Պատմության համար 22 տարին 22 ակնթարթ է, մարդկային կյանքի համար՝ մի ամբողջ երիտասարդություն կամ մոտակա խաղաղ ու բարեկեցիկ ծերություն վայելելու յուրօրինակ բերկրալից շրջան… Բայց եթե վտանգվում են երկրիդ սահմանները, ընտանիքիդ, հարազատներիդ, ժողովրդիդ խաղաղ ապրելու իրավունքը, դո՛ւ, որ ծնվել ես երակներումդ խլրտացող արյան հետ նախնյաց ազատատենչ ոգին ժառանգած, որ տարիքում էլ լինես՝ ձեռքդ մեկնելու ես զենքին…

19-րդ դարի վերջին, երբ գնդացիրը, ինքնաթիռը, ներքին այրման շարժիչն արդեն սկսում էին դառնալ սովորական, երբ բանակների հրամանատարությունները դեռևս ամբողջությամբ չէին հրաժարվել նապոլեոնյան ժամանակաշրջանի մարտավարությունից, կային մարդիկ, որոնք կարողանում էին կանխագուշակել 20-րդ դարի պատերազմների էությունն ու ընթացքը: Նրանք կանխագուշակեցին գրեթե բոլոր զինատեսակները, սկսած ավտոմատ հրացաններից մինչեւ զրահաբաճկոնը, դիրքային պատերազմները և այլն:

XIX դարի վերջին և XX դարի սկզբին մղված պատերազմները բազմաթիվ նորամուծություններ մտցրին համաշխարհային ռազմարվեստում: Գործածության մեջ մտան պատերազմի վարման նոր կանոններ, օպերատիվ արվեստ, զենքի ու զինամթերքի նոր տեսակներ և նույնիսկ համազգեստի ու հանդերձանքի նոր տեսակներ և ժամանակին համահունչ նոր կանոնադրություններ: Սակայն մի բան մնաց անփոփոխ. ինչպես հազարամյակներ շարունակ՝ մարտական գործողություններում հակառակորդի պաշտպանության թույլ օղակի կամ հատվածի հայտնաբերումը և այդ ուղղությամբ գլխավոր հարվածը հասցնելը:

…Աշխարհակործան պատերազմի հաղթական ավարտից մեկ տարի էր անցել: Հեռավոր հայկական գյուղում ծնված հայրենասեր զորականը պատերազմի ընթացքում հասցրել էր ստանալ ծովակալի` ռազմածովային ուժերի ամենաբարձր կոչումը: Պատմության հոլովույթում ծովը կորցրած, ծովի սիրով ու տենչանքով ապրող հայ մարդու կարոտա՞խտն էր նրան ծովային դարձրել, թե իր մեծ հայրենիքին անմնացորդ ծառայելու բուռն ցանկությունը: Գուցե՝ և՛ մեկը, և՛ մյո՞ւսը:

20-րդ դարի առաջին տասնամյակում թուրքերը փորձեցին հակագիտական հայտարարություններով խեղաթյուրել իրական պատմական իրողությունները ու փորձեցին փաստել, թե իբր թուրքերը Անատոլիայի բնիկներ են, իսկ հույները, հայերը, լազերը և այլ ժողովուրդներ կամ եկվոր են, կամ էլ ունեն թուրքական ծագում։

Այս պատմությունները թող լինեն հիշատակն ու խնկարկումը այն հայորդիների, ովքեր հավատի գրչով ու սրի զորությամբ, արորով ու արդար վաստակով մեզ ավանդեցին Հայաստան աշխարհը։ Քանի-քանի սերունդ այդ ճանապարհն անցավ արհավիրքների ու ալեկոծությունների միջով։ Եվ սակայն պատմության մեջ եղավ մի տարեթիվ՝ 1915թ., երբ զոհ գնացին միլիոն ու կես անմեղ մարդիկ։ Արցախյան հերոսամարտի այս պատմությունները Մեծ եղեռնը վերապրածների զավակների մասին է։

Եվրոպան`
այդ դիվանագետ պոռնիկը,
ոսկի կցանե,
որպեսզի բոզություն հնձնե…