Սուրեն Համբարձումյանը մեր կենսաբանության դասատուն էր։ Կարճահասակ, կճատ քթով մարդ էր։ Չգիտեմ ինչու՝ նրան Պապու (հոպոպ) Համբարձումյան էին անվանում։ Նա Հայրենական մեծ պատերազմի մասնակից էր եւ արձակագիր Սերո Խանզադյանի հետ ծառայել էր նույն գնդում։ Գյուղական դպրոցի մանկավարժն ու ճանաչված գրողը լավ ընկերներ էին։ Սուրեն Համբարձումյանի հրավերով Սերո Խանզադյանը երբեմն մայիսի 9-ին գյուղ էր գալիս ու մասնակցում կազմակերպվող միջոցառումներին։

Հայրենական պատերազմից տարիներ անց Ավետիք Իսահակյանին հյուր է գնում պատերազմին մասնակցած մի երիտասարդ գրող։ Այնտեղ է լինում գրականագետ, Ա. Իսահակյանի լավ բարեկամ Արամ Ինճիկյանը։ Խոսում են դեսից-դենից, պատերազմից։ Հանկարծ Վարպետը դիմելով երիտասարդին, հարցնում է.
-Պատերազմի ժամանակ ի՞նչ էիր անում։

Ֆաշիստական Գերմանիայի հարձակումը Խորհրդային Միության վրա ցնցել էր հայոց մեծերին։ Ավետիք Իսահակյանը, Դերենիկ Դեմիրճյանը եւ մյուս մտավորականները, որոնք կյանքում շատ բան էին տեսել, համոզված էին՝ ԽՍՀՄ-ի պարտությունը ողբերգական կլինի հայ ժողովրդի, Հայաստանի համար։ Այդ տագնապների ազդեցությամբ ստեղծվեցին արվեստի մնայուն արժեքներ, հայրենասիրական վեպեր, վիպակներ, բանաստեղծություններ։ Մեծերը նաեւ անձամբ էին ուզում պայքարել ֆաշիզմի դեմ, պաշտպանել հայրենիքը։

Արցախի Մարտունու շրջանի հինավուրց գյուղերից է ծննդավայրս՝ Խերխանը, Ծծքար լեռան փեշերին ծվարած։ Չորս կողմը լեռներ են, կուսական անտառներ։ Ծծքար լեռան կատարից նայելիս սքանչելի տեսարաններ են բացվում։ Լեռան անվան հետ կապված լեգենդներ են հյուսվել, որ շուրթից շուրթ են անցնում։ Դաժան կին է եղել սկեսուրը։ Հեզ ու խոնարհ հարսն այլեւս չի կարողացել դիմանալ նրա հալածանքին: Մի օր էլ առավոտ կանուխ դուրս է եկել տնից, բռնել դեպի լեռը տանող արահետը։ Երբ հասել է կատարը լեռան, մի վերջին անգամ նայել է գյուղին, հետո ծունկի իջել, աղոթել Աստծուն, որ իրեն ազատի տառապանքներից. «Քար դարձրու մարմինս, Տեր իմ, միայն ստինքներս թող, որ մանկիկս չզրկվի կենարար աղբյուրից»։

Մայիսը հաղթանակների ամիս է, ու հենց մայիսյան փառահեղ հաղթանակներին էր նվիրված օրերս մայրաքաղաքի Ռուբեն Միրոյանի անվան թիվ 77 դպրոցում տեղի ունեցած միջոցառումը, որը նախաձեռնել էին դպրոցի զինղեկ, Արցախյան պատերազմի մասնակից փոխգնդապետ Գրիգոր Մկրտչյանը եւ կազմակերպիչ Արմինե Բաղդասարյանը։ Հյուրերը՝ Հայրենական մեծ պատերազմի վետերան, դպրոցի նախկին ուսուցչուհի Գոհար Սողոմոնյանը, Արաբկիր վարչական շրջանի ազատամարտի վետերանների միության նախագահ Արծրուն Ստեփանյանը, Երեւանի կայազորային հոսպիտալի ԱՀՏԱ գծով հրամանատարի տեղակալ մայոր Միքայել Բայաթյանը, ազատամարտիկ Սամվել Փափազյանը, զինծառայողներ աշակերտների հետ ծաղիկներ դրեցին զոհված ազատամարտիկների խաչքար-հուշարձանին։

Ստալինգրադի ճակատամարտը (1942թ. ամառ-1943թ. ձմեռ), որին մասնակցում էին նաեւ հազարավոր հայեր Հայաստանում ձեւավորված 76-րդ, 136-րդ եւ 138-րդ հրաձգային դիվիզիաների կազմում, վճռական բեկում մտցրեց Հայրենական մեծ պատերազմի ընթացքի մեջ՝ խափանելով Կովկասի նավթային եւ Դոնի ու Կուբանի բարեբեր շրջանները զավթելու հիտլերյան ծրագիրը։ Այն գնահատվել է որպես բարձր ռազմարվեստի եւ հերոսության փայլուն արտահայտություն, որը մեծապես կանխորոշել է պատերազմի հաղթական ելքը։

Նա ամբողջ հոգով նվիրվեց Արցախի ազգային-ազատագրական պայքարի սուրբ գործին: Շատ կարճ ժամանակում ծանոթացավ լեռնային տեղանքով թռչելու գաղտնիքներին ու դարձավ ուղղաթիռի հրամանատար: Հերթական մարտական առաջադրանքը կատարելու ժամանակ դարանակալ թշնամին հրետակոծեց Հրայրի ուղղաթիռը, որը բոցավառվելով ընկավ Կիսս սարի մոտ…Մթագնեց երկինքը` սեւ ամպով ծածկելով սարը…Կտրվեց հրաշալի մարդու, մեծ հայրենասերի եւ վարպետ օդաչուի կյանքի թելը…