Հորս հորեղբայրը՝ Ասքանազ Պետրոսյանը, Արթիկի շրջանի Հնաբերդ գյուղից Կարմիր բանակ է զորակոչվել 1939թ., մասնակցել է Խորհրդա-ֆիննական պատերազմին, որի ավարտից հետո երազել է առաջիկա զորացրման, օր առաջ հայրենի գյուղ վերադառնալու, հարազատներին տեսնելու, նորից դպրոցում դասավանդելու, ապա եւ՝ ընտանիք կազմելու մասին։

…Նրա երակներում հոսում էր Նարեկացու եւ Քուչակի արյունը, իսկ սրտի միջով անցնում էր Խաչատուր Աբովյանի վերքը։ Նա տիրապետում էր Սասունցի Դավթի ուժին, սակայն նրա պոեզիայում ծաղկում էր մոր ծաղիկը, որի անունը քնքշություն է։ Նրա քնարը պատվով կրում էր Կոմիտասի կարոտը եւ Մարտիրոս Սարյանի գույների հարմոնիան։

Հայերը բնակվել են Փոքր Ասիայի հյուսիս-արեւելքում, Ռուսաստանին սահմանակից շրջաններում, շուրջ 1500 տարի եւ որպես քրիստոնեական մի կղզի, գոյատեւել մահմեդական ծովածավալ աշխարհում: Արաբները, թաթարները, մոնղոլները, քրդերը եւ վերջապես թուրքերը ավերել ու ավերել են «Արեւելքի Բելգիան», որը Ասիայի եւ Եվրոպայի միջեւ կապող օղակ էր հանդիսանում:

ՀԽՍՀ արտգործնախարար, պատմական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Ջոն Կիրակոսյանի առաջաբանով երիտթուրքերի եւ նրանց գործունեության վերաբերյալ ուշագրավ հրապարակումը լույս է տեսել «Արեւելագիտական հարցեր» հանդեսում (ԵՊՀ հրատարակչություն, 1983թ., պրակ 1-2)։ Այն իթթիհատականների «հակահայկական քաղաքականության ակունքները բացահայտող շատ կարեւոր փաստաթուղթ է»։ Տպագրվում է մասնակի կրճատումներով։

Թիվ 174 հիմնական դպրոցի աշակերտները, դասվար Ժենյա Հովհաննիսյանի նախաձեռնությամբ, պարբերաբար այցելում են զորամասեր, «Եռաբլուր», լինում են թանգարաններում, ծանոթանում են մեր նորագույն պատմության բախտորոշ իրադարձություններին, մեր հաղթանակների տարեգրությանը:

Արցախյան ազատամարտում իրենց անուրանալի վաստակն են ունեցել նաեւ օդաչուները: Այդ դժվարին ու ծանր ժամանակահատվածում, իրենց կյանքը վտանգելով, գիշեր թե ցերեկ, եղանակային անբարենպաստ պայմանները հաշվի չառնելով, լեռնային տեղանքի բազում անհաղթահարելի խոչընդոտներ հաղթահարելով, նրանք Արցախ էին տեղափոխում կամավորական ջոկատներ, վառելանյութ, մարդասիրական օգնություն, Արցախից՝ վիրավոր, զոհված ազատամարտիկների, բռնագաղթվածների…

Առաջին աշխարհամարտի ժամանակ բանակ է զորակոչվել մոտ 600.000 հայորդի: Հայկական ԽՍՀ-ից մասնակցել է 300.000 մարդ: ԽՍՀՄ մյուս հանրապետություններից՝ 200.000: Դաշնակից բանակների շարքերում՝ 100.000 (միայն ԱՄՆ-ի բանակում՝ 18,5 հազար զինվոր ու սպա):