ՀՐԱՆՏ ԴԻՆՔԸ՝ ՈՐՊԵՍ ՆՈՐ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՀԻՄՆԱԴԻՐ

Հրանտ Դինքի սպանության 15-րդ տարելիցի առթիվ թուրքերեն և անգլերեն հոդված է հրապարակել թուրք մտավորական, պատմագետ, ցեղասպանագետ Թաներ Աքչամը: Որոշ կրճատումներով ձեզ ենք ներկայացնում հոդվածի հայերեն տարբերակը:

Դարձյալ հունվարի 19-ը և Հրանտ Դինքի դաժան սպանությունը… Մենք ոգեկոչելու ենք Հրանտի հիշատակը և կխոսենք Հրանտի մասին:

Նախ, դիտարկում. 15 տարի է անցել… Թուրքիայի պատմության մեջ ոչ մի սպանված մարդ այսքան երկար ժամանակ չի հիշվել՝ նույն համառությամբ ու վճռականությամբ: Սա առաջին դեպքն է:

Վերջին խոսքը կասեմ ի սկզբանե. քանի դեռ Հրանտ Դինքը չի հռչակվել թուրքական հանրապետության հիմնադիր, ժողովրդավարությունն ու մարդու իրավունքների հարգանքն այս երկրում չեն տիրի:

Եթե Հրանտ Դինքը չհռչակվի հանրապետության հիմնադիր, այս հանրապետությունը չի կարող պսակվել ժողովրդավարությամբ: Հրանտ Դինքին հիմնադիր կոչելը նշանակում է կասկածի տակ դնել և ուղղել առաջին Հանրապետության հիմնադրի սկզբունքային սխալները:

Այսպիսով, ես կարող եմ ամփոփել նրա երկու հիմնական թեզերը հետևյալ կերպ.

1) Հանրապետության հիմնադրումն ունի կառուցվածքային սխալներ, և Հրանտ Դինքի սպանությունը դրանց արդյունքն է:

2) Կառուցվածքային այս սխալները կարող են վերացվել միայն այն դեպքում, եթե Հրանտ Դինքը հռչակվի նոր հանրապետության հիմնադիր:

Հրանտ Դինքը Թուրքիայի Մարտին Լյութեր Քինգն է: Հրանտ Դինքը, ինչպես Մարտին Լյութեր Քինգը, սպանվեց, քանի որ ուներ փիլիսոփայություն, որը կասկածի տակ էր դնում Հանրապետության հիմքը: Նրան սպանել են Հավասար քաղաքացիական իրավունքներ պահանջելու համար:

Այս Հանրապետությունը հիմնվել է հայերի, հույների, ասորիների և հրեաների մարգինալացման վրա: Այն ստեղծվել է այնպես, որ քրդերին այլ ելք չթողնի, քան թուրքական ինքնիշխանությանը ենթարկվելը: Այս երկրում ո՛չ քրիստոնյաները, ո՛չ հրեաները, ո՛չ ալևիները, ո՛չ էլ քրդերը լիարժեք քաղաքացի չեն համարվում:

Ամենահավասարը սուննի թուրքերն են, հաջորդում են մյուսները: Անհավասարությունն այս հանրապետության կառուցվածքային խնդիրն է:

…Հրանտ Դինքը սպանվել է՝ «Ես հայ եմ, դուք դա որպես այդպիսին կընդունեք» ասելու համար: Նրան սպանել են այն բանի համար, որ ասել է, թե պարտադիր չէ թուրք լինել՝ հավասար քաղաքացի լինելու համար: Նրան սպանել են, քանի որ ասում էր՝ հնարավոր է լինել և՛ հայ, և՛ իրավահավասար քաղաքացի: Ճիշտ այնպես, ինչպես Մարտին Լյութեր Քինգը սպանվեց՝ ասելու համար, որ հնարավոր է լինել և՛ սևամորթ, և՛ հավասար քաղաքացի…

Այսինքն՝ Հրանտը սպանվել է Թուրքիայում՝ բոլոր հայերի, հույների, ասորիների, հրեաների և քրդերի հավասար քաղաքացական իրավունքները պաշտպանելու համար: Նրան Հանրապետության հիմնադիր հռչակելը ամենամեծ ինքնաքննադատությունը կլինի…

2000-ականներին ժողովրդավարացման գործընթացն ավարտվեց հիասթափությամբ, ինչպես եղավ Հայոց ցեղասպանության պարագայում… Քրդերի հիմնարար իրավունքները ճանաչելու նախաձեռնություններն ամբողջությամբ փակվեցին: Երկիրն ընկել է մեծ խավարի մեջ և դեռ այնտեղ է…

Բայց չմոռանանք, սրանք եղել են ու կան, բայց շատ բան է ձեռք բերվել: Հրանտ Դինքը, իմ կարծիքով, հոգեւոր հաղթանակ է: Այն խորհրդանիշն է, որ իզուր չէին ապրած տարիները, և որ մենք շատ բան ենք թողել նոր հանրապետության համար:

…Մինչև 2007 թվականը քրեական հետապնդման էին ենթարկվում մարդիկ, ովքեր ասում էին` «1915-ին մեծ կոտորած եղավ, ազգ կործանվեց»: Այդ մարդկանց, հատկապես Հրանտի դեմ արշավներ էին կազմակերպվել՝ մահվան սպառնալիքով:

Իմ պնդումը սա է. Հրանտ Դինքը հոգեբանական գերակայություն է, մենք այլևս պաշտպանողական դիրքերում չենք նրա նման մտածողների համար:

…Հրանտ Դինքին ճանաչել և հասկանալ ցանկացողների թիվն ավելանում է, քանի որ Հրանտ Դինքը ներկայացնում է մի նոր միտք: Այն ցույց է տալիս, որ մարդիկ հավասար քաղաքացիներ են՝ անկախ կրոնից, լեզվից կամ հավատքից: Այն ներկայացնում է նրանց, ովքեր ասում են՝ «Ես հավասար քաղաքացի եմ՝ անկախ իմ կրոնից, լեզվից կամ մշակույթից»:

Եթե Հրանտ Դինքին հիմնադիր չհայտարարենք, չենք կարող վերականգնել այս հանրապետության կառուցվածքային անհավասարությունը: Մենք չենք կարող վերացնել այն անհավասարությունը, որը դրվել է այս հանրապետության հիմքում: Հանրապետության պսակումը ժողովրդավարությամբ հնարավոր է միայն այս կերպ:

Իմ վերջին խոսքը սա է. խնդրում եմ, հիմա բացեք Թուրքիա-Հայաստան սահմանը և սահմանի դարպասը անվանեք Հրանտ Դինքի դարպաս: Սա մեծ քայլ կլինի հանրապետության հիմնադրի սխալների վերացման ուղղությամբ:

ԹԱՆԵՐ ԱՔՉԱՄ

17 հունվարի 2022 թ.