Ապրելով հայ ժողովրդի ծոցում՝ եզդի ժողովուրդը դարեր շարունակ հավասարապես կիսել է ինչպես խաղաղ ու ուրախ օրերի երջանկությունը, այնպես էլ ծանր օրերի դժվարությունները։ Եզդի ժողովրդի ճակատագիրը հատկապես վերջին հարյուրամյակի ընթացքում սերտորեն եւ անքակտելիորեն կապված է եղել հայ ժողովրդի եւ Հայաստանի ճակատագրի հետ։ Դրա վառ ապացույցը դարձավ Արցախյան շարժումն ու պատերազմը։ Եզդիները միացան հայ ժողովրդի ազատագրական պայքարին ճիշտ այնպես, ինչպես 1915թ. աշխարհամարտին նրանք իրենց ճակատագիրը կապեցին հայ ժողովրդի հետ եւ չսխալվեցին։ Ինչպես դարասկզբին Սարդարապատը դարձավ հայ եւ եզդի ժողովուրդների փորձաքարը, այդպես էլ Արցախը դարձավ երկու ժողովուրդների նորօրյա բարեկամության վկայագիրը։

Օրերս այցելեցինք Քասախի Սարմեն Եսայանի անվան մանկապատանեկան մարզադպրոց, հանդիպեցինք ու զրուցեցինք այդ դպրոցի սաներ, ծանրամարտի Հայաստանի կանանց հավաքականի անդամներ Հռիփսիմե Խուրշուդյանի եւ Էլեն Գրիգորյանի հետ։ Նրանք երկուսն էլ ծնունդով Քասախից են եւ գրեթե միշտ մարզվում են միասին՝ մարզիչ Արման Ղազարյանի գլխավորությամբ։ Հռիփսիմեի եւ Էլենի մարզումները թեւակոխել են վճռական փուլ. մարզվում են ողջ ծանրաբեռնվածությամբ, օրական երկու անգամ, 1,5-2 ժամ։

Հունիսի 3-ին կրտսեր որդիս՝ Տիգրան Հովհաննիսյանը, զորակոչվեց բանակ։ Օրեր առաջ մենք հարազատների մեծ խմբով ճանապարհվեցինք զորամաս, որ տեսնենք-լսենք, թե ինչպես է տղաս զինվորական երդում տալիս։ Հազիվ թե կարողանամ նկարագրել հույզերս ու ապրումներս, երբ տեսա միանման զինվորական համազգեստով հայ զինվորների՝ որդուս հասակակից տղաների հոծ ու կուռ շարքերը։ Հանկարծ շատ շոշափելի ու սրտամոտ զգացի օրվա խորհուրդը, պահի կարեւորությունը։ Հոգուս մեջ ալիք էր տալիս, բարձրանում էր մի մեծ հպարտություն, ասես զինվորական շարքերից մի անտեսանելի զորություն, մի ահագնացող ուժ էր գալիս դեպի ինձ, լցվում սիրտս։

Ինձ միշտ ապշեցրել է հայ մարդու մշակութային բնատուր հղկվածությունը։ Հայ պարզ, կրթություն չունեցող գեղջուկը հակված է դեպի բարձր արվեստը, հարգանք ունի բարձր արվեստի հանդեպ։ Հենրիկ Մալյանի «Եռանկյունի» ֆիլմում մի շատ բնորոշ տեսարան կա. դարբինները ինչպիսի՜ խորին ակնածանք ունեն փոքրիկ տղայի ջութակից հնչած երաժշտության հանդեպ, քանի որ «ան գիտությունով կչալե»։ Այդպես է՝ մենք գիտություն, գիրք, արվեստ, մշակույթ սիրող ենք։

«Աֆղանցիներին»՝ բարձրահասակ ու թիկնեղ այս տղաներին հեշտ է զանազանել հազարի մեջ, կամ ինչպես ժողովուրդն է ասում՝ հեռվից ճանաչել։ Նրանք դեռեւս ամուր ու կորովի տեսք ունեն, թեեւ նրանցից շատերի քունքերը վաղուց սպիտակել են։ Շաբաթն առնվազն մեկ անգամ, հատկապես աշխատանքից ազատ օրերին, նրանք հավաքվում են Պուշկինի փողոցում գտնվող իրենց միության գրասենյակում՝ միմյանց տեսնելու, միմյանցից տեղեկանալու… Բայց, միեւնույն է, «աֆղանցի» վետերանների նման ամեն մի հանդիպում զուտ նրանց հուզող, այսպես ասած, առտնին խնդիրներից աննկատ վերածվում է պետությանը, հատկապես բանակին վերաբերող հարցերի քննարկումների։

Մեկ ամիս առաջ որդուս՝ Արմեն Սարգսյանին, ճանապարհեցինք ծառայության։ Իսկ այսօր գնում ենք մասնակցելու երդման հանդիսավոր արարողությանը։
Դեպի զորամաս ձգվող երկար ու ձիգ ճանապարհը թվում էր անվերջ ու անսահման։ Ընկել էի անցյալի հուշերի ու մտորումների գիրկը։ Փորձում էի վերհիշել անցած այն 20 տարիները, թե ինչպես մեծացավ որդիս։ Մեծացավ, հասունացավ, ավարտեց Երեւանի ճարտարագիտական համալսարանը եւ պատրաստակամություն հայտնեց ծառայելու հայրենիքին։ Զինվորագրվեց ու գնաց իր պարտքը կատարելու։

Կոտայքի մարզի Մրգաշեն գյուղում են ապրում Մկրտչյանները։ Օրերս նրանք գնացել էին N զորամաս՝ մասնակցելու իրենց որդու՝ Նաիրի Մկրտչյանի զինվորական երդման արարողությանը։ Նաիրին Մոսկվայում է ապրում, սակայն վերադարձել է Հայաստան, որպեսզի հայրենիքին իր պարտքը տա։
-Ճանապարհը երկար էր, մենք՝ անհամբեր։ Ու ճանապարհը տասն անգամ երկար թվաց մինչեւ հասանք զորամաս, առաջին զինվոր թոռս է,- հպարտություն, կարոտ, հուզմունք իրար խառնած՝ պատմում է զինվոր Նաիրիի տատիկը՝ Գյուլնազ Մկրտչյանը։