Թերթ
Գեղարքունիքի մարզի Ծաղկաշեն գյուղում են ապրում Արարատ եւ Արծվիկ Գեւորգյաններն իրենց 5 զավակների հետ։ Հին Բայազետի Կզլ-Դիզա գյուղից նրանց մի ճյուղը եկել-հաստատվել է Աժդահակի ստորոտում գտնվող այս բնակավայրում։ Տարիների հետ գյուղը շենացել է, տարածվել Գավառագետի վտակներից մեկի աջ ու ձախ ափերին։ Հիմնականում զբաղվում են հողագործությամբ ու անասնապահությամբ։ Հյուրասեր են, կատակասեր։ Սիրով են պատմում իրենց լեռան գագաթի խառնարանի հրաշագեղ լճակից, որտեղ պահպանված են իշխանի տեսակներ, պատմում են լեռան լանջերի խաչքարերից, մատուռից։ Նախնիներից ժառանգել են պատվախնդրություն, հայրենասիրություն։
Երկու տարի առաջ էր` ձմեռնամուտին։ Որոշեցի մեքենայի հովացման համակարգի մեջ ջրի փոխարեն անտիֆրիզ լցնել։ Ջուրը թափեցի, փորձեցի համապատասխան խտության լուծույթ պատրաստել։ Տարողության միջից փողրակով քաշեցի հեղուկը եւ… մի քիչ բերանս լցվեց։ Ու թեեւ ես ընդհանրապես զզվող չեմ` բերանիս մեջ ինչ-որ տտիպ տհաճ քաղցրություն զգացի, բայց բանի տեղ չդրեցի: Շարունակեցի գործս, եւ մի քանի րոպե անց ամբողջ մարմինս պատվեց ալերգիկ ցանով։
Բժշկի դիմեցի։ «Ալերգիա է»,- ասացին եւ հենց հիվանդանոցում ներարկում արեցին, որից, սակայն, ավելի վատացա եւ սկսեցի դողացնել։ Ճիշտն ասած, ասեղից վախենում եմ, դողն էլ` մյուս կողմից։
Մուսա լեռան վեց գյուղերի հայությունն աշխարհագրական դիրքի շնորհիվ գրեթե անմասն մնաց համիդյան հալածանքներից, իսկ 1915-ի հուլիսի կեսերին հակվեց ինքնապաշտպանության գաղափարին:
Դաշնակիցների ափհանման գործողության ժամանակ հայաբնակ ու ծովեզրյա տարածքը հրաշալի հենակետ կարող էր ծառայել, եւ հուլիսի 26-ին հրապարակվեց հնգօրյա ժամկետում Քեսապի հայության տարագրման հրամանը: Մուսալեռցիների մի մասը սկսեց լեռ բարձրանալ, իսկ ինքնապաշտպանության դիմելու որոշումն ընդունվեց հուլիսի 29-ին, Յողունօլուկում գումարված ընդհանուր ժողովում, եւ մի քանի օրում Մուսա լեռ բարձրացավ շուրջ 5.000 հայ, իսկ 2.000-ը՝ տարագրվեցին…
Իր ողջ պատմության ընթացքում Հարավաֆրիկյան Հանրապետության զինված ուժերը համալրված են եղել արտասահմանյան ռազմական տեխնիկայով: Ժամանակի ընթացքում, աստիճանաբար արտադրելով ռազմական տեխնիկայի որոշ մանրամասներ, ՀԱՀ զինված ուժերը ձեռնամուխ եղան այնպիսի բարդ կառուցվածքների հավաքման, ինչպիսիք են ուղղաթիռները: Հետազոտությունները սեփական ուղղաթիռ ստեղծելու ուղղությամբ սկսվեցին Atlas Aircraft ընկերության կողմից 1981թ.` ՀԱՀ զինված ուժերի պատվերով: Իսկ ստեղծման աշխատանքները 1984թ.` ներկայիս Denel Aviation ընկերության կողմից:
Հայտնի բժիշկ-սեքսապաթոլոգ, ազգությամբ լեհ Զբիգնև Ստարովիչը իր «Դատական սեքսալոգիա» աշխատության մեջ գրում է, որ հոգեվերլուծաբանների մի մասի կարծիքով, համասեռամոլությունն առաջանում է հոր կամ եղբոր նկատմամբ «ենթագիտակցական արյունապիղծ միտումներից» (http://www. aquarun.ru/psih/ sex/sex7.html):
Այսինքն՝ արյունապղծության և համասեռամոլության միջև գոյություն ունի անմիջական կապ:
Հրամանատարաշտաբային զորավարժությունը շարունակվում էր։ Բացազատված հրամանատարական կետում զորամասի ղեկավար կազմը պարբերաբար առաջադրանքներ էր ստանում, կատարում եւ զեկուցում վերադասին։ Զորամասի հրամանատար գնդապետ Մանվել Միրզախանյանը թեեւ շատ էր զբաղված, բայց կարողացավ «պատուհան գտնել» ու պատասխանել մեր հարցերին, ներկայացնել իր հրամանատարությամբ վերջին մեկ տարում կատարված աշխատանքները։
Մեր կամավորական գումարտակի կապի առաջին միջոցները քաղաքային պայմաններում 5-10կմ շառավղով գործելու համար նախատեսված «Լեոններն» ու «Վիոլաներն» էին, որոնք, բարձունքներում 40-50կմ շրջագծով կապ ապահովելով, այդ փուլում արդարացրին իրենց, իսկ հանրապետական զինկոմիսարիատից բերած թեեւ հին, բայց հզոր կայանքները տեղադրեցինք հեռավոր գյուղերում: Գումարտակի պաշտպանության շրջանը մեծ էր, շուրջ 40 կիլոմետր՝ Կապանից մինչ Ներքին Հանդ: Առանձին կապի հանգույց ուներ նաեւ Հատուկ գնդի Կապանի վաշտը, որն արդեն վերակազմավորվել էր սահմանապահ պարետատան:
