ՀԱՂԹԵՑԻՆՔ ԵՎ ԿՀԱՂԹԵՆՔ` ՈԳՈՎ, ԿԱՄՔՈՎ, ԳԱՂԱՓԱՐՈՎ

Ընթերցողի ուշադրությանն ենք ներկայացնում մեր հարցազրույցը հայտնի գրող, հրապարակախոս, հասարակական գործիչ Սեդա Վերմիշեւայի հետ:
Սեդա Վերմիշեւան 1974 թվականից ԽՍՀՄ գրողների միության, ներկայումս Հայաստանի եւ Մոսկվայի գրողների միության անդամ է, Ա. Գրիբոյեդովի անվան պատմամշակութային ընկերության նախագահ, ՀԳՄ ռուսալեզու բաժանմունքի, Հայաստանի հետ բարեկամության մոսկովյան ընկերության համանախագահ, Ռուսաստանի հայերի միության վարչության անդամ: ԼՂՀ ներկայացուցչության փորձագետ-վերլուծաբան է: Տասից ավելի բանաստեղծական ժողովածուների հեղինակ է: Նրա բանաստեղծությունները թարգմանվել են հայերեն, սլովակերեն, լեհերեն, ֆրանսերեն: Բեղմնավոր ստեղծագործական, հասարակական-քաղաքական գործունեության համար Սեդա Վերմիշեւան պարգեւատրվել է «Մովսես Խորենացու» մեդալով, ՌԴ՝ Մ. Շոլոխովի եւ Մ. Լերմոնտովի անվան մեդալներով:

-Տիկին Վերմիշեւա, Դուք այն սերնդից եք, որը Հայրենական պատերազմը տեսավ իր մանկության տարիներին: Ի՞նչ փոխեց դա Ձեր կյանքում:
-Երբ պատերազմը սկսվելուց մի քանի ամիս անց մեր ընտանիքը Մոսկվայից տարհանվեց Թբիլիսի, 8-9 տարեկան էի, բայց շատ հարցերում հասուն մարդու պես էի մտածում, իսկ Թբիլիսին բավական հեռու էր ռազմաճակատից, եւ մարդիկ լավ չէին պատկերացնում իրավիճակի լրջությունը: Ես բարձրանում էի բակի ծառերից մեկը եւ բարձր ձայնով, ինչպես մոսկովյան ռադիոն, հայտարարում էի` այսօր մեր զորքերը մեծ կորուստներից հետո նահանջել են Բրյանսկ քաղաքից, ընթանում են ծանր մարտեր Ռժեւի մոտ: Հաջորդ օրը ուրիշ լուր էի հայտնում: Լսողները զարմացած նայում էին եւ միայն մտածում էին փոքրիկ աղջկան ծառից իջեցնելու մասին: Իսկ իմ մեջ պատերազմի զգացողությունը շատ ուժեղ էր: Երեխաների հետ այցելում էի Թբիլիսիում բուժվող վիրավորներին, նրանց փոխարեն նամակներ գրում, բոլորի համար բանաստեղծություններ արտասանում, տանից ինչ-որ լավ բան, ասենք, խնձոր տանում, դա մեր փոքրիկ մարտական խնդիրն էր: Ընդհանրապես, շատ դժվար շրջան էր: Ես դպրոց գնալուց առաջ հացի հերթ էի պահում, իսկ վերադառնալիս ճշտում էի, ինչքան է այն առաջ գնացել: Մանկական շատ զվարճանքներից զրկված էինք, բայց կիսազինվորական ապրելակերպը, չափավորությունն ամեն ինչում մեր հետագա կյանքի մասը դարձան, ձեւավորեցին ուրույն մտածելակերպ եւ աշխարհայացք: Թբիլիսիում ծանր հիվանդացա եւ ինձ ուղարկեցին հորս մոտ` Երեւան, ուր խնամքի համար ավելի լավ պայմաններ կային: Այստեղ էլ դիմավորեցի Մեծ հաղթանակը:
Պապս` Քրիստափոր Վերմիշեւը, հայտնի հասարակական գործիչ էր, Հայկական առաջին հանրապետությունում նախարար է եղել: Թե՛ այդ փաստի, թե՛ իրենց ծնողների իշխանական ծագման համար ծնողներս խորհրդային իշխանության օրոք զրկվել են տարբեր իրավունքներից, այդ թվում՝ ուսում ստանալու: Բայց հայրս արտասովոր կարողությունների, աշխատասիրության տեր մարդ էր եւ կարողանում է ուսումնասիրել տնտեսությունը, առանց մասնագիտական կրթության գիտական ատենախոսություն պաշտպանել եւ պատասխանատու պաշտոններ զբաղեցնել Պետպլանում: Ծնողներիս մեծ ցանկությունն էր, որ անպայման տնտեսագիտական կրթություն ստանամ, ու թեեւ գրական նախասիրություններ ունեի, հորս խորհրդով («Սկզբում աշխատիր, նոր մտածիր գրելու մասին»,-ասաց նա) օրվա ապրուստ վաստակելու համար ընդունվեցի ԵՊՀ տնտեսագիտական ֆակուլտետ, որն էլ գերազանցությամբ ավարտեցի 1956թ.: Երրորդ կուրսում ամուսնացա ինժեներ Տիգրան Զոլյանի հետ: 1955թ. ծնվեց որդիս` Սուրենը, երկու տարի անց աղջիկս` Նարինեն: Երկուսն էլ ինքնուրույն եւ հաջողակ ճանապարհ են անցել, տղաս այժմ Երեւանի Վ. Բրյուսովի անվան պետական լեզվաբանական համալսարանի ռեկտորն է, Նարինեն ճանաչված նկարչուհի է: Ես անչափ ուրախ եւ հպարտ եմ նրանց ձեռքբերումներով: 60-ականների կեսերից սկսեցի գրել, աստիճանաբար ավելի ու ավելի շատ: Ստեղծագործելը մի տեսակ երկրորդ պլան է մղվել միայն 80-ականների վերջերին, երբ ավելի շատ հրապարակախոսական, հասարակական գործունեության անհրաժեշտություն կար: Հետագայում շարունակել եմ նմանատիպ գործունեությունս, սակայն հպարտ եմ այդ շրջանի համար, որ կարողացանք համախոհների հետ միասին ռուս մտավորականությանը ներկայացնել Ղարաբաղում տիրող իրավիճակը, նրանց հետ միասին պայքարել Արցախի անկախության համար:
-Հայկական թեման այսօր արծարծվո՞ւմ է ռուս գրականության մեջ, եւ ինչքանո՞վ է հայ ընթերցողը ծանոթ ժամանակակից ռուս գրականությանը:
-Ռուս հեղինակները հայերի մասին այժմ գործնականում ոչինչ չեն գրում: Դա կապերի բացակայության հետեւանք է: Բոլորը պարփակվել են իրենց ազգային խնդիրների շրջանակներում: Անհետանում է թարգմանական մշակույթը. նախկինում թարգմանչությունը բավական զարգացած էր, ռուս եւ հայ գրողների գործերը փոխադարձաբար հարստացնում էին բարեկամ երկրների մշակույթը: Գրական երկխոսությունը խթանելու համար որոշակի ջանքեր գործադրում է Ռուսաստանի հայերի միությունը:
-Դուք շատ եք գրում Արցախի թեմայով: Ի՞նչ կարող ենք մենք այսօր հակադրել ադրբեջանական քարոզչությանը գրականության, հրապարակախոսության միջոցով:
-Առավելապես խաղաղություն, նրանք դրա պահանջն ունեն: Մոսկվայում մեր տան մոտակայքի շուկաներից մեկում հիմնականում ադրբեջանցիներ են առեւտուր անում: Երբ նրանց ասում եմ, որ հայ եմ, նույն պատասխանն եմ լսում` ոչինչ, քույր, մեզ Ղարաբաղը չի հետաքրքրում, մենք այստեղ ենք եկել, որ կռվի չմասնակցենք: Այսինքն՝ հասարակ ադրբեջանցին պատերազմ չի ուզում, եւ մենք պետք է օգտագործենք այդ գործոնը որպես Ադրբեջանի ներքաղաքական իրավիճակի վրա իր բնակիչների միջոցով ազդելու հնարավորություն: Իհարկե, չի կարելի մոռանալ նաեւ բացահայտ սպառնալիքներին եւ ապատեղեկատվությանը համարժեք պատասխանելու, լրատվամիջոցներին սանձելու մասին: Մի դեպք պատմեմ. Մոսկվայում ժուռնալիստների միությունում հանդիպում էր կազմակերպվել` հայ եւ ադրբեջանցի լրագրողների միջեւ համաձայնության եզրեր գտնելու նպատակով: Պետք է նշեմ, որ մասնակիցների մեծ մասն ընդունում էր, որ ադրբեջանական կողմն է «ցեխ նետում» հայերի վրա: Բուռն քննարկումների ընթացքում մոտեցա նրանց ներկայացուցիչներից մեկին եւ հորդորեցի վերջ դնել այս «կրկեսին», դա ոչ մի արդյունք չի ունենալու, մեր վիճաբանությամբ միայն զվարճացնելու ենք այլազգի մասնակիցներին: Ի պատասխան` այդ կինն ասաց. «Ձեզ համար հեշտ է, դուք հաղթել եք, իսկ մենք պարտավոր ենք արդարանալ, հարձակվել»: Ինչեւիցե, իմ խոսքերը որոշակի ազդեցություն ունեցան, թունդ բանավեճ այդպես էլ տեղի չունեցավ: Իսկ քիչ անց միջոցառումն ավարտվեց ֆուրշետի սեղանի շուրջ:
-Տիկին Վերմիշեւա, Դուք նաեւ ՀՀ-ում Արցախի ներկայացուցչության փորձագետ-վերլուծաբան եք, զբաղվում եք տարածաշրջանում եւ աշխարհում քաղաքական գործընթացների հետազոտությամբ: Ձեր կարծիքով, ինչպե՞ս կարող են հայկական պետություններն ամրագրել Արցախում տարած հաղթանակը:
-Մենք փոքր երկիր ենք, եւ բնական է, որ որոշ հարցերում խոշոր տերությունները կարող են իրենց սեփական խաղը խաղալ` առանց մեր պահանջները հաշվի առնելու: Սակայն պատմական կոնկրետ օրինակները համադրելով` համոզվում ես, որ, այնուամենայնիվ, սեփական շահերը պաշտպանելու հնարավորություն կա` իրադարձությունների հորձանուտում ճիշտ կողմնորոշվելու, քաղաքական կամքի եւ մարտունակ զինված ուժերի առկայության դեպքում: Քննարկենք թեկուզեւ Լիբիայի օրինակը: Արդեն ինչքան ժամանակ է՝ ՆԱՏՕ-ի քարոզչական եւ ռազմական ներուժն ուղղված է Քադդաֆիի դեմ, բայց նա պայքարում է: Ճիշտ, թե սխալ, նա նպատակադրված կերպով իր տեսակետն է պաշտպանում եւ խառնել է արեւմուտքի բոլոր խաղաքարտերը: Եվ դեռ հայտնի չէ, թե վերջում ով օգուտ կքաղի ստեղծված իրավիճակից: Փաստորեն, մեկ մարդ, մեկ պետություն` հավատարիմ զինված ուժերով, հակադրվել է հզոր ռազմական կառույցին: Այս ամենի համատեքստում ես լիովին արդարացված եմ համարում մեր նախագահի վարած, այսպես կոչված, կոմպլեմենտար քաղաքականությունը. նա կտրուկ շրջադարձեր չի կատարում այս կամ այն կողմ, հաշվարկում է իր քայլերի դրական եւ բացասական հետեւանքները: Այսօր իրադարձությունները ողջ աշխարհում շատ արագ են զարգանում, եւ դրանք միակողմանիորեն դիտարկելով, միանգամից այս կամ այն պետության «գիրկը նետվելով» կարելի է մեծ վնաս կրել: Պարզապես այդ ամենի հետ մեկտեղ պետք է շարունակել զարգացնել եւ ամրապնդել մեր պետականությունը, անհրաժեշտ սպառազինություն ձեռք բերել, առաջին հերթին հրթիռային, ավիացիոն համակարգեր: Նման սպառազինությամբ համալրված ստորաբաժանումների գործունեությամբ է պայմանավորված ամբողջ բանակի մարտունակությունը: Տեսեք, ՆԱՏՕ-ն լայնորեն կիրառում է ե՛ւ հրթիռներ, ե՛ւ ավիացիա, վերջերս ավելի շատ անօդաչու ապարատներ, այնտեղ խուսափում են զոհերից, որոնք անխուսափելի են ցամաքային գործողությունների ժամանակ: Այսինքն, նման համակարգերն են հիմնականում հաղթանակ ապահովում, եւ դրանք մեզ անհրաժեշտ են:
-Իսկ մարտական ոգի՞ն. չէ՞ որ 1990-ականների սկզբին մենք շատ թույլ էինք զինված, էլ չեմ խոսում ավիացիայի ու հրթիռների մասին, սակայն հաղթեցինք սպառազինմամբ եւ մարդկային ռեսուրսներով գերակշռող հակառակորդին:
-Այո՛, եւ ես քիչ առաջ դրա մասին էի ասում. հաղթեց ոգին, կամքը, գաղափարը, հայ ժողովրդի համախմբվածությունը արդար նպատակին հասնելու ձգտման շուրջ: Եվ պետք է նշեմ, մենք հաղթեցինք շատ բարդ հակամարտությունում, որը տասնամյակներ ծխացող հիմնախնդիր լինելուց բացի, այս անգամ առավելապես նավթային գործոնով էր պայմանավորված եւ ձեռնտու էր տարբեր ուժերի: Եթե ուշադիր դիտենք արեւմտյան տերությունների ներկայացրած «Մեծ Մերձավոր Արեւելքի» քարտեզը, կտեսնենք էներգառեսուրսների կենտրոններ եւ այդ ռեսուրսները դեպի արեւմուտք տեղափոխելու ճանապարհներ: Փաստորեն, աշխարհն այնպես է դասավորված, որ նավթը, գազը գտնվում են արեւելքում, իսկ դրանց հիմնական սպառողները` արեւմուտքում: Նման բարդ քաղաքականության մեջ լավ կլինի ունենալ սեփական նախաձեռնությունը, միանալ առավել ձեռնտու տարբերակին եւ առավելագույն օգուտ քաղել:
Տարածաշրջանում բոլոր գործողությունները փոխկապակցված են նավթային գործոնին, եւ հենց այդ պատճառով էլ Ադրբեջանը լայնամասշտաբ ռազմական գործողություններ չի սկսում: Բոլորն են հասկանում, որ ցանկացած պատերազմ անկանխատեսելի է, հնարավոր է ոչնչացվեն Բաքվի նավթային ենթակառուցվածքները, իսկ այդ դեպքում երկրի կարեւորությունը էապես կնվազի: Պետք է նշեմ, որ ռուս շատ փորձագետներ, օրինակ` Կորոտչենկոն, Խրամչենկոն եւ այլք, բարձր են գնահատում հայկական բանակի մարտունակության աստիճանը, հնարավորությունները եւ լիովին իրատեսական են համարում նման սցենարը:

ԱՐՍԵՆ ԱՂԵԿՅԱՆ
մայոր