«Հայկական կոտորածի տարին Ուրֆա էի գնացել մի թուրքի հետ որոշ գործեր կարգավորելու համար, որին Աբդուլլա եմ անվանելու, եւ որը, երկար ժամանակ ճշտապահ լինելուց հետո, արդեն մի քանի ամիս չէր պատասխանում վաճառատան նամակներին:
Քաղաքի մեջ արդեն իսկ ջարդը վերջացել էր: Թե՛ թուրքական, թե՛ եվրոպական լրագրերը լուրեր էին հաղորդում, որ խաղաղությունը վերահաստատված է: Բացի այդ` բացառվում էր երկրորդ ջարդի հավանականությունը: Բեյրութից դեռ չմեկնած, տեսակցելով հյուպատոսի հետ, ապահովություն ստացա, թե այլեւս վախենալու առիթ չկա:

Հայերի նվիրյալ բարեկամների շարքում, անշուշտ, պետք է հիշատակել նաեւ անգլիացի քաղաքական գործիչ Արթուր Սայմոնդսի անունը։ Հայկական հարցով նա սկսեց հետաքրքրվել դեռեւս 19-րդ դարի 90-ական թվականներին՝ թուրք բարբարոսների կողմից հայերի առաջին զանգվածային կոտորածներից հետո։ Եվ պատահական չէր, որ երբ 1903թ. ստեղծվեց Բրիտանա-հայկական կոմիտեն, նա ընտրվեց քարտուղար եւ այդ պաշտոնը վարեց երկար տարիներ։
Սայմոնդսը մեկն էր նրանցից, ովքեր ջերմորեն պաշտպանեցին Անգլիայի խորհրդարանի անդամ (հետագայում՝ վարչապետ) Ուիլյամ Գլադստոնի նշանավոր խոսքը. «Ծառայել Հայաստանին նշանակում է ծառայել քաղաքակրթությանը»։

Թաջ-Մահալ (Թագի տաճար) դամբարանը կառուցել է Սամարղանդի տիրակալ Թեմուրի հետնորդ շահ Ջիհանը իր հայուհի կնոջ՝ Մումթազ Մահալի մահից հետո, որպես իր անսահման սիրո իրեղեն ապացույց։ Արտաքինից սպիտակ, փայլեցրած մարմարով երեսապատ շինությունը (բարձրությունը 74 մ է) շլացնում է իր փառահեղ գեղեցկությամբ։ Դամբարանի ներսում են թաղված շահ Ջիհանը եւ իր հայուհի կինը։ Թաջ-Մահալն անվանում են Հնդկաստանի «մարգարիտ»։

Ալեքսանդր Մյասնիկյանը, որ ոչ միայն ռազմական գործերի ժողկոմն էր, այլեւ կառավարության նախագահը, այն օրերի Հայաստանում, երբ բնակչության մեկ երրորդը գաղթական էր կամ որբ, շատ, ողբերգականորեն շատ անելիքներ ուներ:
Տեսնում էր, որ թուրքերը, չկարողանալով վերջնականապես գրավել Հայաստանը, բոլոր ուժերը նետում էին Արեւմտյան ճակատ՝ կանգնեցնելու հունական հարձակումը, եւ Ռուսաստանի ազդեցությունն օգտագործելով՝ թուրքական կողմից պահանջում էր օր առաջ վերադարձնել Կարսում մնացած գերիներին ու անպայման՝ ռազմագերիներին, որոնց մեջ էին նաեւ Հայաստանի Առաջին Հանրապետության ռազմական նախարար, հրետանու գեներալ-մայոր Քրիստափոր Արարատյանը, գնդապետ Դանիել Բեկ-Փիրումյանը…

Մինչդեռ նա նաեւ երկրի ղեկավարն էր եւ Բելոռուսիայում բարի անուն թողեց ոչ միայն բանակ ստեղծելու եւ նահանջը կանգնեցնելու, այլեւ ժողովրդի կյանքը հնարավորինս բնականոն հուն վերադարձնելու համար:
1918-ի դեկտեմբերին Բելոռուսիայի կոմունիստական կուսակցության հիմնադիր համագումարում Ալեքսանդր Մյասնիկյանն ընտրվեց Կենտկոմի բյուրոյի նախագահ: 1919թ. հունվարի 1-ին ստորագրվեց Բելոռուսական ԽՍՀ հիմնելու մասին հռչակագիրը, եւ Ալեքսանդր Մյասնիկյանը նշանակվեց Բելոռուսական ԽՍՀ Կենտգործկոմի նախագահ:

Նրա զոհվելու առթիվ Անդրկովկասում եռօրյա սուգ հայտարարվեց, հուղարկավորության օրը կեսօրից դադարեցվեց աշխատանքը գործարաններում, հիմնարկներում, երկաթուղում, իսկ թաղմանը, այն էլ Թիֆլիսում, շուրջ 200.000 մարդ մասնակցեց: Իսկ աշխարհի գրեթե բոլոր մեծ ու փոքր հայ գաղութներում ինքնաբուխ ու բազմամարդ սգո արարողություններ կատարվեցին: Հայությունն ու մեջքը նոր-նոր շտկող Հայաստանը վերստին անպաշտպան էին մշուշոտ գալիքի առջեւ՝ հասկանալով, որ սեւ ու արյունոտ այն տարիներին անակնկալ բացված, բայց կիսատ մնացած մի պայծառ էջ էր անդառնալիորեն շրջվում:

Թեեւ հատկապես ճանապարհների շրջադարձերին թշնամին գրագետ ականապատում էր իրականացրել (մեքենան կամ տանկն ինչպես էլ անցնեին, ականի էին հանդիպելու), սակայն ողջ պաշտպանության ինժեներական ապահովումը ցածր մակարդակով էր իրականացրել, առավել եւս՝ խուճապահար նահանջելիս չէր հասցրել նորմալ ականապատում կատարել: Փոխարենը ադրբեջանցիները բավարար ժամանակ էին գտել ականապատելու… հունվարյան նահանջի ժամանակ դիմադրելով զոհված մեր մարտիկների մարմինները, երեւի ներքուստ գուշակելով, որ շուտով նույն Օմարի լեռնանցքով անվերադարձ հեռանալու էին…