16-րդ դարի սկզբին Պարսկաստանում հաստատված Սեֆյան շահական արքայատոհմի (1501-1722) օրոք պարսիկները նվաճում են Արևելյան Հայաստանը։ Հյուսիսային հատվածը բաժանվում է 4 կուսակալությունների կամ բեկլարբեկությունների միջև՝ Երևանի, Ղարաբաղի կամ Գանձակի, Շամախիի և Թավրիզի։ 1720-ական թթ. թուրքական արշավանքից հետո կուսակալությունները կազմալուծվում են և միավորվում Օսմանյան կայսրությանը, սակայն մի քանի տարի անց Նադիր շահը ազատագրում և կրկին Իրանին է միացնում դրանք։

Մանկավարժական գիտությունների համակարգում իր ուրույն տեղն ունի զինվորական (ռազմական) մանկավարժությունը: Սա, թերևս, բացատրվում է նաեւ նրանով, որ վերջինս, որպես հասարակական երևույթ և հասարակական գիտակցության ձև, ավելի հին ծագում ունի:

Արցախը պատմական Հայաստանի անբաժանելի մասն է: Ուրարտական ժամանակաշրջանում (Ք.ա. 9-6-րդ դդ.) Արցախը հայտնի էր Ուրտեխե-Ուրտեխինի անվամբ: Ստրաբոնի, Պլինիոս Ավագի, Կլավդիոս Պտղոմեոսի, Պլուտարքոսի, Դիոն Կասիոսի և այլ անտիկ հեղինակների աշխատություններում հիշատակումներ կան այն մասին, որ Արցախը հանդիսանում է Հայաստանի մաս: Դրա վառ վկայությունն է նաև Արցախում դեռևս պահպանված պատմամշակութային հարուստ ժառանգությունը, որը տարբեր ժամանակներում, նաև այսօր, ադրբեջանցիների կողմից հետևողականորեն կերպարանափոխվում կամ ոչնչացվում է:

19-րդ դարի վերջի-20-րդ դարի սկզբի հայ իրականության ամենաերեւելի դեմքերից էր Թորոս Թորամանյանը։ Նա հայկական ճարտարապետության գիտական ուսումնասիրության հիմնադիրն էր, մի եռանդաշատ եւ բազմահմուտ մարդ, որը շուրջ 30 տարի շրջելով պատմական Հայաստանի տարածքում՝ չափագրեց, լուսանկարեց եւ նկարագրեց հարյուրավոր հուշարձաններ, վերակազմեց դրանցից շատերը՝ փրկելով մոռացությունից, առաջինը դասակարգեց եւ բնութագրեց ազգային ճարտարապետության զարգացման շրջանները՝ աշխարհին ի ցույց հանելով նրա ինքնատիպությունն ու անկրկնելիությունը։

-Տանում են ծեծելու,- ասաց ջարդած քթովը։
Բոլորն ուշադիր նայեցին նրան։ Ավտոբուսը սլանում էր դաշտամիջյան ճանապարհով։ Ութ հոգի էին։ Կալանավորի զոլավոր հագուստով։ Ճամփեզրի դաշտով մի նապաստակ էր վազում։ Ուղեկցող զինվորներից մեկն ընթացքից կրակեց։ Մյուսը քթի մեջ ինչ-որ մեղեդի էր դնդնում։

1905 թ. օգոստոսի 5-ին Լոռու մարզի Սանահին գյուղում է ծնվել հյուսն Հովհաննես Միկոյանի հինգերորդ երեխան՝ Արտեմ Իվանի (Անուշավան Հովհաննեսի) Միկոյանը։ Արտեմը նախնական կրթությունն ստացել է հայրենի գյուղի դպրոցում։ Նա դպրոց էր հաճախում շատ մեծ սիրով, դասերին ուշադիր էր, ուներ սուր, արագ գործող միտք։ Չափից շատ սիրում էր թվաբանություն։ Սիրում էր նաեւ նկարել:

Թուրքերն իրենց գերիշխանությունը Արարատ՝ բիբլիական լեռից ընդհուպ Միջերկրական ծով տարածելուց, բռնատիրությունը հաստատելուց, ապա եւ ամրապնդելուց հետո, երկրի բուն ազգաբնակչությանը՝ հայերին բանակ չէին զորակոչում։ Առաջին աշխարհամարտի նախօրեին, սակայն, ոչ միայն զինապարտներին, դեռահասներին, ծերունիներին անգամ սկսեցին հավաքագրել, որպեսզի հայկական գյուղերը, քաղաքները անպաշտպան թողնեն, բնաջնջման՝ նախապես հղացված, հանգամանորեն նախապատրաստված ծրագիրը անարգել իրագործեն։