Վերջերս գործի բերումով մեկնել էի Թբիլիսի: Առիթից օգտվելով, որ իմ հայրենի վայրերին շատ մոտ եմ, այցելեցի նաեւ Թեթրիծղարոյի շրջանի Դաղեթ-Խաչեն գյուղը, որտեղ անցել է իմ մանկությունը: Վերադարձիս հարեւան Սամշվիլդո գյուղում հանդիպեցի իմ վաղեմի բարեկամներից մեկին` Աշոտ Քամալյանին, որը ժամանակին ուսուցիչ էր այդ գյուղի դպրոցում: Նա ինձ հրավիրեց տուն, եւ մեր ջերմ ու մտերմիկ զրույցից հետո, երբ պատրաստվում էի հրաժեշտ տալ նրան, իր գրասեղանի դարակից հանեց մի մաշված ու խունացած թղթապանակ եւ մեկնեց ինձ` ասելով. «Վերցրե՛ք, այստեղ մեր գյուղից Հայրենական մեծ պատերազմ մեկնած ու զոհված մի քանի զինվորների նամակներ են:

Հայոց ցեղասպանության հարյուրամյակի միջոցառումները նշանավորվեցին աննախադեպ, իսկ երբեմն էլ՝ անսպասելի զարգացումներով:
Նման մի առիթ հանդիսացավ հանրահայտ և վիճահարույց րաբբի Շմուլի Բոտիչի («Համաշխարհային արժեքներ» ցանցի հիմնադիր) և Արևելյան Ամերիկայի Հայոց ցեղասպանության հարյուրամյակի հանձնաժողովի կողմից «Նյու Յորք թայմս» թերթի ապրիլի 18-ի համարում զետեղված մի ամբողջ էջ զբաղեցնող վճարովի հայտարարությունը, որը խստորեն քննադատում էր նախագահ Օբամային՝ Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ իր նախընտրական խոստումը չկատարելու համար:

Շատերը կհիշեն հանճարեղ Չարլի Չապլինի մասնակցությամբ «Փոքրիկը» ֆիլմը, որտեղ փոքրիկի դերը կատարում է Ջեկի Կուգան (1914-1984), բայց քչերը գիտեն, որ այդ նույն Ջեկի Կուգանին ամերիկյան նպաստամատույց կոմիտեն ներգրավել էր հայ որբուկներին օգնություն ցուցաբերելու գործում: Փոքրիկ Ջեկի կոչով ամերիկացի երեխաները հագուստ և կաթնամթերք էին հանձնում հայ որբերի համար:

…Քսան դարու Քու վրեժդ թո՛ղ որ այսօր ես լուծե՜մ,
Ո՜վ Աստվածուհիդ Անահիտ։
Ահավասիկ քու բագինիդ կրակներուն մե՛ջ նետեցի
Իմ խորտակած խաչափայտիս երկու թևերը թունավոր,
Եւ ցնծա՛ դուն, ո՜վ Ոսկեմայր, Լուսավորչի կողերեն,
ժանտ ոսկոր մը քեզ կը ծխեմ…

Պետք է ամրագրել ազգի ընթացքի մոտակա և հեռանկարային հանգրվանները: Պետք է հասկանալ, թե ուր ենք գնում, ինչ ենք ուզում, հետո որոշել` մեր ազգային նպատակներին հասնելու համար որքանով է հրատապ, ասենք, հասարակության ազգային ինքնագիտակցության բարձրացումը, հաղթողի հոգեբանության և մայիսյան հերոսամարտերի շունչը արթնացնելու անհրաժեշտությունը: Որից հետո պետք է ոլորտի գործունեությունը ուղղորդող պետական ծրագրեր մշակվեն և դրվեն գործողության մեջ, ինչը կընդգրկի բոլոր հնարավոր ուղղությունները` սկսած դպրոցից, ավարտած երկրի մշակութային քաղաքականության առաջնահերթություններով:

Մայիսյան հերոսամարտերի նախօրեին հայ ժողովրդի ճակատագիրը, նրա հետագա գոյությունը մեծապես պայմանավորված էր նաև Հայաստանի վերջին հողակտորում` Արարատյան աշխարհում, ավելի որոշակի` ռազմաճակատի թիկունքում տեղի ունեցող իրադարձություններով: Հայ պատմագիտությունը հանգամանալի անդրադարձել և շարունակում է անդրադառնալ մայիսյան բուն հերոսամարտերին, սակայն բավարար ուշադրության չի արժանացրել թիկունքում, այն է` Արարատյան աշխարհում տեղի ունեցող իրադարձությունների վերլուծությանն ու արժեւորմանը:

1918թ. մայիսը բացառիկ ամիս է ոչ միայն հայերի, այլեւ հայաստանաբնակ եզդիների համար:
Մայիսյան հերոսամարտերի շնորհիվ հայ ժողովրդին հաջողվեց ձեռք բերել անկախ պետականություն: Իրականացավ հայաստանցիների բազմադարյա երազանքը`
Հայաստանի Հանրապետությունը:
Հայերի հետ պայքարի ելավ նաև եզդի ժողովուրդը՝ իր լավագույն զավակների` Ջհանգիր Աղայի և ՈՒսուբ Բեկի գլխավորությամբ: Եզդի ժողովուրդը հայության հետ կիսելով Օսմանյան կայսրության ազգային խտրականության քաղաքականության զրկանքները, իրավազրկությունը, ցեղասպանությունը, պատերազմի դաժանությունները, իր ուրույն դերակատարումն ու մասնակցությունն ունեցավ նաև մայիսյան հաղթանակների և հայոց անկախ պետականության կերտման ու կայացման գործում: Նա օրհասական ու ծանր այդ օրերին կանգնեց հայ ժողովրդի կողքին և վաստակեց հավերժ հայ ժողովրդի հետ լինելու իրավունքը: