Պատմության էջերից
Երբ 1949 թվականի օգոստոսի 29-ին Շչոլկինը զեկուցեց Կուրչատովին, որ ատոմային ռումբը լիցքավորված է, պատրաստ փորձարկման, խորհրդային ատոմային ռումբի հայրը կատակով նետեց. «Դե ինչ, ռումբն արդեն անուն ունի, թող ունենա նաեւ կնքահայր՝ Շչոլկին ազգանվամբ»։ Փակագծերում ասենք, որ ռումբի՝ «ՀԺհ-1» անվանումը հապավում էր եւ նշանակում էր Ստալինի ռեակտիվ շարժիչ (реактивный двигатель Сталина).
1992-ի վերջին ադրբեջանական հրամանատարությունը օդային հարձակումների թիրախ էր դարձրել Վարդենիսը: Ինքնաթիռը ռումբ էր նետել Զոդ-Վարդենիս ամայի միջնատարածքում: Սերգեյ Գուրոկյանը Վարդենիսում ու Մարտունիում ելույթ ունենալով տեղական հեռուստաալիքներով, անձամբ կատարեց զինկոմիսարիատ ներկայացած հակաօդային պաշտպանության մասնագետների ընտրությունը, եւ Քարվաճառի սահմանագծում շուտով երկու «ՕՍԱ-ԱԿ» կայանք տեղադրվեց, իսկ 1992թ. դեկտեմբերի 11-ին Վարդենիսի օդային տարածքում ոչնչացվեց թշնամու ՄԻԳ-25 ինքնաթիռը՝ վկայելով, որ այս ուղղությամբ երկինքն այլեւս պաշտպանված է:
Պարսկահայ մետաքսագործ եւ շերամապահ մասնագետները այնքան մեծ համարում են ունեցել, որ ցարական արքունիքը հանձնարարել է Իսրայել Օրուն՝ նրա դեսպանության ժամանակ, որ այդ արհեստով զբաղվող որոշ հայ ընտանիքների տեղափոխի Ռուսաստան։
20 տարի առաջ` 1991թ. ապրիլի վերջին, սկսվում է տխրահռչակ «Կոլցո» գործողությունը, որը Լեռնային Ղարաբաղի բնակչության դեմ իրականացված ամենադաժան եւ լկտի օպերացիաներից մեկն էր: «Կոլցոյի» նպատակն էր հայերին տեղահանել հնարավորինս շատ բնակավայրերից, միաժամանակ նաեւ վախ առաջացնել եւ ճնշել ազգային ազատագրական արդարացի պայքարը, կոտրել դիմադրության ոգին: Հայաթափման թիրախն առաջին հերթին Հյուսիսային Արցախի բնակավայրերն էին` Շահումյանի շրջանի եւ Գետաշենի ենթաշրջանի գյուղերը:
1991-ի նոյեմբերից ի վեր Շուշիից արձակվող հրթիռները (մինչեւ 1992-ի մայիսի 8-ը շուրջ 15.000 արկ ու հրթիռ) ավերում էին Ստեփանակերտը, եւ պարզ էր դառնում, որ ադրբեջանաբնակ Շուշին ու հայկական Ստեփանակերտը կողք կողքի չեն կարող գոյատեւել:
Խոջալուի ազատագրումից մի քանի օր անց ԼՂՀ ինքնապաշտպանության ուժերի հրամանատար գեներալ-մայոր Արկադի Տեր-Թադեւոսյանի ղեկավարությամբ կայացած խորհրդակցությունում, նկատի առնելով Շուշիի մատույցները երիզող կրակակետերի շուրջ 35 կիլոմետր ձգվածությունը, ինչն ունեցած սակավաթիվ ուժերի ու միջոցների պատճառով անհնար էր դարձնում ողջ ճակատով հարձակողական մարտերի ծավալումը, որոշվեց ստեղծելով հարվածային խմբավորումներ` քաղաքը գրոհել չորս ուղղություններով:
Հայրենական Մեծ պատերազմն սկսվելու հաջորդ օրը՝ հունիսի 23-ին, Լեռնային Ղարաբաղում եւ Հյուսիսային Արցախում անցկացվեց ընդհանուր զորահավաք: Մինչեւ 1941թ. սեպտեմբերը զորահավաքային պլանները ԼՂԻՄ-ում արդեն գերակատարված էին` պահեստի հրամանատարական կազմինը` 105%-ով, միջին հրամանատարական կազմինը` 111%-ով, շարքային կազմինը` 120%-ով:
Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզի հայերը առաջին հերթին համալրեցին 402-րդ հրաձգային դիվիզիայի շարքերը, որը կազմավորվեց Ստեփանակերտում` ԽՍՀՄ Պաշտպանության պետական կոմիտեի 1941թ. օգոստոսի 9-ի N 459 որոշմամբ:
