1968թ. մայիսի 21-ին, ժամը 13-ին, ԱՄՆ-ում ճամփորդող Տ.Տ. Վազգեն 1-ին Վեհափառ Հայրապետը այցելում է Մոնթեբելոյի «ԲԵՎԵՌԼԻ» հիվանդանոցում բուժվող ազգային հերոս Միսաք Թոռլաքյանին։ Այդ նա էր, որ 1921թ. հուլիսի 18-ին, Կ. Պոլսում հրատարակվող «Ճակատամարտ» թերթի խմբագրատան առջեւ գնդակահարեց մուսավաթական Ադրբեջանի ներքին գործերի նախարարին, 1918թ. Բաքվի հայության գլխավոր ջարդարարներից Ջիվանշիրին։

Մարտի 2-ին սկսվեց նաև Ստեփանակերտից նախկին խորհրդային բանակի 366-րդ գնդի դուրսբերումը: Երևանն այն անվանեց «չմտածված գործողություն, որն անպայման կխախտի ուժերի հավասարակշռությունը»:
Նույն օրը Քարվաճառի երկնքում, Վարդենիսի լեռնաշղթայի մոտ, «երկիր-օդ» դասի հրթիռով խփվեց «ՄԻ-26» ռազմատրանսպորտային ուղղաթիռը: Անձնակազմը և կամավորները (16 մարդ) զոհվեցին: Աղետի վայր մեկնած երկու ուղղաթիռները (հրամանատարներ Ռաֆայել Մեհրաբյան և գնդապետ Էրիկ Մարտիրոսյան), մթության պայմաններում չկարողացան վայրէջք կատարել լեռներում: Հաջորդ առավոտյան պարզվեց, որ չզոհվածները մի կերպ հեռանալով ուղղաթիռից, որը շուտով պայթելու էր, գիշերը սառել էին…

18-րդ դարի պրուսական կայսր Ֆրիդրիխ Երկրորդ Մեծը (1712-1780թթ.) պատմության մեջ մնացել է ոչ միայն որպես հզոր տիրակալ, այլ նաև որպես տաղանդավոր զորավար: Մինչդեռ պատանեկան տարիներին ապագա կայսրը հրապուրված էր փիլիսոփայությամբ ու արվեստներով, իսկ ռազմական գործը նրան բնավ չէր հետաքրքրում: Նրա հորը` կայսր Ֆրիդրիխ-Վիլհելմ Առաջինին, մեծ ջանքերի և անգամ խստագույն պատժամիջոցների շնորհիվ միայն հաջողվեց «դարձի բերել» իր որդուն և, իբրև իսկական պրուսացի, դարձնել պետական և ռազմական գործիչ:

Հունվարի 1-2-ին Կրկժանում պայթեցվեց թշնամու երկու հենակետ:
Հունվարի 2-ին Մութալիբովի հրամանով Արցախում մտցվեց նախագահական կառավարում, ինչը մեռելածին ու գործնականում անկիրառելի որոշում էր:
Հունվարի 6-ին ԼՂՀ ԳԽ-ն, հիմնվելով հանրաքվեի արդյունքների վրա, հռչակեց Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության անկախությունը:

«Մարտիկ» թերթի առաջին համարում մի փոքրիկ հոդված տպագրվեց «Մեր հերոսները» վերնագրով։ Այդ թերթը ուղարկեցի մորս՝ երկտողով «Էս էջը կարդա» և ընդգծեցի իմ անուն ազգանունը…
Շահումյանի հանձնումից հետո թշնամին շատ արագ հասել և ընդհուպ մոտեցել էր Ստեփանակերտին։ Պահը օրհասական էր։ Այն աստիճանի խուճապ էր, որ անգամ դիրքերի մարտիկներն էին երկմտում՝ արժե՞ր մնալ ու կռվել, երբ թիկունքը դատարկվում է։ Ամեն մեկը մտածում էր իրերը հավաքելու և ժամ առաջ Արցախից դուրս գալու մասին։ Մահվան ուրվականը թևածում էր Արցախ աշխարհում։

Հայաստանի ազգային հերոսներից շատերին, ովքեր հանուն հայրենիքի մարտնչել էին Սարդարապատում, Բաշ Ապարանում, Ղարաքիլիսայում, կա՛մ ոչնչացրին, կա՛մ մոռացության տվեցին: Նրանցից ոմանց քշեցին Ռուսաստան և գնդակահարեցին: Կորպուսի հրամանատար գեներալ-լեյտենանտ Թովմաս Հովհաննեսի Նազարբեկյանը աքսորվեց Կազան և այնուհետև տեղափոխվեց Թիֆլիս, ուր և կնքեց իր մահկանացուն 1931-ին: Առաջին հրաձգային դիվիզիայի գեներալ Ա. Պ. Բեյ-Մամիկոնյանը ձերբակալվեց և գնդակահարվեց 1921-ին:

Կախարդներին դաժանորեն հալածում էր նաև Պետրոս Առաջինը: Սակայն ոչ բոլորին: Թագավորի սիրելի և բաժակակից, աստղագուշակության ու մոգության վերաբերյալ աշխատությունների հեղինակ Յակով Բրյուսին բոլորը կախարդ էին համարում: Նրա մասին ասում էին, թե կարողանում է օրերի ճշգրտությամբ կանխագուշակել ապագան, թռչել օդում, անկենդանից կենդանի ստեղծել և ծերունիներին վերադարձնել երիտասարդությունը: Բրյուսի զարմիկ Թոմաս Մակլարենը` տհասի մեկը, որը հարազատների կողմից ուղարկվել էր օտարության, որպեսզի քեռին նրան Ռուսաստանում ինչ-որ գործի տեղավորի, մորը նամակ է ուղարկում, որը հարյուր տարի անց հրապարակվում է «Թագավորական պատմական ամսագրում»: