Զինվոր Մարատը արձակուրդ էր եկել և նրա պապենական օջախում խնջույք էր։ Որդու տուն հասնելուն պես հայրը՝ Հրաչիկը, մատաղացու գառը մորթել և գյուղական բարիքներով սեղան էր գցել։ Հավաքվել են հարազատները, բարեկամները, զինվոր Մարատի ընկերները։ Սեղանի վերին մասում նստած է 93-ամյա Հայկանուշ տատը, որի Վաչիկ ամուսինը զոհվել է Հայրենական մեծ պատերազմում։ Մարատի Զոյա տատը և մայրը՝ ուսուցչուհի Լիանան առանց այն էլ բեռնավորված սեղանն էլ ավելի են ծանրացնում։ Հորդորում են սեղանակիցներին, որ օգտվեն։ Ու ամեն մի նախադասություն, ամեն մի բառ արտասանելիս ջերմ հայացքը շրջում են զինվոր որդու կողմը.

Միջնադարյան եվրոպական երկրներում սովորաբար այն կարծիքն էր տարածվել, թե համաշխարհային մեծ ջրհեղեղից հետո սուրբ լեռան՝ Արարատի գագաթին է մնացել (հանգրվանել) Նոյան տապանը։ Սակայն սնոտիապաշտպությունն ու խավարն այնպես էին մթագնել մարդկանց միտքը, որ վերելքի մասին մտածելն անգամ սրբապղծություն էր համարվում։ Բայց գիտության բուռն վերելքն ստիպեց տարբեր երկրների գիտնականներին ուսումնասիրություններ կատարել լեռնային շատ ու շատ շրջաններում, այդ թվում նաև Հայաստանում։ Տապանը տեսնելու հետաքրքրությունը և այն ուսումնասիրելու ցանկությունը պատճառ դարձավ, որ Հայաստան գան բազմաթիվ անվանի գիտնականներ ու ճանապարհորդներ։

…Կյանքի էջերից պոկված թերթիկները քամին առել թևերին ու աղավնու ճերմակ թևիկների նման ծափծափում է հայրենի, Մարգարիտա տատի ծննդավայր Շահնազար գյուղի տների կտուրներին, շրջակա դաշտ ու սարերին, հետո իջնում է գյուղի հանգստարան, թևերը թափահարում արդեն հանգչող խնկամանի վրա ու նորից կրակը բորբոքելով, խնկի բույրը շաղ է տալիս հարազատ տապանաքարերին, որոնց տակ արդեն քանի-քանի տարի ննջում են մարդիկ, որոնց կյանքի էջերը ճերմակ-ճերմակ էին, ինչպես հեռավոր սիբիրների ձյունը, և այսպես բաց ու ճերմակ էլ կմնային, անգամ գուցե մոռացվեին, որովհետև ժամանակներն անողոք էին՝ հեշտությամբ մոռացնել էին տալիս անուններ, ապրումներ, երազանք ու իղձ, որոնք ասես իսկի չեն էլ եղել, չեն ապրել, խորհել, տառապել ու երազել…

Ասկերան շջկենտոնը, գտնվելով Աղդամ քաղաքի անմիջական հարեւանությամբ, մշտական վտանգի մեջ էր: Իսկ Խանապատ (Խնապատ, Ոսկեսազ) եւ Խրամորթ գյուղերը գնտնվում էին այն ժամանակվա ԼՂԻՄ-ի եւ Ադրբեջանական ՍՍՀ-ի սահմանագծում: Ասկերան մտնելու համար Աղդամի հրոսակները պետք է անցնեին Խնապատ գյուղի կողքից, իսկ Ստեփանակերտ հասնելու համար՝ Ասկերանով: Չնայած աննպաստ դիրքին, Աղդամի թուրքերին ողջ պատերազմի ընթացքում այդպես էլ չհաջողվեց մտնել Խնապատ, որովհետեւ կամավորական ջոկատի մարտիկները կռվում էին անձնվիրաբար:

Ինչպես գրում է գերմանացի ռազմական պատմաբան Կլաուս Ռեյնհարդտը «Շրջադարձ Մոսկվայից» գրքում, գերմանացիները «ծրագրում էին Մոսկվայի համար մղվող ճակատամարտը («Թայֆուն» ռազմագործողությունը) շահել մինչև հոկտեմբերի կեսը»: 1941թ. հոկտեմբերի 10, Մոսկվա: Խորհրդային մայրաքաղաքի համար ամենասարսափելի գիշերը: Քաղաքը ռմբակոծում են գերմանական 70 ռմբակոծիչներ: Վնասվել են Մեծ թատրոնի շենքը, Կենտրոնական հեռագրատունը, Կուրսկի կայարանը: Ավերվել է 400 շենք-շինություն, զոհվել են 150 մոսկվացիներ, ավելի քան 500-ը վիրավորվել են:

Լուսանկարիչ Հովհաննես Արմենակյանը դարձավ 65 տարեկան։ Այս տարիների ընթացքում ոչ մի անգամ չնշեց իր ծնունդը՝ չէր սիրում։ Չէր սիրում նաև գովեստի, մեծարման խոսքեր։ Անում էր իր գործը բարեխիղճ, նվիրված։ Անգամ իր արդեն հանգստի տարիներին սիրտը չկտրվեց հայոց բարձունքներից, որտեղ կանգնած էին հայոց բանակի արծիվ տղաները։ Նրա տպագրած «Ես մի զարկն եմ քո կռվի» գիրք-ալբոմը, լուսանկարների ցուցահանդեսները նվիրված էին հայոց հաղթական բանակին։

Ժողովրդական նկարիչ Հակոբ Հակոբյանի հետ այս զրույցը երկու տարվա վաղեմություն ունի։ Մեծին վայել պարզությամբ, հոգատարությամբ, նրբանկատությամբ ու անկեղծությամբ լի հակոբյանական մտորումները նրա նկարների նման գունեղ էին, ազնիվ, անպաճույճ ու ի սրտե։ Այսօր մեծ նկարիչն այլեւս մեզ հետ չէ, բայց նրա խոսքը հնչում է որպես սթափության կոչ, որպես հայրենիքը սիրելու ու սեփական գոյությունը առաքինությամբ ու հայրենաշեն գործերով իմաստավորելու պատգամ։