Չորս քույր ենք, մեկ եղբայր։ Բացի եղբորիցս ու մի քրոջիցս երեք քույրերով ապրում էինք գյուղում։ Ամեն մեկս ուներ իր օջախը։ Հայրս պահեստի մայոր էր, մասնակցել էր Հայրենական մեծ պատերազմին։ Հայրենասեր մարդ էր։ Գյուղի կոլտնտեսության նախագահն էր։ Անընդհատ կռիվներ էր տալիս գյուղը շրջապատած 25 ադրբեջանական գյուղերի բնակիչների հետ։ Մի տեղ տրակտորն էին մտցնում ու սկսում վարել մեր գյուղին պատկանող արտերը, մի այլ տեղից անասուններն էին քշում մեր արոտավայրերը։ Հայրս դեմ էր կանգնում, ծեծում հետ էր ուղարկում։ Իսկ նրանք էլ փախչում էին ու հետ նայելով ասում.

Այս օրերին լրանում է հայ ազգային-ազատագրական պայքարի նշանավոր գործիչ, հայդուկապետ Նիկոլ Դումանի (Նիկողայոս Տեր-Հովհաննիսյան) ծննդյան 145-ամյակը: Մեծ հայորդու հայրենանվեր կյանքը հիրավի իրական լեգենդ է ու ռազմահայրենասիրական դաստիարակության վառ օրինակ և արժանի է հատուկ ուսումնասիրության: Այդ նպատակով մենք հրատարակության ենք պատրաստել աշխատություն, որտեղ հայ պատմագիտության մեջ առաջին անգամ համակողմանիորեն և ամբողջությամբ ներկայացրել ենք Դումանի գործունեությունը: Այն սպասում է իր հրատարակչին: Սույն հոդվածով ներկայացնում ենք ընդամենը մի դրվագ նրա սխրանքներով լի մարտական կենսագրությունից:

Լեոնիդ Ազգալդյան հայորդին հայության կյանքում լուսատու աստղի դեր է կատարել ու այսօր էլ արժանապատիվ ապրելու վառ օրինակ է: Նրա մասին խոսելիս ակամայից հիշում ես Մեծն Նժդեհի իմաստուն խոսքերը. «Ապրել ու գործել միայն ա՛յն բանի համար, որի համար արժե մեռնել, և մեռնել ա՛յն բանի համար, որի համար արժեր ապրել»:

«Եթե ընկնեմ Հայրենիքիս պաշտպանության դիրքերում (զի առանց զոհ չիք հաղթանակ), ապա այն ժամանակ, սիրելի ընկեր, Դուք կպատմեք իմ բալիկներին, իմ բոլոր ծանոթ և անծանոթ բարեկամներին, որ Թաթուլ Հուրյանը իր ժողովրդի պատիվը, իր Հայրենիքը ամեն ինչից բարձր էր դասում և զոհվեց դրա համար…»,-գրում է Սուրմալու գավառի Թեջրլու գյուղում, շինականի ընտանիքում 1912 թվականին ծնված բանաստեղծը: Նոյեմբերի 21-ին Հայաստանի գրողների միությունում տեղի ունեցավ Հայրենական պատերազմում զոհված բանաստեղծ Թաթուլ Հուրյանի ծննդյան 100-ամյակին նվիրված հուշ երեկո: Միջոցառմանը ներկա էին գրական գործիչներ, մայրաքաղաքային գնդի սպաներ, Արմավիրի մարզի Արազամփ գյուղի Հուրյանի անունը կրող դպրոցի աշակերտներ, որ ներկայացրին գրողի պոետական տողերը:

ԼՂՀ Մարտունու շրջանի Կարմիր Շուկա ավանում է ապրում Արցախյան պատերազմի վետերան Հենրիկ Համզոյանը։ Տարիներն արդեն ձյուն են դրել նախկին ճակատայինի մազերին։ 58 տարեկան է Հենրիկը։ Դանդաղ է շարժվում. հին վերքերը զգացնել են տալիս։ Բայց նա չի գանգատվում։ Նա գիտե, որ պատերազմը անողոք է բոլորի հանդեպ, որ մարդկանց կյանքը պատերազմում ճակատագիրն է տնօրինում։ Ինքը գոհ է ճակատագրից, քանզի հայրենի եզերքի ազատության համար է կռվել, որտեղ իր սրբություններն են, իր նախնիների շիրիմները։ Կռվել է իր հարազատ ավանի համար, ուր 23 տարի առաջ տագնապով էին բացվում առավոտները։

Մեծ Իշխանասարի ու Ծղուկի գագաթներն արդեն ճերմակել են. ինչպես ասում էր մայրս՝ արդեն խեղդ աշուն է: Թեև օրերը ցրտել են, կարճացել, երբեմն էլ անձրև է մաղում, իսկ մառախուղը պատում է դաշտ ու անտառ, այնուամենայնիվ աշունը մարդու հոգի է գերում: Այս աշնանն էր նվիրված Քարեգահի միջնակարգ դպրոցում կայացած ցերեկույթը, որի հերոսները կրթօջախի աշակերտներն էին:

Շարժման առաջին օրից մինչև իր մահը՝ 93-ի մարտի 30-ը, պաշտպանական դիրքերում է եղել, լեգենդար Ավոյի հետ, նրա կողքին,- պատմում է «Արծիվ» ջոկատի մարտիկ Սեյրան Ամիլյանի կինը, որը հիմա հայոց լեզվի ու գրականության սիրված ուսուցչուհի է մեր՝ Մեծ Թաղերի (Հադրութի շրջան) միջնակարգ դպրոցում։ -Մասնակցեց Շահումյանի, Դրմբոնի, Մաճկալաշենի, Մարտակերտի գրեթե բոլոր գյուղերի ազատագրմանը։ Լուսինես ընդամենը ինը ամսական էր, երբ հայրը զոհվեց։ Հիմա սովորում է Արցախի պետական համալսարանի օտար լեզուների ֆակուլտետում, չորրորդ կուրսում։ Ու լավ է սովորում։ Տասնութ տարին ե՞րբ անցավ՝ ինքս էլ չգիտեմ։