էին շարժվում: Այդ անտարբեր առաջընթացը ավելի էր գազազեցնում շանը, սակայն ես զգացի նրանց մտերմությունը: Հայրս բարկանում էր շան վրա, իսկ վերջինս շուռ գալով նորից վազում էր տուն: Բայց մի քանի քայլ չարած` կանգ էր առնում ու նորից դեպի սայլն էր գալիս: Հետո անորոշության մեջ կաղկանձում էր, գլուխը թեքում մերթ ընդ մերթ տան ուղղությամբ, որն արդեն ծածկվում էր բլուրի հետևում:

Քրդուհին ձեռքն առաջ մեկնած եկավ դեպի շունը (երևի հացի կտոր էր ձեռքին), բայց շունը նորից վազեց մեր կողմը: Կաղկանձեց, շնային լեզվով էլի ինչ-որ բաներ ասաց ու վազեց հետ, տեսա, թե ինպես համոզված ուղղություն վերցրեց դեպի տուն ու կորավ իմ տեսադաշտից: Մտածեցի՝ վերջ, նա գնաց…Հիմա կփռվի տանձենու տակ ու լաց կլինի: Իմ արցունքներն էլ գլորվեցին: Որոշ ժամանակ անց տեսա նրան, լսեցի հևոցը, մեր կողմն էր գալիս:

-Շու՛նս,-կանչեցի ես, դա ուրախություն պատճառեց նաև տրտմած ծնողներիս: Հետո մեր շունը նորից հետ վազեց, սակայն այս անգամ ինձ թվաց, որ նա անպատճառ հետ կգա…

Ու այսպես երկու կողմն էլ հեռանում էին, շունը բնազդով զգում էր, որ այսուհետ պետք է հսկի. լիզի տան պատերն ու նստած ժամերով հետևի սարդի գործելուն, գլուխը թաթերին երազի, թե ինչպես էր կախվում տանտիրոջ փողքերից: Խելացնոր ճեղք էր գոյացել նրա ուղեղում, հայտնվել էր մի տեղ, ուր բաժանվում էին ժամանակները, և որտեղ մարդիկ գուցե ինչ-որ իմաստով կարողանային գոյատևել, բայց կենդանին, այս շունը, որն ապրում էր միայն գիտակցելով իր ամբողջությունը տան և ընտանիքի մեջ` չէր կարողանում մասնատվել…

Հիմա, երբ տարիներ են անցել, ու արթնանում եմ մեր հին տնից շատ հեռու, երբ հիշողությունս փորձում է մթնել եկող օրերի կույտում, այդ ժամանակ մի տեսիլք է հայտնվում` լուսավոր ընթացող մի կետ, որը հասնելով ինձ, մեծանում, դառնում է մի հսկա գամփռ. դա իմ շունն է` իմ ուղեկիցը, որը տանում է իր հետ դեպի մանկություն…

Ես մտովի նրա հետ քամու նման սուրում եմ դեպի տուն, իրար հետ մտնում ենք գոմ, նա դնչով ցույց է տալիս իր սիրած սարդի ոստայնը և ուրախ հաչում է: Ես վազում եմ ծառերի մոտ ու փայտով թխկթխկացնում իմ սիրած մեղեդիները, հաճախ նրա գլխին եմ փորձում ու հայացքից, այդ անմեղ հայացքից գլորվում եմ, թավալվում նրա փափուկ մազերից կառչած: Նա մի կետ էր, որ երևում էր հորիզոնում, իսկ հիմա կամուրջ է դարձել մի ամբողջ հիշողության…

ԼԵՎՈՆ ՇԱՀՆՈՒՐ