99 տարի առաջ Օսմանյան Թուրքիան ծրագրեց և իրականացրեց հայ ժողովրդի ոչնչացման նենգ և գազանաբարո ծրագիրը: Իրականացրեց առանց որևէ խղճի խայթի` ամբողջ աշխարհի աչքի առաջ: Սակայն աշխարհը կարծես կուրացել էր և չէր էլ նկատում, թե ինչպես հոշոտվեց մի ողջ ժողովուրդ, դատարկվեց մի ողջ երկիր: Աշխարհը կուրացել էր շահերի և հարստության ախորժաբեր լույսից:
99 տարի անց մենք հիշում ենք ու դատապարտում: Պահանջում ենք աշխարհից, որ բացի մեկ դար փակ պահած իր աչքերը և ճանաչի մեր նկատմամբ իրականացված ոճիրը:

Ֆաշիզմի ջախջախումից 60 տարի անց Գերմանիայում լույս է տեսել միանգամից երկու ուշագրավ գիրք՝ Հենրիկ Էբերլիի եւ Մաթիաս Ուլի «Հիտլերի գիրքը» եւ Ռայներ Կառլշի «Հիտլերի ռումբը», որոնցում նկարագրվում են Հիտլերի կյանքի քիչ հայտնի կամ մինչ օրս ընդհանրապես անհայտ որոշ փաստեր, ինչպես նաեւ ինչ-ինչ դրվագներ նացիստական պետության՝ Երրորդ ռեյխի պատմությունից, որը 12 տարի միանձնյա ղեկավարում էր ֆյուրերը: Առաջին գրքի հիմքում ընկած է մի փաստաթուղթ, որը կազմվել է Իոսիֆ Ստալինի հրամանով: Բավական ծավալուն դոսիեն պարունակում է ֆյուրերի երկու հավատարիմ անձանց ցուցմունքները, որոնց մանրակրկիտ հարցաքննության են ենթարկել խորհրդային հատուկ ծառայությունների սպաները:

Հայկական հարցը շատ է հին։ Իր ամբողջությամբ նրան մեզանում քչերն են ծանոթ ու տեղյակ։ Նա իր սկզբնական շրջանում զուտ քաղաքական խնդիր էր և հետամուտ էր ձեռք բերելու հայի կորցրած քաղաքական անկախությունը։ Բայց ժամանակի ընթացքում ջախջախվեց ինքը – հայ ժողովուրդը, ջախջախվեցին նրա ուժերն ու հույսերը ու իջնելով, իջնելով պարսկական ու տաճկական բռնակալության տակ՝ պահանջը հասավ մինիմումի։

Հայերը հաստատվել են Արևմտյան Ուկրաինայում կամ Գալիցիայում դեռ XII-XIII դարերում: Ըստ հայկական պատմագիրների` նրանց մի մասը ներգաղթել էր Անիից և Շիրակից: XV-XVI դարերում գաղութներ են հիմնադրվել Սնյատինում, Չերնովցիում, Յազլովեցում, Խոտինում, Բարում, Կուբացիվցիում, XVII դարում` Բերեժանիում, Զոլոչևում, Ստանիսլավում (ներկայիս Իվանո-Ֆրանկովսկ), Գալիչում, XVIII դարում` Սատանովում, Տոլչինում, Յուզեֆգրադում, Ռաշկովում, Օբերտինում: Բացի այդ` հայեր կային Ժիտոմիրում, Կանևում, Վիննիցայում, Ուժգորոդում, Կրեմենեցում: Հայերը ունեցել են ներքին ինքնավարություն` իրենց վարչական մարմիններով, հայկական դատարաններ, որոնք ղեկավարվում էին Մխիթար Գոշի «Դատաստանագրքի» հիման վրա կազմված և տեղական պայմաններին հարմարեցված դատաստանագրքով: Հայերն այստեղ ծավալել են շինարարական լայն աշխատանք, կառուցել են եկեղեցիներ, դպրոցներ:

Դիլմանի ճակատամարտը Առաջին համաշխարհային պատերազմի թերևս ամենից քիչ լուսաբանված էջերից է: Այս ճակատամարտում ռուսական զորքերը հայազգի գեներալ Թովմաս Նազարբեկյանի զորավարական տաղանդի և հայկական 1-ին կամավորական խմբերի հրամանատար, հայ ազատագրական շարժման ականավոր գործիչ Անդրանիկի օժանդակությամբ ջախջախիչ պարտության են մատնում թուրքական զորքերին: Անօրինակ քաջության համար սպարապետ Թ. Նազարբեկյանն արժանանում է ռուսական Սուրբ Գեորգիի IV աստիճանի և ֆրանսիական «Մարտական խաչ» շքանշանների: Այս հաղթական ճակատամարտով փաստորեն վիժեցվում է թուրքական զորքերի լայնածավալ ծրագիրը` գրավելով Դիլման (քաղաք հյուսիսային Պարսկաստանում)՝ շարժվել Ջուլֆա, ապա՝ Նախիջևան, հետո ներխուժել Զանգեզուր, Ղարաբաղ…

1941թ. հունիսի 21-ի լույս 22-ի գիշերը գերմանական ֆաշիզմի վերմախտը, խախտելով միմյանց վրա չհարձակվելու մասին խորհրդա-գերմանական պայմանագիրը, առանց պատերազմ հայտարարելու, գաղտագողի հարձակվեց ստեղծագործ խաղաղ աշխատանքով զբաղված Խորհրդային Միության վրա։ Սկսվեց 1418 օր ու գիշեր տևած արյունահեղ Հայրենական մեծ պատերազմը, որը միայն մեր հանրապետությունից խլեց մոտ 600 հազար մարդու կյանք, որոնց թվում նաև սևանցիներ։ Դեռևս նոր կազմավորված այս փոքրիկ շրջանից ռազմի դաշտ մեկնեցին ավելի քան 4000 մարտիկներ (49 կանայք), որոնք քաջաբար պայքարեցին գերմանական ֆաշիզմի դեմ և բարձր պահեցին խորհրդային զինվորի պատիվն ու հեղինակությունը, հազարավոր անմոռաց հերոսական էջեր գրեցին Հայրենական մեծ պատերազմի քառամյա տարեգրության ոսկե էջերում։

Որքան մոտենում է 2015 թվականի Հայոց ցեղասպանության հարյուրամյակը, այնքան ավելի թուրք ղեկավարներն ընկնում են միջազգային հանրության ճնշման տակ՝ իրենց նողկալի անցյալի հետ առերեսվելու և ցեղասպանությունը ճանաչելու համար: Հատկանշական է, որ վերջին մի քանի օրերի ընթացքում Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ հրապարակային հայտարարություններ հնչեցին եվրոպական երեք պետությունների՝ Ֆրանսիայի, Գերմանիայի և Չեխիայի Հանրապետության ղեկավարների շուրթերից: