Օրը մթնել է, գիշեր է կարծես,
Թուխպը կախվել է, լցվել է ասես,
Եվ լիքն է, իրավ, սիրտը երկնքի,
Ուզում է գոռալ ցավից երկունքի:

Հուլիսի սկզբին սովորաբար հանդարտ Գլենդելը դարձավ միջազգային խոշոր բանավեճի կիզակետ, երբ քաղաքային խորհուրդը հավանություն տվեց մի հուշակոթողի բացմանը, որը նվիրված էր «մխիթարության կանանց»` 200 հազար երիտասարդ աղջիկների, որոնք սեռական ստրկության էին ենթարկվել ճապոնական բանակի կողմից Կորեայի ու հարևան երկրների գրավման ժամանակ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից առաջ և դրա ընթացքում:

Առաջին անգամ նա մահվան էր դատապարտվել 1915 թվականի մայիսի 24-ին։ Անգլիան, Ֆրանսիան, դաշնակից մյուս պետությունները պաշտոնապես հայտարարել էին, որ հայկական նախճիրներ հրահրելու համար պատերազմի ավարտից հետո անհապաղ պատասխանատվության պիտի ենթարկեն, մահապատժի դատապարտեն։
Պատժից խույս էր տվել։
Երկրորդ անգամ՝ 1920 թվականի հունվարի 13-ին, նրան մահվան էր դատապարտել Թուրքիայի գերագույն զինվորական ատյանը։
Պատժից խույս էր տվել, կեղծ անձնագրով հաստատվել էր Բեռլինում։ Միջոցներ էր մտմտում կուսակիցներին համախմբելու, իշխանությանը վերատիրանալու, Թուրանական անծայրածիր երկրի երազը իրականացնելու համար։
Երրորդ անգամ նրան մահապատժի էր դատապարտել հայ վրիժառուների Պատասխանատու մարմինը, որի կազմած «Սեւ ցանկ»-ում առաջինն էր։

Մի քանի ամիս էր, ինչ գյուղում օմօնականների հենակետ էր ստեղծվել։
Տներից շատերում արդեն թուրքեր էին բնակվում։ Նույնիսկ գյուղապետ կար։ Տաք աշուն էր. այգիների ծառերը բերքի տակ կռացած, մառանները լիքը։ Վայելքի մեջ էին։ Սակայն մեկ շաբաթ առաջ թուրք գյուղապետի անդորրը խանգարվեց։ Բեղ-մորուքի մեջ կորած մի հայ գիշերը տիրավարի ներս մտավ։ Ինքը խռմփալով, փնչացնելով քնած էր։ Ավտոմատի փողը ճակատին դեմ արեց, բզեց։

Նորիկ Սաֆարյանը ցույց էր տալիս վիրավոր մարմնի վերքերն ու պատմում ոչ այնքան իր, որքան ընկերների մասին, իսկ իր մասին պատմում-խոսում էին վերքերը՝ թիկունքից, ձեռքից, ոտքից։ Մեկ էլ խոսքն ընդհատեց, վեր կացավ ու հենակներով քայլեց տուն. «Դուք պետք է տեսնեք նրա լուսանկարը, նա իմ հարեւանն էր, իմ ընկերը»։ Վերադարձավ լուսանկարը ձեռքին ու շարունակեց. «Ոտքիս վերքը ծանր էր, ինձ տեղափոխեցին Չլդրան։ Դեկտեմբերի վերջի ծանր մարտերն էին, վիրավորներ շատ կային։ Բժիշկները հոգատար էին, իսկ խնամողները, երբ իմանում էին, որ Հայաստանից ենք՝ ստիպելով կերակրում էին. «Ա՛յ որդի, կե՛ր, քո հարազատները հիմա մենք ենք»։ Ձախ ոտքիս ուռուցքը բարձրանում էր դեպի սիրտս։

Դարերից եկող անբացատրելի մի խորհրդավորություն, տխրություն, տառապանք ու հերոսականություն կար զոհված ազատամարտիկի սգո հուղարկավորության ժամանակ, երբ կսկծում, կոծում, սգում էին հայ մայրերը։ Սգո արարողակարգն ասես բաժանվում էր երկու մասի։ Սգավորները, որոնք հիմնականում կանայք էին, մազերն արձակ, աղեկտուր լալիս ու թվարկում էին զոհվածի առաքինությունները՝ անիծելով թշնամուն.

Վարազդատ եւ Դրաստամատ եղբայրների որդիները՝ Սասունն ու Ավետիքը, իրենց ծառայությունն անց են կացրել Շահումյանի մեր գերի մնացած բնակավայրերի սահմանագծում։ Երբ Սասունն ավարտեց իր ծառայությունը, ծառայության մեկնեց Ավետիքը։ Երկուսն էլ պատվով, տղամարդավարի ծառայեցին, տուն դարձան՝ ուրախություն, հպարտություն պարգեւելով ծնողներին, հարազատներին։ Նրանց պատմությունները վերհուշ են ծառայության օրերից, եւ մեկը լրացնում է մյուսին, որտեղ ամեն մի քար ու թուփ ծանոթ հիշողություններ են արթնացնում։ Տխրությամբ պատմում էին հեռվում մնացած անծուխ ու անկրակ հայկական բնակավայրերից, անխունկ, անմոմ եկեղեցի, գերեզմանատներից