«Խնդրում եմ թույլ տվեք դիպլոմային աշխատանքս հանձնել փետրվարի առաջին կեսին, քանի որ 1992թ. նշանակված դիպլոմային աշխատանքների պաշտպանություններին չեմ մասնակցել: Բացակայել եմ, որովհետեւ այդ ժամանակ մասնակցում էի ԼՂՀ-ում մղվող ինքնապաշտպանական մարտերին». սա ԵՊՀ ռադիոֆիզիկայի ֆակուլտետի 4-րդ կուրսի ուսանող, Շուշիի առանձնակի գումարտակի հրամանատարի տեղակալ Պետրոս Ղեւոնդյանի` Պետոյի 1993թ. գրված դիմումից է` ուղղված պրոռեկտոր Է.Չուբարյանին:

Առաջին հայացքից սպա լինելը մասնագիտություն չէ, ավելի շուտ պաշտոն է կամ կոչում: Լատիներեն սպա նշանակել է հենց պաշտոնատար անձ:
Բայց սա միայն առաջին հայացքից:
Սպան հրամանատար է կամ պարզապես պետ` բանակի կամ ուժային այլ կառույցների կազմում: Լավ հրամանատար լինել չի նշանակում միայն զինվորական կրթություն, այլ ենթադրում է նաեւ բնավորություն, առաջնորդի որակներ: Ասել է թե` հոգեկերտվածք: Հիշենք, որ 1990-ականներին հաճախ հենց այդպիսի մարդկանց շնորհիվ են անհույս թվացող իրավիճակներում ռազմական գործողությունները հաջողությամբ պսակվել:

Շենքում տեղադրված ռումբի մասին ահազանգը, բարեբախտաբար, կեղծ էր: Արտակարգ իրավիճակների Երեւանի վարչության եւ շտապօգնության անձնակազմերը, ոստիկանները եւ ԶՈՒ ԳՇ ինժեներական վարչությունից եկած անծանոթ գնդապետը իրենց մասնագիտական հմտությունները գործի դնելու կարիք չունեցան: Հայտարարված «Տագնապից» մինչեւ դրա վերջը ժամանակն անցավ համանման իրավիճակների մասին հետաքրքիր պատմություններով: Պատմություններից մեկն էլ գնդապետի մասին էր.

Պատերազմի այն օրերին ով եղել է ռազմի դաշտում, լավ կհասկանա, որ նայել մահվան աչքերին ու… ապրելը արդեն հերոսություն է, առավել եւս, երբ դու ես հրամանատարը, ու երբ քեզ մոռացած` մահվան աչքերին նայում ես ուրիշի փոխարեն…
– Ամեն անգամ, երբ «Սասունցիներ» ջոկատի տղաներով պատրաստվում էինք սահման դուրս գալ,- վերհիշում է հրամանատար Ալֆրեդ Ներսիսյանը՝ Աֆոն,- տղաների մայրերը գալիս էին մեզ ճանապարհելու։

Նավակատիքը տաճարի խորանի կանգնեցման, տաճարի եւ Եկեղեցու օրհնության տոնն է: Հնում երեք անգամ եղավ տաճարի նավակատիք: Նախ՝ երբ Սողոմոնը կառուցեց տաճարը, ժողովեց ողջ Իսրայելը եւ սեպտեմբեր ամսին մեծ շուքով ու ճոխությամբ կատարեց տաճարի նավակատիքը: Երկրորդ անգամ, երբ Զորոբաբելը նորոգեց ավերված Երուսաղեմը եւ վերստին կառուցեց տաճարը, մարտ ամսին կատարեց տաճարը նորացնելու մեծ տոնը: Երրորդ անգամ Հուդա Մակաբայեցու ժամանակ կատարվեց տաճարի նավակատիքը, երբ Անտիոքոսի պղծած տաճարը վերստին սրբվեց:

Պատմական փաստերի կեղծարարությունն ու խեղաթյուրումը նոր երեւույթ չէ Ադրբեջանի համար. այն լայնորեն կիրառվել է ինչպես խորհրդային տարիներին, այնպես էլ` դրանից հետո: Բոլոր ժամանակներում էլ այս գործին են լծվել հարեւան հանրապետության գիտնականներն ու մտավորականները, քաղաքական գործիչներն ու պետական պաշտոնյաները, շարքային քաղաքացիները: Պատմական փաստերի կեղծումը հետապնդում է տարբեր նպատակներ` սեփական պատմության «մութ» էջերը թաքցնելուց մինչեւ հարեւան պետությունների տարածքներին հավակնելը:

Խրամատի հարեւանությամբ ջրի մի տակառ կար։ Ծորակից մեկ-մեկ ջուր էր գետնին կաթում։ Շիկացած հողը ագահաբար ծծում էր կաթիլները։ Արեւն երկնքից կրակ էր թափում։ Խրամատը հողաթմբի ետեւում էր։
Հանկարծ մի ճնճղուկ եկավ նստեց ջրի տակառի վրա ու սկսեց ժիր ծլվլալ։
Քսան օր ոչ մի հարձակում չէր եղել։ Զինվորները սպասելուց հոգնել էին։ Իսկ հարձակումը կարող էր սկսվել ամեն վայրկյան։ Ծանր ու տառապալից լռություն էր տիրում։
Զինվորը նայեց ճնճղուկին. «Իմ ամեն օրվա հյուրն էլի եկավ»։ Թեյի բաժակն առավ, գնաց նստեց տակառի մոտ ու ճնճղուկին դիմելով՝ ասաց. «Էն կողմերում ի՞նչ կա»։ Հետո հայացքը դարձրեց թշնամու դիրքերի կողմը. «Հիմի դու ո՞ւմ լրտեսն ես, մե՞րը, թե՞ նրանցը»։