ՀԱԿՈԲ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆԻՆ ճանաչողները նրան բնութագրում են որպես կյանքի հանդեպ ակտիվ դիրքորոշում ունեցող, համառ եւ հետեւողական` աշխատանքային պահանջները վերջնակետին հասցնելու գործում, ազնիվ բնավորությամբ եւ պարտության մասին երբեք չմտածող մարդու: Իր ապրած 63 տարիների ընթացքում նա հասցրել է հսկայական ներդրում ունենալ հայ գիտական մտքի զարգացման գործում, քանի որ ամեն օր աշխարհին բարի լույս է ասել` գիտակցելով, որ հայերիս զարգացման ընթացքը պայմանավորված է գիտության ոլորտում ունեցած նվաճումներով:

Բժիշկ պիտի դառնար, բայց չհասցրեց. 91-ին, լինելով բժշկական համալսարանի 2-րդ կուրսի ուսանող, անդամագրվեց «Նիկոլ Դուման» ջոկատին ու եկավ Արցախ։ Եկավ հայրենի հողը պահելու, եկավ կռվելու ու հերոսանալու։
-Ջոկատի հոգին էր նա ու լավագույն հետախույզը,- մարտական ընկերներն են ասում ու բազում օրինակներով հաստատում։
Քանի՜-քանի՜ անգամ է քայլել-անցել մահվան ճամփեքով՝ իր քաջությամբ օրինակ ծառայելով շատերին։

1940թ. հոկտեմբերի 16-ին Երեւանի պետական համալսարանի եւ բժշկական ինստիտուտի մի խումբ ուսանողներ զորակոչվեցին բանակ։ Նրանց մեջ էր համալսարանի աշխարհագրության ֆակուլտետի ուսանող Կառլոսը, որը զինկոմիսարիատ էր ներկայացել… քամանչով։ Արդեն ճանապարհին, գնացքի վագոնում նրան խնդրում են մի բան նվագել։ Պարզվում է՝ չգիտի։ «Հապա ինչո՞ւ ես գործիքը հետդ վերցրել»,- հարցնում են զարմացած։ «Որ նվագել սովորեմ, ժամանակ շատ կունենամ»,- հանգիստ պատասխանում է նա։

1941թ. հունիսի 14-ին Մոսկվայի 38-րդ միջնակարգ դպրոցում շրջանավարտների վերջին զանգի արարողությունն էր։ Բոլորն ուրախ, անհոգ տրամադրության մեջ էին՝ առջեւում կյանքի մեծ ճանապարհ էր, եւ ոչ ոք չգիտեր, որ ուղիղ մեկ շաբաթ հետո ռումբի պես պայթելու է ահասարսուռ լուրը՝ պատերազմ է սկսվել։ Գրեթե ամբողջ դասարանով կամավոր գրվեցին՝ մեկնելու ռազմաճակատ։

Գնդապետ Հովիկ Ազոյանին առաջին անգամ հանդիպել եմ 98-ի վերջերին։ Վազգեն Սարգսյանի ցուցումով մեր ստեղծագործական խումբը մեկնեց հրամանատար Հովիկ Ազոյանի մասին ֆիլմ նկարելու։ Նախատեսված էր, որ ֆիլմի տեւողությունը չպետք է անցներ 15 րոպեից։ Գունդը օրինակելի էր՝ աչքի ընկած բարձր կարգապահությամբ, մարտական պատրաստվածության հիանալի ցուցանիշներով, հրամանատարն էլ` անցած պատերազմի կրակներով։ 15 րոպեն կարծես թե քիչ էր։ Այնուամենայնիվ անցանք գործի՝ ֆիլմի տեւողության հարցը թողնելով առաջիկային։

Յակովին բոլորը գիտեն։ Նրան ճանաչում են ոչ միայն հայրենի Մեծ Թաղեր գյուղում, այլեւ շրջանում ու ողջ հանրապետությունում։ Արցախյան շարժման ակտիվիստներից է, «Մարտական խաչ» երկրորդ աստիճանի շքանշանակիր, «Մարշալ Բաղրամյան» մեդալակիր։ Առաջին կարգի հաշմանդամ… Զուրկ է երկու ոտքից, բայց ոչ առաջ, ոչ էլ այսօր չի կորցրել ոգու կորովը, քարշ չի գալիս կյանքի պոչից, քանզի «գլուխ պահել» չի սիրում։ Այսօր էլ մեր կողքին է, մեր շրջապատում, ապրում է գյուղի հոգսերով եւ ուրախություններով, մասնակցում թե՛ հարսանեկան հանդեսներին, թե՛ սգո արարողություններին, առանց որոնց ինքն իրենից խորթացած կլիներ…

-Օգոստոսի 8-ը նրա ծննդյան օրն է,- ակնածանքով լի հայացքն ուղղելով պատին փակցված փառահեղ դիմանկարին՝ ասում է կինը՝ Գրետան, ապա, մի փոքր շունչ առնելով, հավելում։ -Թե ողջ լիներ՝ կդառնար 60 տարեկան…
Լռում է մի պահ, հետո վերստին հոգու խորքում զսպած հառաչով, կարոտած պատմում տասնյակ դեպքեր, անցքեր ու եղելություններ սիրելի ամուսնու կյանքի եւ անցած մարտական ուղու մասին։ Ու այնքա՜ն մանրամասն, հանգամանորեն, որ թվում է, թե ինքը մասնակիցն է եղել բոլոր իրադարձությունների։