Խաչիկ Դաշտենցը (Խաչիկ Տոնոյի Տոնոյան) ծնվել է Տարոն աշխարհի Խութ-Բուռնաշեն գավառակի Դաշտադեմ գյուղում։ Եղավ ու մնաց գրականության մշակ, առաքինի մտավորական, բանաստեղծ, արձակագիր, վիպասան, թարգմանիչ, ազգագրագետ, բանահավաք, ասացող, ֆիդայի-ռանչպար, շինական, պատմիչ, ուսուցիչ։ Ամեն մի սերունդ հայոց պատմության իր դասը պիտի քաղի Մեծ հայրենասերի թողած ժառանգությունից, նրա վիպական ասքերից։

Սպիտակի երկրաշարժից անմիջապես հետո, հասարակական տրամադրությունների ալիքի վրա ստեղծվեցին տասնյոթ փրկարարական կազմակերպություններ, որոնցից, սակայն, կյանք ունեցան երեքը՝ «Սպիտակը» (Երեւան), «Արցախը» (Ստեփանակերտ) եւ «Լոռին» (Ստեփանավան, ղեկավար՝ Արմեն Առաքելյան): Նրանցից առաջին երկուսին, բացի բնական ու տեխնածին աղետների հետեւանքների վերացմանը մասնակցելուց, վիճակված էր Արցախում քայլել պատերազմի արյունոտ ճամփաներով ու համագործակցելով զինվորական բժիշկների հետ՝ փրկել շատ ու շատ կյանքեր՝ միաժամանակ հավատարիմ մնալով միջազգային «Կարմիր խաչի» բոլոր օրենքներին ու հիմնարար սկզբունքներին:

Տարերային աղետներից տուժածներին առաջինը օգնության են հասնում զինվորականները։ Բացառություն չէր նաեւ 1988թ. դեկտեմբերի 7-ի ավերիչ երկրաշարժը, որի հետեւանքների վերացմանը մասնակցած զինվորականների վիթխարի գործունեությունից ընթերցողի ուշադրությանն ենք ներկայացնում մի քանի դրվագ։
…Աղետից հետո առաջին հրամանը, որը տվեց սահմանապահ զորամասի հրամանատար փոխգնդապետ Վ. Ֆեոդորովը, չի նշված ոչ մի կանոնադրության մեջ՝ «Անմիջապես փրկեք երեխաներին»։ 1-2 րոպե անց սահմանապահները մանկապարտեզի շենքում էին, որը գտնվում էր զորանոցի հարեւանությամբ։ Վայրկյանների ընթացքում սահմանապահ մարտիկները, նախքան տանիքի փլվելը, դուրս են հանում բոլոր՝ 250 երեխաներին էլ եւ փրկում վերահաս աղետից։

Արդեն տասներեք տարի է, ինչ իմ ընտանիքը բնակվում է Քաշաթաղում։ Երբ իմացա, որ Քաշաթաղի գյուղերին ուսուցիչներ են պետք, առանց երկար-բարակ մտածելու որոշում կայացրի։ Շատերը զարմանում էին, թե ինչպես եմ թողնում մայրաքաղաքային կենցաղն ու գնում բնակվելու նորակառույց գյուղում, որտեղ տարրական հարմարություններ չկան։ Շատերը պնդում էին, որ ես երբեք գյուղում չեմ ապրել, չեմ պատկերացնում, թե ինչ դժվարություններ են ինձ սպասում, ու որոշ ժամանակ հետո ստիպված վերադառնալու եմ Երեւան… Ես հիմա կարող եմ ասել, որ գիտակցաբար ինձ զրկել եմ մայրաքաղաքում ապրելու հարմարավետությունից ու գնացել եմ գյուղ, որ կրթեմ աշակերտներին, որ դպրոցը գործի, ու մարդիկ չլքեն իրենց ծննդավայրը, որ սահմանամերձ շենը ապրի, որ մի ընտանիք էլ ավելանա… Ես կարող եմ իմ արածը որպես սխրանք ներկայացնել, բայց… այդ դեպքում անկեղծ չեմ լինի։

Մեր տանը մի հին, դեղնած, Հայրենական մեծ պատերազմից առաջ էլ արված լուսանկար կա։ Մայրս ամեն անգամ ձեռքով շոյում է լուսանկարում պատկերված երեք տղամարդկանց դեմքերն ու հանդարտ լաց է լինում։ Լուսանկարում երեւացող մարդկանցից մեկը մայրական պապս է, մյուս երկուսը՝ նրա երկու եղբայրները։ Ճակատագրի չար կամքով եղբայրներից միայն մեկը, ամենափոքրը՝ պապս է պատերազմից ողջ տուն վերադարձել, մյուս երկուսը զոհվել են։

Վերջերս Հայաստան եւ Արցախ էր այցելել «Նեզավիսիմոյե վոյեննոյե օբոզրենիյե» թերթի թղթակից Վիկտոր Լիտովկինը: Նա հանդիպել է ՀՀ պաշտպանության նախարարի առաջին տեղակալ Դավիթ Տոնոյանի հետ, մասնակցել Հետախույզի օրվա հանդիսություններին, այցելել Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն, հանդիպել ԼՂՀ պաշտպանության նախարար գեներալ-լեյտենանտ Մովսես Հակոբյանի հետ, եղել պաշտպանության բանակի մարտական հենակետերում:

Մեր բանակը 18 տարեկան է՝ քո հասակակիցը։ Դու ավելի երիտասարդ ես, դու չես տեսել, թե ինչպես կազմավորվեց ազգային բանակը, ինչպես հայ տղամարդիկ խորհրդային բանակի համազգեստի փոխարեն հայկական ազգային բանակի համազգեստ հագան։ Քեզ համար սեփական անկախ երկրի ազգային բանակի իրողությունը այնքան սովորական է, այնքան բնական ու օրինաչափ, որքան երկրիդ եռագույն դրոշը, պետական օրհներգը, զինանշանը..