Հայրենական մեծ պատերազմին մասնակցել է 600 հազար հայ, որոնցից 300 հազարը եղել է Խորհրդային Հայաստանից, իսկ մնացած 200 հազարը` Խորհրդային Միության այլ հանրապետություններից: Սա իրոք պատկառելի թիվ է, եթե հաշվի առնենք, որ 1939թ. տվյալներով՝ հայերի թիվը ԽՍՀՄ-ում մոտ 2 մլն էր, այսինքն` հայերի 25 տոկոսը մարտնչում էր: Բացի նրանցից` 100 հազար հայ էլ մարտնչում էր հակահիտլերյան կոալիցիայի երկրների զորքերի կազմում:

Հայրենական Մեծ պատերազմի բովով անցած Գուրգեն պապը` Գուրգեն Ճուղուրյանը, պատրաստվում է Մոսկվա մեկնել` Հաղթանակի 70-ամյակի հոբելյանական տոնակատարություններին մասնակցելու…
Թեև, կարելի է ասել, Մեծ հայրենականից մի ամբողջ հավերժություն` յոթանասուն տարի է անցել, բայց Գուրգեն պապի հիշողությունները դեռ թարմ են, դեռ սրտում պահում է դժվարին ու ծանր գնով ձեռք բերված հաղթանակի բերկրանքն ու հպարտությունը: Շատ բան տեսած Գուրգեն պապի կարծիքով՝ «Պատերազմը մարդկային ողբերգություններից ամենասարսափելին է. անկախ նրանից, թե դու որ կողմում ես` հաղթողների, թե պարտվածների»:

Ջերմուկի առողջարանում մեր առաջին հանդիպումից իսկ ակունքված ջերմ բարեկամությունից տարիներ են անցել, բայց ես սիրով եմ պահում «Սովետսկի պատրիոտ» թերթի «պատերազմական» այն համարում տպագրված հոդվածը, որ ինձ հանձնեց ծանոթության առաջին օրը։ Լուսանկարում ինքն է՝ երիտասարդ հայ զինվորը, լուսավոր, բարի հայացքը հառած ամպակուտակ, մռայլ հորիզոնին։ Հաջորդում է հոդվածը, որ կարդալիս հպարտությամբ ես համակվում հայրենակցիդ հանդեպ՝ նրա սխրանքները ներկայացնող տողերով. «Մարդկային փառաբանված գործերով է հռչակվել գվարդիայի սերժանտ Միքայել Ղալթախչյանը՝ ծանր հրետանային հաշվարկի հրամանատարը։

Մի քանի օրից կնշենք Հայրենական մեծ պատերազմում տարած հաղթանակի 70-ամյակը։ Պատերազմում հաղթանակեց խորհրդային ամբողջ ժողովուրդը, այդ թվում նաեւ մենք՝ հայերս։
Հայրենական մեծ պատերազմին նվիրված ահռելի քանակությամբ գրականություն կա։ Բայց գոյություն ունի մի թեմա, որի մասին համեմատաբար քիչ է խոսվում ու գրվում. պատերազմի ֆինանսական կողմը։ Օգտագործելով Ա.Վոլինեցի հետազոտությունը, մենք կպատմենք ընթերցողներին հենց այդ մասին։

Պատերազմի առաջին օրերին կազմավորվեցին ազգային դիվիզիաները: 1936թ. ռազմաճակատ մեկնեց նաև Մյասնիկյանի նախաձեռնությամբ կազմավորված 11-րդ բանակի առաջին հայկական 67-րդ դիվիզիան: Հետագայում իրար հետևից կազմավորվեցին հայկական 390, 261, 408-րդ դիվիզիաները:
1941թ. օգոստոսին Լենինականում կազմավորվում է մեր` 409-րդ դիվիզիան, և ապա՝ 1942 թ. վերանվանվում հայկական:

…100 տարի առաջ հայ ժողովուրդը վերապրեց իր պատմության ամենամութ և դաժան էջը: Արհավիրքը, որ բաժին ընկավ մեր նախնիներին, իրոք աննախադեպ էր իր մասշտաբներով, սակայն այսօր, 100 տարի անց, ոգեկոչելով իր զոհերին՝ հայ ժողովուրդը համայն աշխարհին ներկայանում է անկախ պետությամբ, ազատ Արցախով, հայապահպանության և հանուն Հայաստանի զարգացման արժեքներով ապրող կենսունակ սփյուռքով՝ համամարդկային քաղաքակրթության զարգացման մեջ նոր ներդրումներ ունենալու ձգտումով:

Կանգնած լինելով հայոց ողբի հարյուրամյա տարելիցի շեմին՝ մեր պարտքն ենք համարում հետադարձ հայացքով և ինքնաքննմամբ գտնել այն արատի հիմքերը, որոնք հանգեցրին դարի առաջին ցեղասպանությանը: Սակայն ո՛չ պատմական փաստերը, ո՛չ էլ մարդկային ամենավառ բանականությունն ի զորու չեն հիմավորել այնպիսի դաժանություն, որն իրեն թույլ տվեց մի «ազգ», մի «ժողովուրդ», որի ամբողջ պատմությունը ողողված է արդար արյան հեղման և մշակին իր բնօրրանից կտրելու անգթությամբ: Սկսելով 1894 թվականից և իր գագաթնակետին հասնելով 1915-ին՝ հայոց ցեղասպանությունը, թուրք մոլեռանդ գլուխներում, առ այսօր իր ավարտին չի հասել: